Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Eski Türk Edebiyatı'ndaki nazım şekilleri hakkında verdiği kapsamlı bir eğitim dersidir. ÖABT sınavlarında sıkça çıkan konular arasında yer alan nazım şekilleri detaylı şekilde anlatılmaktadır.
- Ders, nazım şeklinin tanımı ve temel kavramlarıyla başlayıp, Divan edebiyatındaki nazım şekillerini üç gruba ayırarak ele almaktadır: beyitlerden oluşanlar, dört mısralık nazım biçimleri ve bentlerden oluşan nazım biçimleri. Özellikle kaside, gazel, mesnevi, kıta, müstezat, rubai ve tuyuğ gibi önemli nazım şekillerinin özellikleri, kafiye şemaları ve bölümleri detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Videoda mısra, beyit, matla, zulmetali ve mısra-i berceste gibi temel kavramlar tanımlanmakta, kasidelerin bölümleri (nesip, methiye, tegazzül, fahriye, dua), gazel çeşitleri (yek ahenk, yek avaz, musammat, mülemma, müracaa, müzeyyel ve müşterek gazel) ve mesnevinin bölümleri (giriş, konunun işlendiği bölüm ve hatime) gibi konular detaylı şekilde işlenmektedir. Ayrıca rubai'nin 24 aruz kalıbıyla yazıldığı ve bunların 12 ahrem ve 12 akrep vezni olduğu gibi teknik detaylar da sunulmaktadır.
- 00:07Eski Türk Edebiyatı ve Nazım Şekilleri
- Bu derste eski Türk edebiyatının en önemli konularından biri olan nazım şekilleri incelenecek.
- ÖABT sınavında eski Türk edebiyatından çıkan sorulardan sadece iki-üç tanesi edebiyat tarihi, diğerleri aruz vezni, nazım şekilleri ve sanatlar konuları olup değişmeyen konulardır.
- Nazım şekilleri dersinde beyitlerden ve dört mısradan oluşan nazım şekilleri incelenecek, bentlerden oluşan nazım şekilleri ise başka bir derste ele alınacak.
- 02:11Nazım Şekli Kavramı
- Nazım birimi, şiiri oluşturan parçalardır ve beyit veya bent olabilir.
- Nazım türü, şiirin içeriğine bakarak belirlenir (gazel, kaside, mesnevi gibi).
- Nazım şekli, şiirin kafiye şemasına bakarak belirlenir ve divan edebiyatında nazım şekillerinin birbirinden ayrılmasını sağlayan yegane unsur budur.
- 04:56Nazım Şekillerini Ayırt Eden Kriterler
- Kafiye şeması nazım şeklini ayırt etmede temel ölçüt olup, gazel ve kasidenin kafiye şeması birebir aynı olduğunda (aa-xa) vezin, şiirin uzunluğu ve içeriği de dikkate alınır.
- Mısra, aruz vezniyle söylenmiş bir beytin tek bir parçasıdır (yarısıdır).
- Beyit, aruz vezniyle yazılmış iki mısradan oluşan bir parçadır ve nazım birimidir.
- 07:09Önemli Kavramlar
- Fert (müfret), tek beyit olarak yazılan şiir parçalarıdır ve divanın sonunda müfredat başlığı altında yer alır.
- Matla, mısraları birbiriyle kafiyeli olan beyitlerdir ve gazel, kaside ve mesnevi gibi nazım şekillerinde mutlaka vardır.
- Zulmetali (zatül metali), bir şiirde birden fazla matla olduğunda kullanılır.
- Mısra-i berceste, her bakımdan kusursuz olan parçalardır ve tek bir beyit olarak yazılan müfretten farklıdır.
- 11:05Divan Şiirinde Nazım Şekilleri
- Divan şiirindeki nazım şekilleri üç gruba ayrılır: beyitlerden oluşanlar, dört mısralık nazım biçimleri ve bentlerden oluşan nazım biçimleri.
