Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, 68 doğumlu bir eğitimcinin Nietzsche felsefesi, Almanya'nın tarihsel ve kültürel yapısı ve modern dünyadaki kültürel dönüşüm konularını ele aldığı akademik bir ders formatındadır.
- Video, Nietzsche'nin hayatı ve felsefi görüşleriyle başlayıp, Almanya'nın tarihsel yapısı, Hegel idealizmi ve Schopenhauer'ın bu idealizme karşı duruşu gibi temel felsefi kavramları incelemektedir. Daha sonra Nietzsche'nin tragedya anlayışı, "Tanrı'nın ölümü", "üst insan" fikri ve tarihin döngüsel görüşü ele alınmaktadır. Son bölümde ise modernizm ve postmodernizm dönemlerindeki kültürel değişimler, Apollonik ve Dionysiac unsurların edebiyat üzerindeki yansımaları ve Türk edebiyatındaki örnekler incelenmektedir.
- Konuşmacı, Nietzsche'nin düşüncelerinin 19. yüzyıl sonu kültür krizinin bir ürünü olduğunu, modern dünyada manevi değerlerin kaybolmasıyla ortaya çıkan kültürel kaosu ve bu durumun edebiyat üzerindeki etkilerini detaylı şekilde açıklamaktadır. Ayrıca, Türk edebiyatındaki "Araba Sevdası", "Kürk Mantolu Madonna" ve "Huzur" gibi eserler üzerinden Nietzsche'nin etkileri örneklerle gösterilmektedir.
- 00:52Nietzsche ve Alman Edebiyatı
- Nietzsche, 1844 doğumlu, 1900 ölümlü Alman edebiyatının önemli düşünürlerinden biridir.
- Nietzsche, küçük yaşta inanılmaz şiirler yazdığı için Schul Forta lisesi'ne gönderilmiş, burada klasik humanist bir eğitim almıştır.
- Klasik humanist eğitim, Latince, eski Yunanca, Homeros'un eserlerini orijinal dillerinden okuyabilme yeteneğine sahip olmayı içerir.
- 03:41Almanya'nın Tarihsel Yapısı
- 1871'e kadar Almanya bir teritoryal alan devleti değildi, sadece Almanca konuşulan bir bölge olarak tanımlanıyordu.
- Almanya, Fransa'dan Polonya'ya giderken yüzlerce küçük devletçik, kontluk ve prenslikten oluşan "lekeli halı" gibiydi.
- Bu bölgede her ilçenin kendi para birimi, dini ve yönetim sistemi vardı.
- 05:45Almanya'nın Kültürel Kimliği
- Fransızlar ve İngilizler dünyaya sahip olma iddialarıyla Roma'ya yönelirken, Almanlar kendilerini daha çok klasik Yunan şehir devletlerine benzetiyorlardı.
- Almanlar Apollonik idealini benimsemiş, bu nedenle Nasa'nın misyonlarının adı "Apollo" olarak seçilmiştir.
- Alexander von Humboldt ve kardeşleri, Almanya'da klasiklerin insanı ölçülü, saf duruluk ve sessiz bir muhteşemliğe büründürdüğünü savunmuşlardır.
- 08:45Almanya'nın Felsefi Geleneği
- 1871'de ilk defa devlet haline gelen Almanya, dünyayı işgal etme imkanı olmadığı için felsefe yapmaya yönelmiştir.
- Almanya, "şairlerin ve felsefecilerin ülkesi" olarak bilinir ve "geç kalan kavim" olarak tanımlanmıştır.
- Hegel'in felsefesinde, tarihin tanrısal ideal bir hedefe doğru otomatik olarak ilerlediği iddiası yapılmıştır.
- 14:18Hegel'in Idealizmi ve Almanya
- Hegel'in idealizmi korkunç bir sanrı olarak nitelendiriliyor ve solcuysa sosyalist enternasyonel, sağcıysa ideal Almanların ülkesi gibi farklı yorumlara yol açabiliyor.
- Almanya'da bir ortam var ki, Almanlar kendilerini Olimpos'un yeryüzündeki sureti sanmaya başlıyorlar ve bu durum 19. yüzyılın başında "Almanlar şairlerin ve felsefecilerin ülkesi" olarak tanımlanıyor.
