Göbeklitepe

Göbeklitepe'de yaban domuzu heykelinin bulunmasının nedeni, bu heykelin bir sanat eseri olarak o dönemde yaşayan insanlar tarafından yapılmış olmasıdır. Göbeklitepe'deki yaban domuzu heykeli, "D yapısında" kireç taşından yapılmış gerçek boyutlu bir eserdir. Prof. Dr. Necmi Karul'un açıklamalarına göre, bu tür heykeller genellikle yapıların özgün yerlerinde bırakılır ve yapılar gömülürken de bu eserler bilinçli olarak korunur. Ayrıca, bu heykelin boyalı olması, onu diğer heykellerden ayıran önemli bir özelliktir.

Göbeklitepe'nin yaklaşık 3 bin yıl kullanıldıktan sonra bilinmeyen bir nedenle terk edildiği ve tapınaklar ile yapıların bilinçli şekilde gömüldüğü düşünülmektedir. Göbeklitepe'nin insan eliyle kasıtlı olarak toprakla örtülmüş olabileceği yönünde de bir iddia bulunmaktadır. Göbeklitepe'nin neden ve ne zaman gömüldüğü, hala gizemini koruyan bir konudur.

En eski tarihi yapıyı içinde bulunduran şehir konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, dünyanın en eski yerleşim alanlarından bazıları şu şehirlerde yer almaktadır: Çatalhöyük, Türkiye: MÖ 7500 ile MÖ 5700 yılları arasında yerleşim görmüştür. Eriha, Filistin: MÖ 9000 yılından beri aralıksız olarak yerleşimin sürdüğü bir şehirdir. Ur, Mezopotamya: MÖ 4000'lerde kurulmuş olup, zigguratları ve tapınaklarıyla Mezopotamya'nın önemli merkezlerinden biridir. Byblos, Lübnan: MÖ 5000'lere kadar uzanan tarihiyle dünyanın en eski yerleşim alanlarından biridir. Bu şehirler, tarih boyunca önemli medeniyetlerin beşiği olmuş ve arkeolojik açıdan büyük değere sahiptir.

Rafadan Tayfa: Göbeklitepe, Göbeklitepe'yi anlatan çizgi filmdir. 2019 yılında gösterime giren film, TRT Çocuk'ta yayınlanan aynı isimli çizgi diziden uyarlanarak çekilmiştir.

Tilkili Dikilitaş, Göbeklitepe'deki B Yapısı'nda bulunmaktadır. B Yapısı, aynı zamanda Tilkili Dikilitaş Yapısı olarak da bilinir.

Göbeklitepe'deki T şeklindeki sütunların ne amaçla yapıldığına dair kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, en yaygın kabul gören hipotez bu yapıların bir ibadet alanı olduğu yönündedir. Bazı uzmanlar ise bu sütunların bir "barınak" veya "sığınak" olarak inşa edilmiş olabileceğini düşünmektedir. T şeklindeki sütunlarda herhangi bir yüz veya ifade bulunmamaktadır, ancak el ve parmak oymaları mevcuttur. Göbeklitepe'deki yapıların amacı, yeni bulgulara göre değişebilir ve halen araştırılmaktadır.

Göbeklitepe'deki yapılar dairesel bir plana göre yapılmıştır. Tel Aviv Üniversitesi'ndeki araştırmacılar, Göbeklitepe’nin anıtsal yuvarlak yapılarından üçünün başlangıçta tek bir proje olarak ve tutarlı bir geometrik desene göre tasarlandığını ortaya koymuştur. Göbeklitepe'deki yapılar, zamanla inşa edilmiş olup, bazı araştırmacılar tarafından da bu yapıların zamanla geliştiği düşünülmektedir.

