Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir felsefe ve mantık dersi formatında olup, bir öğretmenin öğrencilere mantık, bilimsel yöntem ve felsefi kavramları anlattığı bir derstir. Öğretmen, Mustafa, Fırat, Fatih gibi öğrencilerle soru-cevap şeklinde etkileşim halindedir.
- Ders, mantığın temel kavramlarını (tanım, zati-arazi özellikler, kıyas teorisi) açıklayarak başlayıp, bilimsel yöntemin temellerine geçiş yapmaktadır. Bilimsel araştırmaların dört temel sorusu (varlık, isim, sebep, sonuç), disiplinlerin konuları ve açıları, nedensellik ilkesi ve sebep türleri (maddi, suret, fail, gaye) gibi konular detaylı şekilde ele alınmaktadır.
- Dersin son bölümünde kelam geleneğindeki zat kavramı, modern bilimin dönüşümü ve İbn Haldun'un mütekaddim ve müteahhir dönemlerini ayıran yöntemsel dönüşüm teorisi gibi konular incelenmektedir. Ayrıca, klasik mantık geleneği ile modern bilimsel araştırma yönteminin karşılaştırması yapılmakta ve bu iki yaklaşım arasındaki farklar açıklanmaktadır.
- 00:12Tanım ve Özellikler
- Tanım, nesnenin zati özelliklerini keşfetmeyi amaçlar, ancak her zaman bu amaca ulaşamadığımızda nesnenin arazi özelliklerini de kullanırız.
- Tanımda ayrıştırıcı olarak kullanılan özellik zati ise o tanıma "hat" denir, arazi ise "resim" denir.
- Kullanılan özelliklerin yakınlığına ve uzaklığına bağlı olarak eksik tanım, eksik tam hat, eksik resim veya tam resim gibi ayrımlara gideriz.
- 01:51Bilimsel Yöntem
- Anlatılan bilimsel yöntem aynı zamanda botanik, meteoroloji gibi tüm bilim dallarında da kullanılır.
- Bilimsel araştırmada nesnenin özelliklerini kayda geçirmek ve hangi özelliklerin nesnenin varlığını devam ettirdiğini tespit etmek gerekir.
- Hakikati oluşturan özellikleri tespit ettikten sonra, ortak olanlarla ona mahsus olanları ayrıştırmak ve cinsini ve faslını bulmak gerekir.
- 04:40Kıyas ve Orta Terim
- Mantık genellikle mutlak kıyasları anlatır, örneğin "Bütün insanlar ölümlüdür, Sokrat insandır, o halde Sokrat ölümlüdür" kıyasında "insan" orta terimdir.
- Kıyasın değerini belirleyen şey, öncülleri kabul edildiğinde sonucu zorunlu olarak gerektiren özelliğidir.
- Kıyası bilgi teorisinin esaslı parçası haline getiren şey, kesin sonuç elde etmek ve nedenselliği kabul etmektir.
- 08:31Burhan Teorisi ve Sebepler
- Burhan teorisi bilimlerin yönteminin vazedildiği teoridir ve bilgiye ulaşmanın amacı, bir şeyin b olduğunu bilmek yanı sıra b olmamasının imkansız olduğuna ikinci bir inanca sahip olmaktır.
- Bilgiye ancak bir nesneyi meydana getiren sebepleri bildiğiniz takdirde ulaşılır.
- Nesneleri tanımlarken farklı sebepler kullanılır: maddi sebep, suri sebep, fail sebep ve gaye sebep.
- 11:33Hareket Kavramının İki Anlamı
- Hareket iki anlamda kullanılır: tavassut anlamında hareket (parçalı) ve imtidat anlamında hareket (bütünlüklü).
- Tavassut anlamındaki hareket dışta olan hareketi ifade ederken, imtidat anlamındaki hareket zihnin bütünü düşündüğü ve kavradığı bir şeydir.
- İmtidat anlamındaki hareket tek bir sureti varken, parça parça olan şeyin maddesine tekabül eder.
- 12:40Olayların Analizi
- Bir olayı anlamak için fail (neden), gaye (amac), maddesi (akış) ve sureti (bütün görünümü) gibi unsurları anlamak gerekir.
- Seçimlerde A partisinin %45 oy alması gibi bir olayı tahlil ederken de aynı illetler ve gerekçeler kullanılır.
- Müesseseler (okul, mahkeme gibi) bir mekan değil, işlevleriyle tanımlanır ve parmakla gösterilemeyen oluşturucu unsurları vardır.
