Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir felsefe tarihi dersinin üçüncü haftasında sunulan, Kant'ın felsefesini anlatan eğitim içeriğidir. Öğretmen, Kant'ın (1724-1804) felsefe tarihindeki önemi ve felsefesinin dört temel bağlamını (bilgi kuramı, ahlak, estetik ve aydınlanma düşüncesi) ele almaktadır.
- Video, Kant'ın bilgi kuramı ve yargı anlayışı üzerine odaklanmaktadır. İlk olarak Kant'ın bilme yetileri (duyarlılık, anlama, imgeleme ve akıl) ve bunların deneyimle ilişkisi açıklanmakta, ardından a priori, aposteriori ve saf bilgi kavramları tanıtılmaktadır. Daha sonra Kant'ın yargı teorisi detaylı şekilde incelenmekte, analitik ve sentetik yargılar arasındaki farklar örneklerle anlatılmakta ve son olarak sentetik a priori yargılar konusu ele alınmaktadır.
- Ders, Kant'ın deneyimcilik ve akılcılığı birleştiren transandantal felsefe tarzını vurgulamakta, geleneksel metafizikten ayrılışını ve felsefenin bilime karşı konumunu kaybetmesini açıklamaktadır. Video, öğrencilere notlarını gözden geçirmeleri ve konuyu kendi başlarına derinleştirmeleri tavsiyesiyle sonlanmaktadır.
- 00:05Kant'ın Felsefesine Giriş
- Bu ders Kant'ın felsefesini konu edinecek ve birkaç hafta boyunca çeşitli boyutlarıyla ele alınacak.
- Kant (1724-1804), Alman filozofu olup felsefe tarihinde en önemli filozoflardan biridir.
- Felsefede "ya Kantçı olunur ya da Kant'a karşı çıkılır" sözüyle ifade edildiği gibi, Kant'ı ele almadan felsefe yapılamaz.
- 01:43Kant'ın Önemi ve Dil Anlayışı
- Kant'ın felsefesinden sonra felsefe yapabilmenin yolu ya ona katılmak ya da onun kavramsal çerçevesinin dışına çıkarak onu eleştirmektir.
- Kant, Alman idealizmiyi kendi bıraktığı miras üzerinden yükselmiştir.
- Kant, Almanca'yı felsefe dili olarak kullanarak ve sadece 10-15 terim seçerek, klasik dillerden büyük bir felsefi miras bırakmıştır.
- 04:42Türkçede Felsefe Yapma
- Türkçe de büyük bir felsefe dili durumuna gelebilir, ancak bunun gerekli koşulu Türkçe içerisinde felsefe yapmanın özendirilmesi ve Türkçe'nin kavramlarının geliştirilmesidir.
- Nermi Uygur, Ömer Naci Soykan gibi hocalar Türkçe'nin gücünü yükselterek felsefe yapmayı seçmiş kimselerdir.
- Halihazırda Türkçe'de de verilmiş onlarca büyük, önemli felsefi eser bulunmaktadır.
- 05:47Bilgi Kuramı ve Yargı Anlayışı
- Kant'ın bilgi kuramı yargı anlayışı ile ilgilidir; yargılar, özne-yüklem bağıntısıyla ortaya konulan cümlelerdir.
- Bilgi kuramında yargılar üzerinden ilerlenir çünkü bilginin dışsallaştırılmadan, dile getirilmeden insanın kendi zihninde kalan bir halidir.
- Yargıların türleri ve yapısı bilmenin yapısına karşılık gelir, bilgi kuramı ile yakından ilgilidir.
- 07:31Kant'ın Bilgi Anlayışı
- Kant, hem deneyci hem akılcı bir yerde durur ve transandantal bir felsefe yapar.
- Akılcılara göre bilginin kaynağı akıldadır, deneyciler ise bilginin deneyim yoluyla edinildiğini savunur.
- Kant hem akla başvurur hem de bilginin deneyimle ilişkisi olduğunu savunur.
- 09:16Bilme Yetileri ve Bilgi Oluşumu
- Kant, akılcıların iddia ettiği doğuştan bilgileri yerine, her insanda olanak olarak bulunan bilme yetilerini ele alır.
- Bilme yetileri olarak duyarlılık (hissetme), anlama, hayal gücü, imgelen ve akıl bulunur ve her birinin kendine özgü işlevi vardır.
- Bilme yetileri ancak deneyimden içerik geldiği durumda tam anlamıyla iş yapabilir; bu nedenle Kant "bütün bilgimiz deneyimle başlar, ancak deneyimden ibaret değildir" der.