- Almanların Platonik idealist manevi ütopyaları, onları gerçeklikten ve cehennemin dibinden ne denli uzaklaştıklarını gösteriyor.
- 16:29Modernleşme ve Yabancılaşma
- Almanlar modernizmi dünyaya getiren millet olup, modernleşmek için yabancılaşmak ve aşvet gerekiyor.
- Modernleşmek için son derece rasyonel bir biçimde bir ölüm fabrikası inşa etmek gerekiyor, bu da korkunç bir yabancılaşma gerektiriyor.
- Alman edebiyatında Franz Kafka'nın "Dönüşüm" adlı eseri, bir gün uyandığında koskocaman bir böceğe dönüşen Gregor Samsa karakteriyle bu yabancılaşmayı yansıtır.
- 17:25Schopenhauer ve Hegel
- Hegel 1870'de Berlin'de ölmüşken, Schopenhauer 1860'da Frankfurt'ta yaşamış ve Hegel'in düşmanı olarak bilinir.
- Schopenhauer, Hegel gibi akademisyenlerin akademisyeni olmak istemiş ancak zengin olmadığı için hiçbir yer onu kabul etmemiş.
- Schopenhauer, Hegel'in idealizminin son durağı olan "Tin" kavramını protesto ediyor ve insanlığın huzura erişeceğini iddia eden bu görüşü reddediyor.
- 19:40Schopenhauer'ın Felsefesi
- Schopenhauer son derece esprili ve komik bir felsefecidir, uçuk idealleri yere fırlatıyor ve bedeni geri getiriyor.
- Schopenhauer'in felsefesi, T'nin karşıtı anlamda bedeni geri getiriyor ve bu durum çağdaş Fransız felsefesinin "logosantrizm" olarak adlandırılan konseptine yol açıyor.
- Fransız felsefesi, Alman felsefesinden çalınmış bir dipnottur ve Fransa'da 2. Dünya Savaşı'ndan sonra sömürgelerini kaybettikten sonra postmodern bir biçimde eski Almanya'ya dönmüş ve felsefe yapmaya başlamış.
- 22:05İstenc Kavramı
- Schopenhauer'e göre istenc, var olan her şeye içkindir ve var olmak ister.
- Schopenhauer'in eserinin adı "Tasarım ve İstenc olarak Dünya" olup, tasarımı platonik idealler olarak tanımlıyor.
- Schopenhauer, tasarımı (idealleri) kurduran ve iyi niyetle yapıldığını düşündüğümüz unsurları istenc olarak açıklıyor ve kültürün tarihsel olarak felsefenin Platon'dan Hegel'e kadar idealist bir çizgide olması, insanların kendi istenç durumlarını muhafaza etmek için başkalarına pay vermemeleri olarak yorumlanıyor.
- 25:39Beden ve İstenc
- Schopenhauer, bedeni geri getiriyor ve beden hiçbir surette idealist bir şey olamaz.
- Beden, istencin ortaya koyduğu arsız güdülerini tatmin etmek için var olup, bunu gerçekleştirmek için tatlı ve güzel konuşur.
- Nietzsche, Schopenhauer'dan çok etkilenmiş ancak hiçbir zaman kabul etmemiş, büyük bir olasılıkla otistik biri olarak tanımlanıyor.
- 26:34Nietzsche ve Tragedya
- Nietzsche'ye göre tragedya, dünyanın bir yorumudur ve sanat dünyayı estetik bir fenomen olarak çekilebilir kılmaktadır.
- Nietzsche'ye göre dünya korkunç ve sıradan bir yer olduğundan, ancak estetik bir fenomen olarak çekilir hale getirilebilir.
- Schopenhauer'a göre insan bedeni arsızdır ve kültürün kurumları bu arsızlığı tatmin etmeye yöneliktir.
- 28:42Sanatın Önemi
- Schopenhauer'a göre insan sadece işe yaramayan bir biçimde bir tabloya baktığında istenç nötralize edilir ve insanlıkın naletini öldüren şey sanattır.
- Sanat, insanı contemplative bir realiteye bürünerek dinginleştirir ve düşünmeye teşvik eder.
- Günümüz filozofları, Schopenhauer'ın devamında renklerin tercihlerinin biyolojik temelleri olduğunu savunmaktadır.