- Beyitlerden oluşan nazım biçimleri: kaside, gazel, mesnevi, kıta ve müstezat'tır.
- Dört mısralık nazım biçimleri (eski belagat kitaplarında dübeyt olarak da bilinen) sadece iki beyitlik (dört mısradan oluşan) şiirlerdir ve tuyuk ile rubai'den oluşur.
- 13:25Kaside
- Kaside, "kasada" kökünden gelir ve övgü maksadıyla yazılan şiirdir.
- Kaside, matlaa ile başlayıp "aaa" ile "xa xa xa" şeklinde kafiyelenir (x değişken bir harf olup a, b, c, d gibi düşünülebilir).
- Kasideler genellikle 33-99 beyit arasında olur, ancak 33'ten az veya 99'dan fazla beyitli kasideler de vardır.
- Divanlarda kasideler en başta yer alır.
- 16:03Kasidenin Bölümleri
- Kaside çeşitli bölümlerden oluşur: nesip (teşbip), girizgah, methiye, tegazzül, fahriye ve dua.
- Nesip (teşbip) bölümünde işlenen konuya göre kasideler farklı isimlerle adlandırılır (şitaiyye, bahariyye, ramazaniyye vb.).
- Girizgah, nesipten methiye'ye geçiş için bir veya iki beyitlik geçiş bölümüdür.
- Methiye, kasidenin en önemli bölümüdür; şairin bütün hünerini gösterdiği ve şiirdeki en ağır dilin kullanıldığı bölümdür.
- Kasideler devlet büyüklerine ulaşmak için bir araç olarak kullanılır ve methiye bölümünde devlet büyüğüne hitap edilir.
- 22:21Kasidelerin Bölümleri
- Tegazzül, kasidenin içinde gazel söylemeye denir ve şairler bu bölümle şiirdeki tekdüzeliği kırmak ve akışa renk katmak için araya bir gazel eklerler.
- Kasidelerde Methiye, Fahriye ve Dua bölümleri değişmez bölümlerdir; Methiye şairin konuya giriş bölümü, Fahriye şairin kendini övdüğü bölüm, Dua ise şairin kasideyi sunduğu kişiye dua ettiği bölümdür.
- Kasidelerin adlandırılışı konularına, rediflerine ve kafiye harflerine göre yapılır; örneğin Bahariyye, Şitaiye, Ramazaniyye, Tevhid, Müracaat, Naat gibi konularına göre; Kerem kasidesi, Güneş kasidesi, Su kasidesi, Gül kasidesi gibi rediflerine göre; Kaside-i Nuriye, Kaside-i Lamiye, Kaside-i Mimiye gibi kafiye harflerine göre adlandırılır.
- 27:23Gazel Nazım Şekli
- Gazel, kafiyelenişi olarak kasidelerle aynı şekilde (aa xa xa) devam eder ve genellikle beş, yedi veya dokuz beyitten oluşur.
- Gazellerin iki ana türü vardır: Beyitleri arasında konu bütünlüğü olan gazellere "yek ahenk", konu bütünlüğü olmayan gazellere "yek avaz" denir.
- Gazellerin çeşitli türleri vardır: İç kafiyesi olan gazellere "musammat gazel", farklı dillerden oluşan gazellere "mülemma gazel", "dedim dedi" şeklinde başlayan gazellere "müracaa gazel", son beş beytinde methiye yer verilen gazellere "müzeyyel gazel", birden fazla şairin yazdığı gazellere ise "müşterek gazel" denir.
- 32:51Mesnevi Nazım Şekli
- Mesnevi, kafiyelenişi olarak a b b c c d d e şeklinde devam eder ve bu kafiye örgüsüyle diğer nazım şekillerinden ayrılır.
- Mesnevi, beyit sayısıyla sınırlı değildir; yedi beyitlik bir şiir mesnevi olabilir, yedibin beyitlik bir eser de mesnevi olabilir.
- Mesneviler de kasideler gibi bölümlerden oluşur.