Rafadan Tayfa Göbeklitepe'de Akın, arkadaşı Veysi'den gizemli bir paket alır ve paketin içinde üzerinde tuhaf çizimlerin olduğu bakır bir sini bulur. Tayfa, sininin Göbeklitepe ile ilgili olduğunu anlar ve onu, Göbeklitepe’nin kaşifi Başkan Amca’ya göstermek için Şanlıurfa’ya doğru macera dolu bir yolculuğa çıkar. Ekip, Şanlıurfa'ya sağ salim ulaşır ve Başkan Amca tarafından karşılanır.

Göbeklitepe'de kazı çalışmalarının durdurulduğuna dair net ve resmi bir açıklama bulunmamaktadır. Bazı sosyal medya hesaplarında, kazı çalışmalarının durdurulduğu, hatta yabancı güçler tarafından engellendiği yönünde iddialar yer almaktadır. Göbeklitepe Kazı Başkanı Prof. Dr. Necmi Karul, kazı çalışmalarının devam ettiğini ve önemli bulgular elde etmeye devam ettiklerini belirtmiştir. Ayrıca, 2024 yılı kazı çalışmaları sezonuna 3 hafta kadar önce başlandığı ve koruma ağırlıklı bir çalışma stratejisi izlendiği ifade edilmiştir.

Göbeklitepe'nin planı şu şekilde özetlenebilir: Tapınakların Yapısı: Göbeklitepe, 20 adet tapınma amaçlı kullanılan alandan oluşur ve bu alanlar daire biçimindedir. Merkezdeki Sütunlar: Bu tapınakların merkezinde, karşılıklı olarak yerleştirilmiş iki “T” biçiminde sütun bulunur. Sütunların Üzerindeki Figürler: “T” biçimindeki sütunlarda kol ve el tasvirleri ile hayvan figürleri ve soyut semboller bulunur. Yapılan jeomanyetik çalışmalar, bölgedeki tapınak sayısının 20’ye ulaşabileceğini göstermektedir. Göbeklitepe'nin planı ile ilgili daha fazla bilgiye aşağıdaki kaynaklardan ulaşılabilir: kvmgm.ktb.gov.tr; flypgs.com; youtube.com.

Göbeklitepe'deki en büyük dikilitaş, D Yapısı'nda bulunan ve birbirine paralel iki yatay ve dikey kolondan oluşan dikilitaştır. Göbeklitepe'deki dikilitaşların çoğu T şeklinde olup, ağırlıkları 40 ila 60 ton arasında değişmektedir.

Göbeklitepe figürlerinin tam olarak neyi temsil ettiği henüz kesin olarak çözülememiştir. Ancak, bazı olası yorumlar şunlardır: Kabile sembolleri: Birçok araştırmacı, hayvan figürlerinin farklı avcı-toplayıcı klanlarını veya sosyal grupları temsil eden totemik semboller olabileceğini öne sürmektedir. Mitolojik öyküler veya önemli olaylar: Hayvan figürleri ve soyut sembollerin bir araya gelerek dönemin mitolojik öykülerini veya önemli olaylarını anlattığı düşünülmektedir. Gök cisimleri ve kozmolojik kavramlar: Bazı araştırmacılar, soyut sembollerin ve hayvan figürlerinin gök cisimlerini, takımyıldızlarını veya kozmolojik kavramları temsil edebileceğini ileri sürmüşlerdir. İnanç ve ritüel: Yırtıcı hayvan figürlerinin gücü ve hakimiyeti, yılanların ise yeraltı dünyası veya yeniden doğuşla ilişkilendirilebileceği öne sürülmüştür. Figürlerin anlamı, sembolik ve mitolojik anlatımlarla ilişkilendirilerek yorumlanmaktadır.

Göbeklitepe ilk olarak 1963 yılında İstanbul Üniversitesi ve Chicago Üniversitesi'nin yürüttüğü “Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Projesi” (Prehistoric Research in Southeastern Anatolia) yüzey araştırmaları sırasında keşfedilmiştir. Ancak, arkeolojik bir alan olarak ilk keşif 1994 yılında Heidelberg Üniversitesi'nden Klaus Schmidt tarafından yapılmıştır. Kazı çalışmaları ise 1995 yılında Şanlıurfa Müzesi başkanlığında ve İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü'nden (DAI) Harald Hauptmann bilimsel danışmanlığında yapılan yüzey araştırmasından sonra başlatılmıştır.