- 11:55Bilgi Oluşumunun Mekanizması
- Deneyimden gelen veri tek başına hamdır ve düzenlenmemiştir.
- İçeriğin bilgi olabilmesi o verilerin biçimlenmesini gerektirir.
- Bu biçimlenmesini çeşitli bilme yetilerinin çeşitli işlevleri sağlar.
- 12:56Bilgi Türleri ve Kant'ın Felsefesi
- Kant, bilgiyi a priori (zihinsel kaynaklardan gelen) ve a posteriori (deneyime dayanan) olarak ayırır.
- A priori bilgilerin içinde saf bilgi (katışıksız bilgi) olarak adlandırılan özel bir tür vardır.
- Kant'a göre bilme yetileri harekete geçebilmek için deneyimin bulunması gerekir, ancak deneyim ortaya çıktıktan sonra bilme yetileri kendi saf bilgisini de ortaya koyabilir.
- 15:04Duyarlılık ve Görü
- Duyarlılık, Kant'a göre dış dünya ile bağ kurmamızı sağlayan bir bilme yetisidir.
- Duyarlılık, dış dünya nesnelerinin etkisiyle oluşan izler (deneyimsel veriler) ve bilme yetisinin kendisinden kaynaklanan saf bilgiyi içerir.
- Kant'a göre bilgi, insanda saf düzeyde bulunan duyarlılık, anlama, imgeleme ve akıl aracılığıyla belirlenir.
- 17:47Bilme Yetilerinin İşleyişi
- Duyarlılık, insanın çevresiyle duyusal bağını sağlayarak öznenin içinde bulunduğu çeşitliliğe ilişkin tasarımlar oluşturmasına aracılık eder.
- Kant'ın felsefesinde "görü" (tasarımlar) son derece ona özgü bir terimdir ve tüm insan bilgisi gönüllerle başlar.
- Görü, tekil bir tasarımdır ve hiçbir zaman duyusal olmaktan başka türlü olamaz.
- 20:30Uzay ve Zaman
- Duyarlılığın iki forumu veya iki biçimi vardır: uzay ve zaman.
- İçeride bulunduğumuz çeşitlilik mutlak biçimde uzay ve zaman bakımından işlenir.
- Duyarlılıkta ortaya çıkan tasarımlar henüz ham ve biçimlendirilmeden bilgi değeri taşımazlar.
- 21:37Anlama Yetisi ve Sentez
- Anlama yetisi, duyarlılık yoluyla gelen ham tasarımları uzay ve zaman biçimiyle düşünülmesini sağlar.
- Anlama yetisi, kategoriler ve mantıksal işlevler aracılığıyla gelen verileri biçimlendirir.
- Sentez, duyusal verinin işlenerek kavramsallaştırılmasıdır ve anlama yetisi ile imgeleme yetisi işbirliği içerisinde gerçekleşir.
- 23:51Akıl ve Transandantal Felsefe
- Akıl, çıkarım ve kıyas yapmayı sağlayan, bilme etkinliğine sınır koyan üst yetidir.
- Transandantal felsefe, deneycilik ve akılcılığı birleştiren, bilginin olanaklarını ve sınırlarını araştıran felsefedir.
- Kant, deneyimleme koşullarının dışındaki olanla ilgilenmez ve mümkün deneyimin sınırları içinde kalan bir felsefeden yana olur.
- 26:07Kant'ın Bilgi Felsefesi
- Kant, bilmenin sınırlarını deneyimleme ile sınırlı tutar ve deneyimlenebilenin ötesinde bilgiden söz edilemez.
- Transandantal olan sadece bilgiye sınır çizmekle ilgilidir, bu sınırın dışında kalan hakkında konuşulmaz.
- Kant, kendinden önceki metafizikçileri dogmatik metafizikçiler olarak nitelendirir ve onların deneyim deneyimlenemeyen, mümkün deneyimin sınırlarını aşan tarzda felsefe yaptığını eleştirir.
- 27:07Felsefe ve Bilim İlişkisi
- Kant, felsefeyi bilime andıran bir disiplin olarak tanımlar ve felsefenin bilimin karşısında konumunu kaybettiğini belirtir.
- Felsefenin tekrar konumuna getirilmesinin yolu, üretilen bilginin sürdürülebilir, geliştirilebilir ve denetlenebilir olmasıdır.
- Kant'a göre bilgi, mümkün deneyimin sınırları içerisinde kalmak zorundadır, deneyimi aşan şey hakkında konuşulduğu durumda denetlenme şansı kalmaz.
