İsyanlar

Şeyh Bozoklu Celal, Celâlî isyanlarının en önemli lideridir.

Şahkulu İsyanı, II. Bayezid döneminde gerçekleşmiştir.

Celâli İsyanları'nın en büyük lideri olarak kabul edilen kişi, Şeyh Bozoklu Celal'dir.

Celali İsyanlarının toplumsal etkileri şunlardır: 1. Ekonomik Çöküş: İsyanlar, Osmanlı ekonomisinin gerilemesine ve halkın geçim kaynaklarının kısıtlanmasına yol açtı. 2. Toprak Düzeni Değişimi: Ağır vergiler yüzünden topraklarını terk eden çiftçilerin toprakları, mültezimlerin veya yerel yöneticilerin eline geçti. 3. Göç Dalgaları: Vergiler ve güvenlik sorunları nedeniyle büyük göçler yaşandı, köylüler şehirlere ve kasabalara sığındı. 4. Sosyal Huzursuzluk: İşsizlik ve geçim sıkıntısı, medrese öğrencileri ve askerler de dahil olmak üzere toplumun tüm kesimlerini etkiledi. 5. Güvenlik Sorunları: İsyanlar, Anadolu'da asayişi bozdu ve halkın güvenliğini tehdit etti.

Babai ve Baba İshak aynı kişiler değildir, ancak Babai İsyanı'nın liderlerinden biridir. Baba İshak, 1240 yılında Anadolu Selçuklu Devleti'ne karşı düzenlenen ayaklanmanın önderi olarak bilinir.

Şehzade Selim, reform hareketleri ve Nizam-ı Cedid ordusunun kurulması nedeniyle tahttan indirilmiştir. Başlıca nedenler: - Yeniçeriler ve ulema tarafından reformların ve modern ordunun kurulmasının kendi çıkarlarına ters düşmesi. - Halkın yeni vergilerden rahatsız olması ve bu durumun isyanı tetiklemesi. - Kabakçı Mustafa İsyanı'nın patlak vermesi ve isyancıların Selim'in reformlarını durdurmasını ve tahtı terk etmesini istemesi.

Tang Hanedanı'nın yıkılmasının birkaç nedeni vardır: 1. İç İsyanlar: 755 yılında An Lushan'ın başlattığı isyan, hanedanın gücünü ciddi şekilde zayıflattı ve imparatorluğun kontrolünü kaybetmesine yol açtı. 2. Dış Saldırılar: 700'lerin ortalarında Araplar, Tibet ve Göktürklerin saldırıları, Tang Hanedanı'nın batı ve kuzey topraklarını kaybetmesine neden oldu. 3. Ekonomik ve Sosyal Sorunlar: Vergi yükünün artması, toprak reformlarının yetersizliği ve halkın yaşam koşullarının kötüleşmesi, toplumda huzursuzluğa ve hanedana olan güvenin azalmasına yol açtı. 4. Merkezi Yönetimin Zayıflaması: Ordu liderlerinin ve yerel yöneticilerin merkezi hükümete bağlılık göstermemesi, hanedanın otoritesini zayıflattı.

Celali İsyanları, Osmanlı'da Bozoklu (Yozgat) Şeyh Celâl önderliğinde başlatılmıştır.

İlk Şehzade Mustafa İsyanı, II. Murad döneminde gerçekleşmiştir.

Kuvayı Milliye tarafından bastırılan isyanlar şunlardır: 1. Çerkez Ethem İsyanı: Kütahya, Gediz ve Demirci civarında çıkmış, düzenli ordu tarafından bastırılmıştır. 2. Demirci Mehmet Efe İsyanı: Denizli, Burdur, Dinar ve Çal civarında çıkmış, yine düzenli ordu tarafından bastırılmıştır. 3. Yozgat Ayaklanması: Bu ayaklanma da Çerkez Ethem ve ardından düzenli ordu tarafından bastırılmıştır.

Celâlî isyanları ilk olarak Yavuz Sultan Selim döneminde çıkmıştır.