Çantanın ilk resmi, Antik Mısır'da hiyerogliflerde birçok çanta taşıyan erkek tasvirlerinde bulunmuştur. Ayrıca, ilk çanta izlerine, çakmaktaşı aletlerin taşındığı hayvan derisi torbalar olarak MÖ 33.000’lerde rastlanır.

Göbeklitepe'nin etrafının neden duvarla çevrili olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, bazı teoriler mevcuttur: Koruma ve Ritüel Amaçlar: Yapıların, ritüel amaçlar için örtülü olabileceği düşünülmektedir. Toplumsal Organizasyon: Yapıların uzun süre kullanılıp daha sonra bilinçli olarak gömülmesi, Neolitik döneme ait bir ritüel pratik olabilir. İnanç ve Hiyerarşi: Göbeklitepe'deki yapıların, bir tür hiyerarşik veya sembolik anlam taşıdığı ve inanç sistemleriyle ilgili olduğu düşünülmektedir. Kazılar devam ettikçe, uzmanların tapınak tezini destekleyici yeni bulgulara rastlanması beklenmektedir.

Göbeklitepe'ye girişin yasak olmasının sebebi, 2017 yılında gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarıdır. Ayrıca, Avrupa Birliği projesi kapsamında, kazı alanının üstü özel bir teknikle örtüldüğü için bir süre ziyarete kapatılmıştır. Göbeklitepe, her gün ziyarete açık bir ören yeridir.

Göbeklitepe'deki Aslanlı Yapı, II. A. Tabakası'nda yer alan ve "Aslanlı Dikili Taş Yapısı" olarak bilinen yapıya aittir. Bu tabakada, karşılıklı olmak üzere, ikisinin üzerinde kabartma olarak birer aslan motifinin işlendiği dört adet dikilitaş bulunmaktadır.

Göbeklitepe'nin kim tarafından ve neden yapıldığı konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, yapılan araştırmalar ve bulgular şu sonuçları ortaya koymuştur: Yapının İnşası: Göbeklitepe, avcı-toplayıcı gruplar tarafından inşa edilmiştir. Kullanım Amacı: Yapı, ayin, ritüel ve ibadet gibi amaçlar için kullanılmış olabilir. Toplumsal Organizasyon: Yapının inşası için toplumsal bir organizasyon ve iş birliği gerektiği düşünülmektedir. Kazı çalışmaları halen devam etmekte olup, yeni bulgular ve teoriler ortaya çıkabilir.

Göbeklitepe, yaklaşık 3 bin yıl boyunca kullanıldıktan sonra, bilinmeyen bir nedenle terk edildi. Terk edilmeden önce, tapınaklar ve yapılar bilinçli şekilde gömüldü. Bazı teoriler, tapınakların terk edilme nedenini, yaşam biçiminde bir değişime giden son avcı toplulukların, eski kimliklerini ve inanışlarını tahrip etmeden kapatmalarına bağlamaktadır. Bir diğer teori ise tapınakların, düzenlenen seremonilerin sıvı içermesi nedeniyle tabanlarının sıvı geçirmez olarak inşa edilmiş olması ve bu nedenle tapınakların ıslanarak zarar görmüş olabileceğidir. Göbeklitepe'nin terk edilme nedeni hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır.

Göbeklitepe'deki "yarı meteor"un ne anlattığına dair farklı teoriler bulunmaktadır. Astronomik semboller. Meteor çarpması ve soğuk iklim dönemi. Bu teoriler, günümüz astronomlarının da dikkatini çekmiştir. Ancak, Göbeklitepe'deki sembollerin ne anlama geldiği kesin olarak bilinmemektedir ve bu konuda farklı görüşler bulunmaktadır.