Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Düşünmeye Değer" programının bir bölümü olan bu video, bir sunucu ve Ömer Türker (Muhammed Hoca) adlı bir hoca arasında geçen felsefi bir sohbeti içermektedir. Program haftada bir gün yayınlanmaktadır.
- Videoda hakikat kavramı detaylı olarak ele alınmakta, insanlık tarihindeki gelişimi, farklı medeniyetlerdeki (Yunan, İslam, Helenistik, Mezopotamya, Pers, Mısır) yeri ve bilimlerin temel maksadının hakikati bilmek olduğu konusu incelenmektedir. İnsanın hakikatini anlamak için dört aşamalı bir yaklaşım sunulmakta, hakikati bilmenin temel özellikleri ve idrak seviyeleri (duyusal, hayali ve akli idrak) tartışılmaktadır.
- Sohbet, hakikat kavramının "hak" ve "doğruluk" arasındaki farklarıyla başlayıp, Aristoteles'ten başlayarak İslam kelam kitaplarındaki tartışmaları, modern dönemde fizik ve matematikteki radikal dönüşümleri ve Kant'ın kategorileri teorisini incelemektedir. Son bölümde ise Wittgenstein ve Ritgenstein'in dil felsefesi, post-truth dönemine geçiş ve hakikat kavramının nispetlere dönüşmesiyle insanlık kavramının nasıl etkilendiği ele alınmaktadır.
- 00:55Hakikat Kavramı ve Önemi
- Hakikat kavramı, bir şeyin hakikatinden bahsetmek, hakikate uygun davranmak her medeniyetin olmazsa olmaz bir özelliği olmuştur.
- Hakikate uygun konuşmak, davranmak, araştırma yapmak ve hakikatin peşine düşmek insanlık tarihi boyunca makbul ve muteber bir değer olarak kabul edilmiştir.
- Bilimlerin temel maksadının hakikati bilmek olduğu anlatılır, ancak hakikati bilmek normal bir bilgiyle farklıdır.
- 02:46Hakikat Kavramının Özellikleri
- Hakikat, zamana ve mekana bağlı olmayan, ezelden ebede kadar neyse o olmasını sağlayan özel bir anlamda kullanılır.
- Hakikat, değişebilen şeyler değil, sürekli sabit olan şeylerin özü, zatı veya İslam düşünce gelen mahiyet olarak tanımlanır.
- Hakikat, bir nesnenin dış özelliklerini bir tarafa bırakarak kendisini açan ve ifade eden hususiyetlerdir.
- 04:22Hakikat ve Bilme Süreci
- İnsan tabiatı itibariyle bilmeye meyillidir ve merak sahibi bir varlıktır.
- Hakikat bilinmekten ziyade keşfedilen bir şeydir; bilme sürecinde bir nesnenin hakikati keşfedilir.
- Haber yoluyla öğrenmek de bir anlamda keşiftir, çünkü hakikati bilmenin bir seviyesi haber bilgisidir.
- 07:16Bilimsel Araştırma Yöntemleri
- Var olanlara dair araştırma prosedürü tarih boyunca geliştirilmiştir; bitkiler, hayvanlar, madenler, elementler, insan, gök cisimleri ve atmosfer vakaları gibi konular bilimsel incelemenin konusu haline getirilmiştir.
- Bitkilerle ilgili botanik, hayvanlarla ilgili zooloji, insanla ilgili psikoloji, bedenle ilgili tıp, göklerle ilgili astronomi ve meteoroloji gibi bilimler kurulmuştur.
- Aritmetik, geometri gibi bilimler de sayı ve şekilleri anlamak için geliştirilmiştir; var olduğunu düşündükleri her bir grubu anlamak için bilimsel araştırma yöntemleri ve prosedürleri geliştirilmiştir.
- 09:18Hakikat Kavramı ve İnsan Hakikati
- Hakikat, araştırılan şeyin zaman ve mekana bağlı olmayan özünü bilmektir.
- İnsan hakikati, felsefe geleneğinde insanın düşünen canlı oluşunu ifade eder.
- İnsan, devlet kuran, aile kuran, yazı yazan, öfkelenen, sevinen, ağlayan gibi birçok özelliğe sahiptir.
- 10:31Hakikat ve Özellikler Arasındaki İlişki
- İnsanın hakikatini bilmek, insanın ilave özelliklerini bilmektir.
- Ağlayan olmayı veya gülmeyi bilmek de hakikat bilgisi olsa da, bunların insanın hakikati değil, kendi hakikatleridir.
- Hakikat araştırması yapanlar, insanda ortaya çıkan özelliklerin hiyerarşik bir düzende olduğunu ve geriye doğru götürüldüğünde insandaki bir unsura dayandığını belirtir.
- 11:49Canlılık ve Düşünme Özellikleri
- Beslenme, büyüme ve üreme gibi özellikler geriye doğru götürüldüğünde canlılığa dayanır.
- Gülme gibi bazı özellikler canlılıkla doğrudan ilgisi olmayabilir çünkü canlı olup da gülmeyenler vardır.
