Kervansaray

Anadolu Selçuklu döneminde kervanların konakladığı mekanlara "kervansaray" denir. Kervansaraylar, aynı zamanda "han" veya "sultan hanı" olarak da anılır. Bu yapılar, kervanların konaklama, hayvanlarını dinlendirme ve besleme, ihtiyaçlarını giderme gibi işlevlere hizmet etmiştir.

Konya civarında bulunan bazı kervansaraylar: Zazadin Hanı: Konya şehir merkezinin 22 km kuzeydoğusunda, Tömek Köyü civarında yer alır. Rüstem Paşa Kervansarayı: Konya'da bulunur. Ayrıca, Konya'nın merkez ilçelerinden Selçuklu ilçesi merkez, belde ve köylerinde bulunan, tarihi kervan yolu üzerinde yer alan köprüler de kervansaray olarak değerlendirilebilir.

Konya'nın en büyük kervansarayı Zazadin Hanı'dır. Anadolu Selçuklu Devleti tarafından 1235 yılında inşasına başlanan ve oğlu 2. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde 1237 yılında tamamlanan kervansaray, Konya'ya 22 kilometre uzaklıkta, Aksaray-Konya kara yolundaki Tömek köyü yakınında yer almaktadır. Yazlık ve kışlık bölümü olmak üzere 24 odanın yanı sıra mescit, hamam, ambar, depo ve ahırların bulunduğu Zazadin Hanı, Selçuklu motifli süslemeleriyle de dikkat çekmektedir.

2025 yılı itibarıyla Erzurum Taşhan'ın (Rüstem Paşa Kervansarayı) sahibi Bayburt Belediyesi'dir. Taşhan, 2012 yılında yapılan restorasyon çalışmalarının ardından Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlüğü'nden kiralanarak Bayburt Belediyesi'nin kontrolüne geçmiştir.

İlk kervansaray, M.Ö. 5. yüzyılın başlarında Ahameniş İmparatorluğu tarafından inşa edilmiştir. Türk tarihinde ise ilk kervansaray örneklerine Orta Asya'da "ribat" adıyla rastlanmaktadır. Anadolu'da ise kervansarayların ilk örnekleri Gazneliler, Karahanlılar ve Büyük Selçuklu dönemlerinde görülmüştür.

Mahperi Hatun Kervansarayı, 1238 yılında Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarlarından I. Alaeddin Keykubad'ın eşi, II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in annesi Mahperi Hatun tarafından yaptırılmıştır. Kervansaray, İç Anadolu'yu Karadeniz'e bağlayan tarihi İpek Yolu güzergahında yer alır. Mahperi Hatun Kervansarayı, bir dönem karakol olarak da kullanılmıştır. Günümüzde restoran olarak hizmet veren kervansaray, düğün ve özel günlere ev sahipliği yaparken, doğal stüdyo olarak da kullanılmaktadır.

Selçuklu döneminde kervanların ücretsiz konaklamasının birkaç nedeni vardır: Sosyal devlet anlayışı: Kervansaraylar, sultanlar, emirler ve devlet adamları tarafından yaptırılan vakıf eserleriydi ve bu yapılar, sosyal devlet anlayışının bir yansımasıydı. Ticaretin teşviki: Kervansaraylar, ticaret kervanlarının güvenliğini sağlamak ve ticareti teşvik etmek amacıyla yapılmıştı. Dini ve insani değerler: Farklı din, dil ve ırktan insanlar bu mekânlarda bir tür dünya vatandaşlığı yaşar, herkese üç gün boyunca ücretsiz yiyecek ve içecek sağlanırdı.

Akhan Kervansarayı, Anadolu Selçuklu Devleti'ne aittir. Kervansaray, Sultan II. İzzeddin Keykâvus devrinde, Karasungur b. Abdullah tarafından yaptırılmıştır.

Safranbolu Cinci Hanı, 1645 yılında Safranbolulu Karabaşzade Hüseyin Efendi (Cinci Hoca) tarafından yaptırılmıştır. Cinci Hanı, Sultan İbrahim’in Sadrazamlarından olan Cinci Hoca'nın memleketi olan Safranbolu'ya bıraktığı eserlerden biridir. 20. yüzyıla kadar kervansaray olarak kullanılan han, 20. yüzyıl başlarından itibaren Safranbolu esnafı tarafından depo olarak kullanılmıştır. Cinci Hanı, UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer almaktadır.

Zazadin Hanı, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubat döneminde, 1235 yılında inşa edilmeye başlanmış ve oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında, 1237 yılında tamamlanmıştır. Zazadin Hanı, doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen planlı bir oturum alanı üzerine, avlu ve kapalı/barınak bölümünü ihtiva eden iki yapı kitlesi halinde inşa edilmiştir. Handa, eczahane, nalbant, veteriner, hekim gibi görevliler bulunmuş ve ücretsiz ayakkabı, hayvanlar için yem, araba tamiri gibi hizmetler sunulmuştur.