- 16:05Tarif ve Delalet
- Tarifte geçen unsurlar bir şeyin parçası olmayabilir, zati arazların tarifinde taşıyıcılar iltizam yoluyla delalet eder.
- Bir şeyin parçasına delalet mutabakatın delaletidir, özel parçaya genel parçaya delalet tazammun delaletidir.
- İnsanın canlıya delaleti tazammun delaleti, canlıya delaleti ise mutabakatın delaletidir.
- 19:49Kıyas Teorisi
- Kıyas teorisinde, büyük terim (ölümlü), orta terim (insan) ve küçük terim (Sokrat) olarak tanımlanır.
- Kıyas kesin bilgi verir ancak zirve yapmaz, yani orta terim büyük terimin sebebi değildir.
- "Alem değişir, her değişen hadistir, o halde alem hadistir" örneğinde de orta terim (değişen) büyük terimin (hadis) sebebi değildir.
- 23:37Eş'arilerin Hudus Teorisi
- Eş'ariler, alemi hadis (değişken) olarak kabul ederek, her hadisin bir faile (yaratıcı) muhtaç olduğunu iddia etmişlerdir.
- Eş'arilerin geleneksel görüşüne göre, parçanın hudusu (değişkenliği) bedihi (doğal) olduğu bilgisi gibi, bütüne ilişkin hudusun bilgisi de bedihi olarak kabul edilmiştir.
- Mutezile geleneği ise, bütünün hudusunun nazari (tahmin edilen) olduğunu iddia etmiştir.
- 25:34Bilimin Konusu ve Sebep Araştırması
- Bilim adamları, nesneyi araştırırken nesnenin varlığını kabul eder ve bilimin konusu ispatlanmaz.
- Bilimin konusuna vardığında sebep araştırması durur; örneğin kimyanın konusu metaller olduğunda, atom altı sebepleri araştırması fiziğin konusu olur.
- Her disiplinin kendi konusunu ve açısını belirler; örneğin fıkıhın konusu ef'al-i mükellefin (insanın fiilleri) şeriat hükmüne konu olması bakımından incelenmesidir.
- 30:34Bilimsel Araştırmanın Yapısı
- Her bilimsel inceleme, belirli bir açıdan verilecek hükümlerin sebeplerini tespit edip, bu sebeplere göre hükümleri vermek durumundadır.
- Disiplinlerin yapısı benzerdir; her disiplin kendi konusunu kategorize eder ve bu kategorilere göre hükümler verir.
- Bilimsel araştırma yapabilmek için disiplinlerin konularını ve yapısını doğru anlamanın öneminden bahsedilmektedir.
- 35:31Konu ve Açının Farkı
- Konuşmacı, kelam ve inikas edile meselesini yazdığı bir konuyu ele alıyor.
- Ekrem Hoca'nın yazılarının okunmaması ve zihinsel terbiyenin yetersizliği nedeniyle konu tartışmasının fark edilmediği belirtiliyor.
- Ekrem Hoca'nın yazılarının temelinde tasavvufun konusunun değişimi ve iddiasının değişmesi olduğu vurgulanıyor.
- 36:56Bilimlerin Konuları ve Açısı
- Tasavvufun konusu mutlak vücut, müteahhir döneminde olduğu belirtiliyor.
- Metafiziğin konusu varlık, ikinci konusu ise Tanrı olarak tanımlanıyor.
- Konu, bir bilimin temel konusunu, açı ise bu konunun incelendiği açıyı belirtiyor.
- 37:36Konu ve Açı Arasındaki İlişki
- Konu, bir bilimin altındaki varlığın türleri ve kısımlarını, kategorileri verirken, açı ise bu varlıkların mevcut olmak bakımından ortaya çıkan durumları gösterir.
- Tıbbın konusu insan bedeni, açısı ise hastalığa konu olması olarak tanımlanıyor.
- Konu, bir bilimin parçalarını verirken, açı ise bu parçalarda ortaya çıkan durumları gösterir.
- 38:38Bilimlerde Konunun İncelenmesi
- Bir siyaset bilimcisi, devletin parçalarını (maliye, yasama, yargı, yürütme) incelediğinde konunun parçalarını inceliyor.
- Eğer bir siyaset bilimcisi Ortadoğu devletleri hakkında araştırma yapıyorsa, konunun tikelleri (cüziler) hakkında araştırma yapıyor.
- Bir tabip Afrika'da çıkan hastalıkları inceliyorsa, konunun parçaları değil, insan tikelleri hakkında araştırma yapıyor.