- İnsan yazı yazan, devlet kuran, ahlak geliştiren, sistemli hukuk vaz eden ve hakikat hakkında konuşabilen bir varlıktır.
- 14:32İnsanı Bilmek İçin Aşamalar
- İnsanı bilmek, düşünen canlıyı bilmek demektir.
- İnsanı tam olarak bilmek, insanda ortaya çıkan diğer özelliklerin hangilerinin düşünenden, hangilerinin canlıdan kaynaklandığını bilmektir.
- İnsanı bilmek için üçüncü aşamada, canlıdan ve düşünenden kaynaklanan özelliklerin hiyerarşik düzenini bilmek gerekir.
- 16:11Kalıcı ve Değişken Özellikler
- İnsanın hakikatini oluşturan düşünen canlı özelliği dışında kalan özellikler vardır.
- Bazı özellikler sürekli insan var olduğu sürece devam ederken, bazıları değişken ve yerini başka özelliğe bırakır.
- Beşinci aşamada, özellikler bilgisini anlamlandıracak şey sabit ve değişken, süreklilik ve değişim skalasını kavramaktır.
- 17:11Hakikati Bilme Kavramı
- Hakikati bilme, fiziğin, matematiğin ve metafizikteki nesnelerin değişmeyen temel özelliklerini keşfetmektir.
- Hakikati bilmek, bir şeyin arkasına sarkmak ve geriye doğru götürdüğümüzde bütün istinad ettiği temel özelliğini keşfetmektir.
- İnsan ve toplum, seçimler, korkular, kararlar ve işler gibi özellikleriyle hakikati bilme konusunda önemli bir örnektir.
- 18:42Bilimlerde Hakikati Bilme
- Sosyoloji gibi bilimler, bugünkü olayları değil, bunların sosyal yapı içerisinde ortaya çıkmasına sebep olan temel unsurları tespit etmeye çalışır.
- Felsefe, insanın gücü ölçüsünde bir şeyin hakikatini bilmek demektir.
- Dinozorlar gibi yok olan varlıkların da hakikatini bilmek mümkündür, yani onları dinozor yapan temel özelliklerini bilmek.
- 20:33Hakikati Bilme İdeali
- Hakikati bilme ideali iki temel varsayımı içerir: benden bağımsız bilinecek bir hakikat var ve ben o hakikati bilebilirim.
- Bu iki varsayım aynı zamanda hakikat arayışlarının temelini oluşturur.
- Hakikati bilmenin dar anlamı, bir disiplinin incelediği nesnelerde eksik bıraktığı yönü tamamladığımızda öğrenmiş oluruz.
- 22:47Bilimlerin Eksiklikleri
- Fizik ve matematik gibi bilimler, inceledikleri nesnelerin varlık tarzını araştırmaz, bunu varsayım olarak kabul eder.
- Metafiziğin konusu, varlığı var olduğu şekliyle anlamak ve mevcut olması itibarıyla bilmektir.
- Ontoloji, varlık olma yönünü inceleyen disiplindir ve henüz matematik ve fizik içerisinde bulunmamaktadır.
- 23:37Varlık ve Bilgi İlişkisi
- Varlık olma yönünü incelemediğiniz takdirde bilim bilginiz eksik kalır, bilgi ancak çok umumi bir çerçeve içine sokulduğunda yerini bulabiliyor.
- Fiziksel nesneler değişkin şeylerken, matematiksel nesneler kendi başına var olan şeyler değil, varlığı temellendiren nihai ilke fizikte ve matematiğe cevap verilmiyor.
- Varlık ve kökenle ilgili tartışmalar, fiziksel nesnelerin arkelerinden daha ciddi bir tartışma olarak karşımıza çıkıyor.
- 25:02Hakikati Bilme Kavramı
- Hakikati bilme sorusunun dar kullanımı, varoluşu idrak etmek demektir ve bu ontoloji ve teoloji ile ilişkilendirilebilir.
- Eskiler bu konuyu "umurame" (varoluş) ve "ilm ilahi" (ilahiyat) olarak adlandırırken, felsefede umurame ve ilmi ilahi iki bölüm olarak görülür.
- Eski kadim felsefe gelenekleri, fiziksel ve matematiksel nesnelerin varlık tarzını kavradığınız zaman yükselebileceğiniz bir idrak olarak bu bilgiyi tanımlar.
- 26:23Tanrı'yı Bilmek
- Hakikat bilgisinin toplandığı nihai bilgi, Allah'ı bilmek veya Tanrı'yı bilmektir.
- Tanrı'yı bilmek, bir nesneyi bilmek değil, bütün varoluşun kendisine dayandığı ve kendisi sayesinde bütün varoluşun idrak edildiği nihai bir ilkeyi bilmek demektir.
- Hakikati bilmenin genel kullanımı, bir şeyin değişmeyen özelliklerini, arka planını ve bütün özelliklerin gelip dayandığı şeyi bilmek demektir.
- 28:38Hakikat Bilgisi ve Uzmanlık
- Bir şeyin hakikatini bilmek, o şeyin türevlerini, çıktılarını veya işlevlerini bilmesi anlamına gelmez.
- Hakikat bilgisi, uzmanlık bilgileriyle karıştırılmamalıdır.
