SözcükTürleri

Hâl (durum) ekleri, Türkçede beş farklı çeşide ayrılır: 1. Yalın hâli. 2. Belirtme veya yükleme hâli. 3. Yönelme hâli. 4. Bulunma hâli. 5. Ayrılma hâli. Ayrıca, eşitlik hâli, vasıta hâli ve ilgi hâli (tamlayan hâli) gibi eklerle birlikte hâl eklerinin sayısı sekiz ana başlığa çıkar.

Edat (ilgeç), tek başlarına anlam taşımayan, ancak cümle içinde diğer kelimeler ve kelime gruplarıyla anlam ilgisi kuran yardımcı kelimelerdir. Bazı edat örnekleri ve kullanımları: Gibi: Ben senin gibi iyi birini görmedim (karşılaştırma). İle: Arabayla şehir turu yaptık (vasıta). İçin: Bu sınavı kazanmak için çok şeyden feragat ettim (amaç). Kadar: Senin kadar sınava çalışanı görmedim (karşılaştırma). Üzere: Okula gitmek üzere evden çıktı (amaç). Diye: Kilo vereyim diye diyet yapıyorum (amaç). Dolayı: Düşük notlarından ötürü çok çalışman gerekiyor (sebep). Göre: Sana göre yapılan her şey anlamsız (görüş). Beri: Ayvalık'ta denize karşı bir villa almış kendisine (yer-yön). Sonra: Babam yurt dışından döndükten sonra taşınacağız (zaman).

Özel isim alan bazı gruplar: Canlılar: Ünlü veya ünsüz tüm insan adları ve soyadları, hayvan isimleri (Tekir, Çomar, Karabaş, Minnoş, Tintin gibi). Yer adları: Coğrafî bölgeler, yerleşim birimleri, kıtalar, ülkeler, sokak, cadde, mahalle adları (İç Anadolu Bölgesi, Avrupa, Balâ, İrlanda, İstiklal Caddesi gibi). Kurum adları: Okullar, iş yerleri, organizasyonlar ve makamların adları (Yozgat Anadolu Lisesi, Yeşilay Derneği, Türk Dil Kurumu gibi). Milletler ve din adlandırmaları: Çete, millet, mezhep, din adları (Karagümrük Çetesi, Türk, Rus, Alevî, Sünnî, Hristiyan, Yahudi gibi). Diller: Türkçe, Kürtçe, Pomakça, Gürcüce, Farsça, İngilizce, Fransızca gibi. Eser adları: Her türlü yazılı, görsel, işitsel yayın ile resim, heykel, mimari, müzik, tiyatro, sinema eserlerinin adları (Tercüman, Yaprak Dökümü, Yüzüklerin Efendisi, Mona Lisa, Süleymaniye Camii gibi).

Bile kelimesi, cümlede bağlaç olarak kullanılır. Bağlaç olan kelimeler cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir değişme olmaz. Örnek: "Sen bile o filme gitmediysen kimse gitmez" cümlesinden "bile" bağlacı çıkarıldığında cümlenin anlamı değişmez.

Sapa kelimesi, Türk Dil Kurumu'na göre üç farklı anlama gelir: 1. Merkezden uzak, kıyıda köşede kalmış. 2. Gidilen yol üzerinde olmayan, sapılarak varılan. 3. Düzgün olmayan, yolundan sapmış. Kelimenin kökeni Türkçe'dir ve "yoldan uzak" anlamına gelen Orta Türkçe "sapa" sözcüğünden evrilmiştir.

Patlak kelimesi, TDK'ye göre iki farklı anlama gelir: 1. Patlayarak açılmış, yırtık, yarık. 2. Patlamış yer. Ayrıca, halk ağzında şu anlamlara da gelir: Patlamış mısır; Ağaç kökünden süren filiz; Su kaynağı, göze.

Esas kelimesi, Arapça kökenli olup, "bir şeyin özünü oluşturan ana öge, temel" anlamına gelir. Ayrıca, "bir iş veya sözde doğru biçim" ve "ana, temel olarak alınan, başlıca, asal" anlamlarında da kullanılır. Askerlikte ise esas, terim anlamında kullanılır; örneğin, "hazır ola geçmenin diğer adı esas duruştur".