Celâlî isyanlarını Osmanlı Devleti, çeşitli padişahlar döneminde gönderilen ordular aracılığıyla bastırmıştır. Bu isyanların bazı dönemlerinde bastırma görevlerinde bulunan padişahlar ve komutanlar şunlardır: Yavuz Sultan Selim döneminde isyan, Şehsuvaroğlu Ali Bey tarafından bastırılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde çıkan Baba Zünnun İsyanı, Adana Sancak Beyi olan Piri Bey tarafından durdurulmuştur. IV. Mehmed döneminde, Kuyucu Murad Paşa'nın büyük bir orduyla Anadolu'ya gönderilmesi sonucu isyanlar bastırılmıştır.

19. yüzyılda Tokat'ta çıkan isyanlar arasında Ermeni isyanları öne çıkmaktadır. Ayrıca, Celali isyanları da Tokat ve çevresini etkilemiştir.

Kuvâ-yi Milliye, düzenli orduya geçildiği sırada iki önemli isyanı bastırmıştır: 1. Demirci Mehmet Efe Ayaklanması: I. İnönü Muharebesi'nden önce gerçekleşmiştir. 2. Çerkez Ethem Ayaklanması: I. İnönü Muharebesi'nden sonra bastırılmıştır.

TBMM'ye karşı çıkan isyanların nedenleri şunlardır: 1. İstanbul Hükümeti'nin kışkırtmaları: Saltanat ve hilafet yanlıları, Mustafa Kemal Paşa'yı hain ilan ederek halkı TBMM'ye karşı kışkırtmışlardır. 2. İtilaf Devletleri'nin desteği: İtilaf Devletleri, boğazlarda tampon bölge kurmak amacıyla ayaklanmaları desteklemiştir. 3. Dini duyguların sömürülmesi: Şeyhülislam tarafından hazırlanan fetvalar, Mustafa Kemal ve arkadaşları hakkında ağır suçlamalarda bulunmuş ve halkın dini duygularını istismar etmiştir. 4. Kuvayı Milliye'nin disiplinsiz hareketleri: Bazı Kuvayı Milliye liderleri, düzenli orduya katılmak istemeyerek otoriteye karşı çıkmışlardır. 5. Azınlıkların bağımsızlık istekleri: Azınlıklar, Wilson ilkelerini dayanak yaparak bağımsız devlet kurma amacıyla ayaklanmışlardır.

Osmanlı'da dağlı isyanı, 18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyıl başlarında Rumeli'de (Balkanlar'da) III. Selim döneminde başlayan devlete karşı ekonomik, sosyal, askeri ve siyasi nedenlerle ayaklanan eşkıya isyanlarına verilen addır. Bu isyanların adı, dağlarda eşkıyalık yapan kişileri ifade eden "dağlı eşkıya" tabirinden gelmektedir.

17. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde üç ana isyan türü gözlemlenmiştir: 1. İstanbul İsyanları: Genellikle yeniçeriler tarafından çıkarılan isyanlardır. 2. Celali İsyanları (Anadolu İsyanları): Anadolu'da ekonomik nedenlerle çıkan isyanlardır. 3. Eyalet İsyanları: Merkezi otoritenin zayıflaması sonucu Eflak, Boğdan, Erdel gibi özerk eyaletlerde çıkan isyanlardır.

Celali İsyanları, Tokat'a şu şekilde yansıdı: - Ayaklanmanın Başlangıcı: İsyanlar, 1519 yılında Şeyh Celal önderliğinde Tokat yöresinde başladı. - Yayılma ve Destek: Tokat'taki ayaklanma, Alevi Türkmenler ve göçebe yaşayan diğer gruplar arasında destek buldu ve hızla yayıldı. - Bastırma Çabaları: İsyan, aynı yıl içinde kanlı bir biçimde bastırıldı.

Kürşad'ın Çin sarayını basması, Çin Saray Baskını olarak bilinen bir isyan hareketidir.

Karayazıcı İsyanı, Celali İsyanları'nın en büyüğü olarak kabul edilir.