- 31:11Nietzsche'nin Antik Yunan Anlayışı
- Nietzsche, M.Ö. 5. yüzyılda Yunanistan'da Apollonik ve Dionysiac unsurların inanılmaz ütopik bir biçimde büyük bir duplisite oluşturduğunu belirtir.
- Nietzsche, Apollonik ve Dionysiac unsurların Yin-Yang gibi birbirine girmiş olduğunu, bu durumun Yunan tragedyalarında ve Platon'un felsefesinde belirgin olduğunu gösterir.
- Yunanlılar sadece Apollon'ları değil, aynı zamanda Dionysos'larını da kabul etmişlerdir; Dionysos bilgeliği "en iyi şey dünyaya gelmemek" ve "dünyaya geldinse bu gebergahı bir an evvel terk etmek" olarak tanımlanmıştır.
- 34:42Dionysos ve Tarih Anlayışı
- Nietzsche, antikitenin arkaik ve korkunç köklerini keşfetmiştir, bu kökler insan kurbanına kadar gider.
- Dionysos bayramlarında kadim zamanlarda insanlar kesiliyordu, sonra teke dönüşmüş, sonra da trajik bir kadere maruz kalacak olan baş erkek teki mask'lı tiyatro ile öte dünyaya gönderiliyordu.
- Nietzsche için tragedya, yüksek mevkideki kişinin ölüm hikayesi veya çöküş hikayesidir ve tarih anlayışı mutlak bir biçimde anti-Hegelci ve döngüseldir.
- 37:07Edebi Tarih Anlayışı
- Nietzsche, edebiyat tarihi kuramında döngüsel bir anlayış benimsemiştir; kültürler yükselir, sonra çöküşe gider.
- Edebi tarihte önce destanlar (Homeros'un İlyada'sı, Nibelungen şarkısı, Batı'nın Korkut Hikayeleri) gelir, sonra klasik dönem (şiirin düzgün vezinli hali ve tiyatronun ölçülü drama) en üst mertebeye ulaşır.
- Klasik dönemden sonra çöküş başlar, bu süreç döngüsel olarak tekrarlanır.
- 38:07Nietzsche ve Sanat
- Nietzsche'ye göre sanat türleri sona eriyor ve birbirine giriyor; şiir, roman, drama, deneme gibi farklı türler karışıyor.
- Nietzsche, sanat dünyasında artık yekpare tanımlanan estetik birimlerin sona erdiğini ve her şeyin birbirine geldiğini, sfenksleştiğini belirtiyor.
- Sfenksleşmek, farklı unsurların bir araya gelmesi anlamına geliyor; kadın kafası, aslan vücudu, yılan kuyruk gibi farklı unsurların bir arada bulunması.
- 42:2919. Yüzyılın Kültür Krizi
- 19. Yüzyılın son yarısı, özellikle 1860'ların sonraki dönemleri, kültür krizi yaşanmasının başlangıcıydı.
- Sanayileşme, Avrupa devletlerinin birbirine girmesi ve Fransa-Almanya savaşı gibi olaylar bu krizi hızlandırdı.
- Almanya'nın 1871'de birleşmesi, küçük insanların fabrikalarda çalışmaya başlaması ve küçük burjuvayı oluşturmasıyla sonuçlandı, bu da Hitler'in desteği bulacağı toplumsal tabanı oluşturdu.
- 45:23Nietzsche'nin Felsefesi
- Nietzsche, klasik tanımlamaları, klasik ölçüler ve klasik kahramanları reddeden bir düşünür olarak etkili oldu.
- Nietzsche, Hristiyanlığı Avrupa'yı yavşaklaştırdığını, doğaya karşı geldiğini ve "tokat attı mı öteki yanağını dön" gibi düşünceleri savunduğunu iddia ediyor.
- Nietzsche, Hristiyanlığın Avrupa'yı sünepe bir şey yaptığını, genç, dinamik ve ne istediğini bilen hiç kimse olmadığını savunuyor.
- 48:38Nietzsche'nin Tanrı ve Tarih Anlayışı
- Nietzsche, "Tanrı'nın öldüğünü" söylüyor çünkü insanlar artık ona inanamıyorlar ve onu tatmin edemiyorlar.
- Nietzsche'ye göre tarihte bir hedef yoktur, tarih dinamikler içinde yükseliş, doruk, çöküş ve cehennemin dibi şeklinde döngüsel bir süreçtir.