- 40:56Araştırmada Dört Soru
- Metali bir erba dört soru olarak tanımlanıyor.
- İlk soru varlık sorusu (hel mi sorusu) olarak, bir durumun varlığını tespit etmek için soruluyor.
- İkinci soru isim sorusu olarak, varlık tespit edildikten sonra ona isim vermek için soruluyor.
- 42:44Varlık ve Sebep İlişkisi
- Petrolün ortaya çıkması ve Alzheimer hastalığının sebepleri gibi meselelerde, varlığın tespit edilmesiyle birlikte sebeplerin tam olarak tespit edilmesi gerekir.
- Varlık sorusu, bir şeyin varlığını sorgularken; bileşik varlık sorusu ise bir şeyin sebeplerini ve nasıl var olduğunu sorgularken kullanılır.
- Sebepleri tespit ederek bileşik varlık sorusuna cevap verilir ve elde edilen bilginin kesin veya kesine yakın olduğu konuşulur.
- 45:24Kıyas ve Ortak Terim
- Kıyas mantığındaki ortak terim (orta terim), büyük terim ve küçük terim arasındaki ilişkiyi kurar.
- Ortak terim genellikle büyük terim ve küçük terimin sebebi olarak kullanılır, ancak bazen sonuç olarak da kullanılabilir.
- Bazı durumlarda sonuç olarak kullanılan ortak terim, kıyasın kesin bilgi vermesi için birebir örtüşmesi gerekir.
- 47:53Burhan Türleri
- Varlık tespitinde üç durum vardır: illet burhanı (burhan lime ve illet burhanı) ve varlık burhanı.
- İlet burhanı, sebebi tespit ederek varlığı kanıtlar; varlık burhanı ise sadece varlığı kanıtlar.
- Varlık burhanının bir türü, iki şeyin sürekli birlikte bulunması durumunda birinin varlığını diğerinin varlığına alamet haline getirmektir.
- 49:43Meşai Felsefesinin Yöntemi
- Meşai felsefesinin yöntemi, nedensellik ilkesine, mahiyet kavramına ve nesnenin hakikatinin sürekli olduğuna dayanır.
- David'den sonra nedensellik ilkesinin varlığı reddedildi, Kant'la birlikte zihnin bir kategorisi haline geldi.
- Günümüz bilimsel araştırma, bu yöntemin dayandığı metafizik prensipleri kabul etmeyerek, belli olguları açıklayabilecek paradigmalara dönüştü.
- 51:33Kelam ve Felsefe Geleneği
- Felsefe geleneğinin yöntemi aynı zamanda bilimsel araştırmanın da yöntemidir.
- Kelam geleneğinde zooloji, botanik, mineroloji, meteoroloji ve astronomi için bilimsel bir araştırma yöntemi yoktur.
- Kelam geleneği sadece teorik fizik ve metafizik için bir yöntem sunar ve müteahhir dönemde bu yönteme eklemlenmekte mahsur görmez.
- 55:25Kelam Geleneğinde Zat Kavramı
- Kelam geleneğinde "zat" kavramı, bireyin değil türün özelliklerini ifade eder; bireyin zatı türün zatıdır.
- Zat, mahiyet ve hakikat aynı şeyin farklı açılardan görülmüş halleridir: hakikat tahakkuk etmesi, mahiyet ne olduğuna cevap olması, zat ise kendiliğini oluşturması bakımından adlandırılır.
- Eşyanın hakikatini bilmek, nesnelerin ezelden ebede sabit olan özelliklerini bilmek demektir.
- 56:34Modern Bilimin Dönüşümü
- Modern dönemde bilimin en önemli dönüşümü, eskiden bilinmeyen değişen şeylerin bilgisinin oluşturulmasıdır.
- Dinamik gibi bilimler, değişen şeyin bilimini yapmaya çalışmaktadır.
- Modern dönemde bilimin matematikselleşmesi gerçekleşmiş, fizik matematiğin en üstün bilim haline gelmiştir.
- 57:56İbn Haldun ve Yöntemsel Dönüşüm
- İbn Haldun, mütekaddimin (eski) ve müteahhir (modern) dönemlerini yöntemsel dönüşüm açısından ayırmıştır.
- İbn Haldun'a göre bu dönüşümün temelinde, delilin but ile meddu' butlarının birbirine bağlılığı kavramı vardır.
- Konuşmacı, kelam kitaplarında bu iddianın doğruluğunu araştırmış ve Bakır Leni, Cüveyni, Eş'ari ve İmam Maturid'in kitaplarında bu ifadelerin bulunmadığını belirtmiştir.