İkame etkisi (substitution effect), bir malın fiyatı düştüğünde veya yükseldiğinde, diğer mallara kıyasla daha ucuz veya pahalı hale gelmesi nedeniyle tüketicinin o malın yerine başka bir malı tercih etmesi durumudur 3.

Örneğin, kahvenin fiyatı artarsa, tüketiciler benzer bir ürün olan çayı tercih etmeye başlayabilir 3. Bu durumda çay, kahveye ikame ürün haline gelir 3.

İkame etkisi, tüketici davranışlarını analiz etmenin yanı sıra vergi politikalarının etkileri, talep eğrilerinin şekillenmesi, asgari ücretin istihdam üzerindeki etkileri gibi alanlarda da önemli bir rol oynar 3.

İkame etkisi kavramı, iktisat literatürüne 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başları arasında yapılan marjinal fayda teorileri çerçevesinde girmiştir 3. Ancak kavramın analitik ve sistematik bir biçimde formüle edilmesi, özellikle Sir John Hicks ve Ragnar Frisch gibi iktisatçılar sayesinde olmuştur 3.

İkame etkisi ile birlikte ele alınan bir diğer kavram ise gelir etkisidir 3. Gelir etkisi, fiyat değişikliği sonrası bireyin satın alma gücünde meydana gelen değişime bağlı olarak tüketim tercihlerinin değişmesidir 3.