- Nietzsche, Batı kültürünün telos'larını (hedeflerini) birer birer "ampul gibi patlatıyor" ve edebiyat da bu etkiden büyük ölçüde etkileniyor.
- 50:43Nietzsche'nin Edebiyata Etkisi
- İngiliz yazar Oscar Wilde'nin "Dorian Gray'in Portresi" eseri, Nietzsche'nin felsefesine etkilenmiş bir örnektir.
- Dorian Gray hem üstün bir insan hem de iyi ve kötünün ötesindedir; yakışıklılığı Apollonik doğruluğu, asıl sureti ise Dionysos'un korkunç doğasını temsil eder.
- Modern bir birey olan Dorian Gray, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde gibi iki farklı kimliği olan bir karakterdir.
- 51:38Modern Toplumda İkili Kimlikler
- Dr. Jekyll günlerini bilim insanı olarak geçirirken, geceleri Mr. Hyde olarak ikinci bir hayat yaşar ve kadınları öldürür.
- Jack the Ripper, modern bir fenomen olarak, kadınları öldürerek sanat eserleri oluşturur ve "et sanatı" başlar.
- Apollonik sanat belirli bir limite ulaşırken, Dionysos'un sanatı sınırsızlıkta dillenmeye başlar.
- 53:02Edebiyatta Yeni Karakterler
- Edebiyatta caniler, sekso manyaklar ve Meryem Ana heykellerine aşık erkekler gibi yeni karakterler ortaya çıkar.
- İlk Türk romanı "Araba Sevdası"ndaki kahraman, sapık bir şekilde araba sevgisini yaşar.
- Araçlar artık kendi başına bir hayat geliştirir ve insanlar nesneleri fetişileştirir.
- 54:34Aile Yapılarında Değişim
- "Kürk Mantolu Madonna" hikayesinde, Raif Bey babasının oğlu olarak İstanbul'dan Almanya'ya gönderilir ve orada bir kadınla tanışır.
- Raif Bey, ataerkil Osmanlı başkentinden dönüp, padişahlık ve Osmanlı İmparatorluğu'nun yerini alan anaerkil Cumhuriyet'e (Ankara) döner.
- Alman edebiyatı geleneğinde erkeklerin oğulları olurken, kadınlar ev işlerini yapar.
- 57:45Modern Edebiyatta Şekillerin Çözülmesi
- Nietzsche'ye göre sanat, doğanın doğal beceriksizliğini estetize etmektedir.
- Modernist liderler halklarına "baba" olma peşindedir, ancak Hitler, Stalin gibi liderler evlatlarını yiyorlar.
- Oğuz Atay, Türk edebiyatının en klasik Nietzscheçi yazarlarından olup, "Tutunamayanlar" adlı eserinde ideallerin yokluğunu anlatır.
- 59:43Nietzsche'nin Edebiyata Etkisi
- Nietzsche, edebiyatta şekillerin çözülmesi ve Apollonik ussun ortadan kalkması anlamında psikopatolojikleşmenin kaynağıdır.
- Lars von Trier sineması, August Strindberg, James Joyce, Rainer Maria Rilke, Thomas Mann, Herman Hesse ve Marcel Proust gibi yazarlar Nietzsche'ye etkilenmiştir.
- Proust'un "Kayıp Zamanın İzinde" adlı eserinde, yükseliş zamanı anlatılırken, insanlığın şehri anlatılır.
- 1:04:33Post-Modernizm ve Nietzsche
- Post-modernizm, insanları dünyada birbirine bağlayacak hiçbir manevi bağın kalmadığını teşhis eden Nietzsche ve Schopenhauer'ın düşüncelerinin bir sonucudur.
- İnsanlar artık kendilerine yetebiliyorlar, bu da büyük bir tehlike anlamına gelir.
- Her birey, her topluluk dünyayı ve gerçekliğini kendisi yaratıyor, bu da her şeyin çok anarşik olmasını sağlıyor.
- 1:05:36Modern Dünyada Kaos ve Değerler Vakumu
- Yedi milyar insanın farklı yönlere gitmesi kaosa sebep olur ve düzen, kural, yasa, geleneğin herkes tarafından farklı yorumlanması sonucunda güvenilecek bir kural kalmaz.
- Batılı geleneklerin Türk kültüründe yer alması (baby shower, Halloween kutlaması, "boomer" terimi kullanımı) aslında temsilcisi olduğu geleneğin en korkunç şekilde çözülmesine sebep olur.