- 34:33Mesnevi'nin Yapısal Bölümleri
- Mesnevi, giriş, konunun işlendiği bölüm ve hatime olmak üzere üç ana bölüme ayrılır.
- Giriş bölümünde tevhid, münacat, naat sabit konular olup, miraciye mucizatı, nebevi, meti çaryar gibi opsiyonel bölümler de bulunabilir.
- Sebebi telif bölümü, şairin eseri yazma gerekçesini anlattığı bölümdür ve genellikle kurgusal anlatımlarla ifade edilir.
- 37:13Mesnevi'nin İçerik Bölümleri
- Konunun işlendiği bölümde "agazı destan", "agazı kıssa", "agazı kitap" gibi başlıklar kullanılır ve burada hikaye başlar, gelişir ve biter.
- Hatime bölümünde şair olası hatalarından dolayı özür diler ve eserin yazılış tarihi, beyit sayısı gibi bilgiler burada verilir.
- Mesnevi'nin bölümleri: giriş (tevhid, münacat, naat, sebebi telif), konunun işlendiği bölüm (agazı destan/kitap) ve hatime'dir.
- 39:34Kıta Nazım Şekli
- Kıta, matla beytinin olmaması özelliğine sahip, xaxaxa nazım şekliyle başlar.
- Genellikle iki beyitten oluşan kıtalara "kıtayı kebir" (uzun kıta) denir.
- Kıtalarda matla yoktur ancak mahlası olabilir, özellikle tarih düşürme şiirlerinde (çeşme açılışları gibi) kıta nazım şekliyle yazılır.
- 41:46Müstezat Nazım Şekli
- Müstezat, bir gazelin her mısrasından sonra mef'ulu feulun vezniyle yazılmış ziyadeler eklenerek oluşturulur.
- Müstezat, bir uzun bir kısa şeklinde yazılır ve gazel ile benzerlik gösterir.
- Müstezat, mef'ulu mefailu mefailu feulun vezniyle yazılmış bir gazelin her mısradan sonra mef'ulu feulun vezniyle yazılmış ziyadeler eklenerek oluşturulan gazellere verilen isimdir.
- 43:37Dört Mısralı Nazım Şekilleri
- Rubai ve tuyuk her ikisi de dört mısradan (iki beyitten) oluşur.
- Tuyuk sadece Türk edebiyatında görülür, genellikle failatun, failatun failun vezniyle yazılır ve aa-xa şeklinde kafiyelenir.
- Rubai Fars edebiyatından gelir, özel vezinlerle yazılır ve kafiyelenişi aa-xa, xa-xa veya aaaa şeklinde olabilir.
- 46:42Rubailerin Vezinleri
- Rubailer toplamda yirmidört aruz kalıbıyla yazılır ve bunlar oniki ahrem ve oniki akrep vezni olarak ikiye ayrılır.
- Rubailerdeki yirmidört vezinin hece uzunluğu on ile ondört arasında değişir.
- Rubai olabilmesi için mısraların hece sayısı on ile ondört arasında olmalıdır, aksi takdirde rubai olma şansı yoktur.
- 48:04Ahrem ve Akrep Vezinlerinin Özellikleri
- Ahrem bezlerinin oniki'si de mefulü ile başlar (kapalı kapalı ile başlar).
- Akreplerin tamamı da meful ile başlar (kapalı kapalı kapalı ile başlar).
- 48:29Şiir Türlerinin Belirlenmesi
- Karşımıza dört mısralık bir şiir çıktığında, kafiyelenişine bakarak (aa xa) kıta, rubai veya tuyuk olup olmadığını belirleyebiliriz.
- İki beyitten oluşan şiirlere kıta olma şansı yoktur çünkü kıtalar matla ile başlar.
- Tuyuk'un özelliği iki faili bir faille yazılmasıdır ve kapalı açıkla başlar, rubailerin yirmidört vezini de kapalı kapalı ile başlar.