- 29:11Yargı Türleri
- Kant, iki tür yargılardan söz eder: a priori yargılar (deneyim yoluyla sağlanmayan, kavramsal düzeyde doğruluğundan söz edilen yargılar) ve apostro- yargılar (deneyim yoluyla kazanılan yargılar).
- Analitik yargılar a priori yargılardır, sentetik yargılar ise apostro- yargılardır.
- Yargı, tasarımların bir bilinçle birleştirilmesidir ve Kant'a göre kendiliğinden gerçekleşmesi ile ortaya çıkan ürünlerdir.
- 30:32Analitik ve Sentetik Yargılar
- Analitik yargılar, bilinenleri tekrar etmekten başka bir şey değildir ve zorunlu ve kesin bilgidir.
- Analitik yargılar kavram çözümlemesi ile bilinir ve herhangi bir deneyime başvurmaksızın bilinir.
- Örneğin "enişteler erkektir" ifadesi, enişte kavramının çözümlemesiyle bilinen bir analitik yargıdır ve çelişmezlik ilkesine dayanır.
- 34:04Sentetik Apostro- Yargılar
- Sentetik apostro- yargılarda, çeşitli yargıların bir araya getirilmesiyle ilgili yargılar vardır.
- Analitik yargılar da yüklem özne de içerirken, sentetik apostro- yargılarda bu durum yoktur.
- Örneğin "ağrı dağı Türkiye'nin en yüksek dağıdır" ifadesi, deneyim yoluyla doğrulanabilen bir sentetik apostro- yargıdır ve zorunlu bir yargı değildir.
- 37:01Metafizik ve Kant'ın Arayışı
- Kant'ın aradığı metafiziği temellendirmek için analitik yargılar yeterli değildir çünkü bilgimizi genişletmez.
- Sentetik apostro- yargılar da zorunlu olmayışından dolayı metafizik için uygun değildir.
- Kant'ın metafizik için aradığı bilgi, sentetik a priori bilgi olmak durumundadır.
- 37:32Kant'ın Sentetik A Priori Yargıları
- Kant'ın "Saf Aklın Eleştirisi" adlı eserinde sentetik a priori yargılar nasıl olanaklıdır sorusunu ele alır.
- Sentetik a priori yargılar, deneyimden kaynaklanmayan ancak zorunluluk taşıyan ve deneyime uygulanabilen yargılardır.
- Kant'ın başarısı, daha önce hiçbir filozofun düşünmediği bu tür sentetik a priori yargıları ortaya koymak olmuştur.
- 39:23Sentetik A Priori Yargıların Özellikleri
- Sentetik yargılar bilgimizi genişletir, ancak a priori olarak zorunlu olabilirler.
- Kant'a göre sentetik a priori yargıların kurulabilmesinin yolu, deney dışında bilme yetilerinin kendisidir.
- Sentetik a priori yargılar hem zorunlu olabilir hem de bilgimizi genişletebilir.
- 40:14Matematik ve Fizikteki Örnekler
- Kant matematikte sentetik a priori yargılar bulunduğunu söyler; örneğin Öklides geometrisinin aksiyom ve postaları deneyimden kaynaklanmaz.
- Newton'un fiziğindeki ilkeler de (ivmenin sabit olduğu, cismin hareketini sonsuza kadar sürdürmesi) aklın kendi kaynaklarından bulduğu bilgilerdir.
- Bu tür bilgiler dışarıdan deneyimler aracılığıyla sağlanmaz, akıl kendi uzay ve zaman kavramlarını düşünerek bu bilgileri üretebilir.
- 42:18Kant'ın Özne Merkezli Felsefesi
- Kant, Copernicus'un güneş merkezli sistemi gibi, özneyi merkeze koyan bir felsefe yapmıştır.
- Kant'a göre eskiden bilgi özne ile nesne arasındaki bağlantıdan kaynaklanırken, Kant öznenin nesneyi tasarlaması gerektiğini savunur.
- Bilme yetileri Kant açısından öznenin nesneyi tasarlamasının aracıdır.
- 43:23Görünüşler Dünyası ve Transandantal Felsefe
- Kant'ın felsefesinde görünüş, fenomen ve noumenon ayrımı ile karşı karşıya kalırız.
- Kant'a göre biz sadece bilme yetilerinin sunduğu gerçeklikte yer alırız, bu gerçekliğin dışında kalanlar hakkında düşünebiliriz ancak bilemeyiz.
- Kant'ın transandantal felsefesi, sınırlı bilme yetileriyle sınırlı deneyimlerin içinde kalan bilgiye odaklanır ve geleneksel felsefelerden ayrılır.