Kargı Han'ın hikayesi şu şekilde özetlenebilir: Konumu ve tarihi: Antalya'nın Manavgat ilçesindeki Beydiğin Mahallesi'nde, Kargı Çayı'nın kuzeyinde yer alan Kargı Han, 1236-1246 yılları arasında Selçuklu Sultanı Gıyâseddin Keyhüsrev tarafından yaptırılmıştır. Mimari özellikleri: Han, kuzeyde doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen bir kapalı bölüm ve güneyde kare şeklinde bir avlu etrafında açık ve kapalı hücrelerden oluşur. İşlevi: Roma, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Akdeniz ile İç Anadolu'yu bağlayan Kesikbel Mevkii'ndeki tarihi ticaret güzergahı üzerinde kervansaray olarak kullanılmıştır. Koruma durumu ve son gelişmeler: 2021 yılında 36 yıllığına onarım karşılığı kiralama yöntemiyle Manavgat Belediyesi'ne devredilmiştir.

Zazadin Hanı'nın önemli olmasının bazı sebepleri şunlardır: Tarihi önem: 1235-1236 yılları arasında I. Alaeddin Keykubad'ın ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in emirlerinden biri olan Sadeddin Köpek tarafından inşa ettirilmiştir. Mimari güzellik: Avlulu ve kapalı/barınak bölümünden oluşan han, Selçuklu taş işçiliğinin ve anıtsal portal mimarisinin önemli örneklerinden biridir. Ticarete katkı: Kervanların konaklama ve ticaret merkezi olarak ticaretin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Tarihi izler: Hanın inşasında Roma ve Bizans dönemi kalıntılarının da kullanıldığı görülmektedir. Önemli kişilerin konaklaması: Hz. Mevlana, Şems-i Tebrizi, Celaleddin Karatay, Sadreddin Konevi ve Ahi Evran gibi önemli şahsiyetlerin uğrayıp konakladıkları bir kervansaraydır. Restorasyon: 2017 yılında Selçuklu Belediyesi tarafından yapılan restorasyon çalışmalarıyla eski ihtişamına kavuşturulmuştur.

Karatay Hanı'nın içinde şu yapılar bulunmaktadır: Mescit. Hamam. Türbe. Ayrıca, hanın avlulu bir bölümü ve kapalı bir kışlık kısmı da mevcuttur.

Türkiye Selçuklu Devleti'nde kervansarayda konaklama ve tüm hizmetlerin üç gün boyunca ücretsiz verilmesi, Türklerin misafirperverlik, sosyal devlet anlayışı ve hoşgörü gibi özelliklerini göstermektedir. Kervansaraylar, kervanların güvenli bir şekilde konaklamaları ve ihtiyaçlarını görmeleri için inşa edilmiştir.

Erzurum Kervansaray'ın sahibi hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, Kervansaray Yatırım Holding Yönetim Kurulu Başkanı Zeynep Tümer, Türkiye’nin önde gelen kadın iş insanlarından biri olup, Kervansaray Oteller zincirinin gelişiminde büyük katkı sağlamıştır. 2004 yılından bu yana Kervansaray Şirketler Grubu'nda görev yapan Zeynep Tümer, özellikle turizm ve tekstil alanlarındaki yatırımlarıyla adından söz ettirmiştir. Kervansaray adıyla Erzurum'da devam eden veya tamamlanmış konut projeleri arasında Kervansaray Yıldızkent ve Kervansaray Konutları bulunmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu'ndaki ilk konaklama yeri olarak kervansaray, han ve ribatlar gösterilebilir. Ayrıca, Osmanlı'nın ilk batı stiline sahip oteli, 1841 yılında açılan Hidivyal Palas (Misserie Oteli) olarak kabul edilir.

Kırkgöz Han Kervansarayı, Selçuklu Sultanı II. Gıyâseddîn Keyhüsrev döneminde, 1237-1246 yılları arasında inşa edilmiştir. Yapının banisi ise, Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan’ın oğlu Mugiseddîn Tuğrul Şâh’ın kızı İsmetü’d-Dünyâ ve’d-Dîn’dir.

Kurtkulağı Kervansarayı, 1659 yılında, 17. yüzyıl başlarında Hüseyin Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Kervansarayların güzergahı, Selçuklu döneminde deve yürüyüşüyle günde dokuz saat, yani 40 kilometre esas alınarak belirlenmiştir. Anadolu'da kervansaraylar, kuzey-güney ve doğu-batı doğrultusunda, 30-40 kilometre aralıklarla inşa edilmiştir. Güzergahın belirlenmesinde, kervanların ihtiyaç duyabileceği konaklama ve güvenlik gibi unsurların sağlanması amaçlanmıştır. Kervan yolları, genellikle tecrübeli kervanbaşı veya rehberler tarafından belirlenirdi.

Sultanhanı'nda yaşamış bazı gruplar: Türkmenler. Selçuklu sultanları. Memreş isimli Türk beyi. Ayrıca, Osmanlı döneminde de Sultanhanı'nda küçük kervanlar ve hac yoluna giden hacıların uğradığı bir yer olduğu belirtilmiştir.