- Endülüs filozoflarından İbn Bacce, insanları üç sınıfa ayırır ve felsefe'nin tam olarak teşekkür ettiği ilk filozof kabul edilir.
- 30:07İbni Bahçe'nin İdrak Seviyeleri
- İbni Bahçe insanları üç gruba ayırır: duyusal idrak seviyesinde olanlar, hayali idrak seviyesinde olanlar ve akli idrak seviyesinde olanlar.
- Duyusal idrak seviyesi, gündelik hayatı ilerletmeyi sağlayan idrak aletleri, malzemeler ve nesneleri kullanmayı içerir.
- Hayali idrak seviyesi, fizik ve matematik alimlerini kapsar ve İbni Bahçe bunları fiziksel dünyadan aklını kurtaramamış insanlar olarak görür.
- 31:47Akli İdrak Seviyesi
- Akli idrak seviyesi sadece filozofları kapsar ve İbni Bahçe'ye göre varlık nedir sorusunu fiziksel ve matematiksel taayyünlerden bağımsız olarak kavrayabilme özelliğine sahip olanlardır.
- Filozoflar, felsefeyi okuyan değil, felsefeyi yaşayan, otokratik bir idrakle donanmış ve irfanla özdeşleşmiş kişilerdir.
- İbni Bahçe'ye göre bir şey bilinerek ruh dönüşür ve en son metafiziğe geldiğinde varlık olmak ne demektir sorusunun idrakine vardığında varoluşun anlamını kavrayabilecek bir akıl ya da ruh hali ortaya çıkar.
- 36:08Akaid Kitapları ve Sofistler
- 6. ve 7. yüzyıllarda kaleme alınmış "Nesefi Akaidi" ve "Hakaik-i Eşya İthabitet" gibi muhtasar akaid kitapları, ezberlenmesi için temel akaid meselelerini toplamak amacıyla telif edilmiştir.
- Sofistler, Yunan'da ortaya çıkan bir grup olup, var olduğunu söylediğimiz şeylerin tamamının zihin ürünü olduğunu, bir şey varsa bile bilemeyeceğimizi savunmuşlardır.
- Sofistler, bir şeyin hakikatine gitme ve özünü bulma arayışını reddetmiş, değişen şeyleri aşarak değişmeyenlere ulaşmayı amaçlamışlardır.
- 39:35Hak ve Doğruluk Kavramları
- Hak kelimesi, eşyanın gerçek varlığını ifade ederken, doğruluk ise zihindeki düşüncelerin dış dünyadaki gerçeklikle örtüşmesini belirtir.
- Hakikat, eşyanın fiili vücutunu ifade eder ve bu varlık hayal veya vehim değildir.
- Aristoteles'ten sonra bu tartışma başlamış olup, kelam kitaplarında (Fahrettin Razi, Kad Abdulcabbar, Bakırlani, İmam Maturidi, Cüveyni) bu konu ele alınmıştır.
- 41:38Sofistlerin Hakikat Anlayışı
- Sofistler, nesnelerin nesnel varlıklarının sabit olduğunu inkar ederek duyu yanılsaması olduğunu iddia etmişlerdir.
- Bu anlayışa göre bakış açısına ve kişiye göre değişen bir gerçeklik vardır, bu da hakikati bilme sürecini ikna sürecine dönüştürmüştür.
- İslam düşünce geleneğinde de kelam, felsefe ve tasavvuf kitaplarında, idrak edilen nesnelerin hayal veya vehim değil gerçek nesneler olduğu vurgulanmıştır.
- 43:14Modern Dönemde Hakikat Tartışması
- Modern dönemde fizik ve matematik alanlarında radikal dönüşümler yaşanmış, eskilerin açıklamaları etkinliğini kaybetmiştir.
- Aristoteles'in gezegenlerin elementlerinin farklı olduğunu iddia etmesi gibi, ezelden ebede değişmeyecek hakikatler olarak kabul edilen bilgilerin önemli bir kısmı arızalı olmuştur.
- Nesnelerin varlığını idrak ettiğimizde, bunları koyduğumuz ana yapılar (birlik, nedensellik, zaman, mekan) tartışmalı hale gelmiştir.
- 46:12Kant'ın Hakikat Anlayışı
- Kant, nesneye zamansallık ve mekansallık özelliğini duyu algılarımızın verdiğini, bu özelliklerin nesneye atfedildiğini savunmuştur.
- Kant, Kopernik'in astronomi'de yaptığı devrimi felsefede gerçekleştirdiğini iddia etmiştir.
- Kant'ın sentetik a priori kavramı sayesinde matematik bilgilerinde yeni bilgi üretebildiğimizi söylemiştir.
- 48:21Post-Truth Dönemi
- Fizikteki son gelişmelerden sonra hakikate yönelik kabuller eleştirilmiş ve derinleştirilmiştir.
- Post-truth dönemi, hakikatlerin tamamen bittiği, hakikat sonrası bir dönemdir.
- Bu anlayışa göre hakikat nispette hakikattir, gerçek bir hakikat yoktur ve kabullerimiz doğrultusunda bir hakikatten bahsedilir.