- Kültürel hafızanın yok olması ve birikimin olmaması nedeniyle beynimizi sürekli yeni uyaranlarla doldurmak zorunda kalır, bu da kısır bir döngü oluşturur.
- 1:09:48Nietzsche ve Modern Kriz
- Nietzsche, 1890'da Torino'da bir adamın atını dövdüğünü görünce kırbacı alıp adamı durdurmuş, sonra atın boynuna sarılıp ağlama krizi geçirmiş ve bundan sonra 10 yıl boyunca kendine gelemez hale gelmiştir.
- 19. yüzyılın sonunda, hem Türkiye'de hem de Avrupa'da büyük bir kriz yaşanmıştır; eski değerler modernizmle birlikte yerle bir olurken, yeni değerler henüz inşa edilememiştir.
- Bu süreç, 1945 sonrası Doğu-Batı bloklarının oluşmasıyla biraz kontrol altına alınmış, ancak 1990'larda bu sıvılaşma durumu daha da artmıştır.
- 1:14:13Postmodernizm ve Kültür Dinamikleri
- Postmodernizm, aşırı bir modernizmdir; modernizmde iki kutupluk bir bakış vardıken, postmodernizmde beş milyar yedi yüz seksen dokuz milyon üç yüz on iki bin yedi yüz on sekiz tane kutup vardır.
- Farklılıklar arasında ortak payda kurulamadığı için herkes kendisini narsistik bir biçimde önemsiyor ve her şey konturlarını, kesin çizgilerini kaybediyor.
- Türk edebiyatında bu krizi en iyi yansıtan Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Huzur" romanıdır; İstanbul'da babanın öldüğü, tanrı'nın öldüğü, evde bir kadın ve hastalıklı oğulların yaşadığı bir evde huzur yoktur.
- 1:16:36Nietzsche'nin Etkisi
- Nietzsche sadece Türk edebiyatını ve dünya edebiyatını değil, aynı zamanda kültür bilimlerini de etkilemiştir.
- Nietzsche'nin Dionisos keşfi, kültürün nasıl başladığını araştıran bilimleri etkilemiştir.
- Amerikan edebiyatının tüm dram yazarları Nietzsche'den etkilenmiştir; Jack London'un "Vahşetin Çağrısı" adlı eserinde bakir doğa ve yeniden başlangıç zikredilirken, science fiction türünün amacı uzay boşluğunda yeni bir tanrı aramaktır.
- 1:18:28Kültür Difüzyonu ve Kur'an
- Kültür difüzyonizmi, kültürün Babil'de icat edildiğine ve buradan her yere yayıldığına inanmayı ifade eder.
- Diğer görüşe göre, Kur'an her yerde kendi şahsına münhasır ve bağımsız bir biçimde kültürün geliştiği belirtilir.
- 1:19:11Nietzsche ve Kültür Krizi
- Nietzsche'nin kültür teşhisi, kültür krizi ve değerlerin yok oluşu olarak tanımlanır.
- Bu teşhis, Almanya'da nazizme, dünya savaşına, Amerika'nın Japonya'ya atom bombaları atmasına ve dünyanın bölünmesine sebebiyet vermiştir.
- Nietzsche'ye göre, Tanrı sadece yalancı değil, kötü niyetli de olabilir.
- 1:20:19Kültür ve İnsan Hakkında İdealist Görüşler
- Tüm meta öyküler ve üst anlatılar insana olumlu tarif eder, ahlaki değerler ve ahlaki davranışları vurgular.
- Nietzsche'ye göre, bu idealist felsefe zengin ülkelerin kendilerini dünyanın hakimliğine soyundurma çabasıdır.
- Kant'ın kategorik imperatifinin tüm insanlığa değil, sadece Almanlar, İngilizler ve Fransızlar için yazıldığı belirtilir.
- 1:21:38Nietzsche'nin Kültür Teşhisi
- Nietzsche'ye göre kültür, insanı arketipik halinden, cennetten yeni çıkmış ve kültür tarafından yozlaştırılmamış halinden uzaklaştırır.
- 19. yüzyılın sonunda Nietzsche'ye göre kültür insanı maneviyattan yoksun, arsız bir bedene, et parçası haline getirmiştir.