Sözcük türleri, kelimelerin cümle içerisinde üstlendikleri göreve göre adlandırılır: 1. Ad (İsim). 2. Sıfat (Önad). 3. Fiil (Eylem). 4. Zamir (Adıl). 5. Zarf (Belirteç). 6. Edat (İlgeç). 7. Ünlem. 8. Bağlaç. Sözcük türleri, sınavlarda kelimenin cümledeki görevini belirlemeye yönelik sorularda veya sözcüğün farklı görevde kullanıldığı cümleleri bulma amacıyla karşımıza çıkar.

Vurucu kelimesi, farklı bağlamlarda çeşitli anlamlar taşıyabilir: Genel anlam: Silah attığında hedefini vuran, etkileyici. Spor terimi: Gridiron futbolunda, field goal (gol atma) ve extra point (ekstra puan) atışlarını gerçekleştiren oyuncu. Beyzbolda, topu vuran oyuncu (batter). Askeri terim: Vurucu kuvvet, striking force. Uçak gemisi vurucu kuvveti, carrier striking force. Diğer alanlar: Krikette, vurucu ile vurucuyu geçen top arasındaki yatay mesafe (width). Teknik alanda, vurucu kol (picking stick).

Özel isimler, tek olan ve benzeri bulunmayan varlıklara verilen isimlerdir. Bazı özel isim örnekleri: İnsanlar: Murat, Aslı, Zeki Müren, Ünlüsanlar, Shakespeare, Batman, Dr. Smith, Kraliçe Elizabeth. Yerleşim birimleri: Ankara, İç Anadolu Bölgesi, Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri, Tokyo. Kurumlar: Yozgat Anadolu Lisesi, Yeşilay Derneği, Türk Dil Kurumu, Ege Üniversitesi. Milletler ve dinler: Türk, Rus, Alevî, Sünnî, Hristiyan, Yahudi, İslamiyet, Hristiyanlık, Yahudilik. Diller: Türkçe, İngilizce, Fransızca, Özbekçe, Tibetçe. Coğrafi şekiller: Akdeniz, Manş Denizi, Büyük Okyanus, Van Gölü, Fırat, Ağrı Dağı, Erciyes, Himalayalar. Gök cisimleri: Samanyolu, Satürn, Mars, Jüpiter, Venüs, Büyükayı. Eserler: Tercüman (gazete), Yaprak Dökümü, Yüzüklerin Efendisi, Mona Lisa, Süleymaniye Camii.

Zarfların bazı özellikleri: Tek başlarına iken sıfatlar gibi isimden başka bir şey değildir. Cümlede genellikle zarf tümleci olarak kullanılır. Çekimsiz kelimelerdir. Ama isim olarak kullanılabilenler bu görevde iken bu ekleri alabilirler. Birçok zarf, sıfat ya da isim olarak da kullanılabilir. Fiile yöneltilen neden, ne zaman, nereye, ne kadar ve nasıl sorularının cevaplarını oluşturur. Zarf türleri: durum zarfı; zaman zarfı; yer-yön zarfı; miktar zarfı; soru zarfı.

Zarfların bazı özellikleri: Tek başlarına iken sıfatlar gibi isimden başka bir şey değildir. Cümlede genellikle zarf tümleci olarak kullanılır. Çekimsiz kelimelerdir. Ama isim olarak kullanılabilenler bu görevde iken bu ekleri alabilirler. Birçok zarf, sıfat ya da isim olarak da kullanılabilir. Fiile yöneltilen neden, ne zaman, nereye, ne kadar ve nasıl sorularının cevaplarını oluşturur. Zarf türleri: durum zarfı; zaman zarfı; yer-yön zarfı; miktar zarfı; soru zarfı.

Aşina kelimesi, Farsça kökenli olup "bilindik", "tanıdık", "dost" anlamlarına gelir. Ayrıca, Göktürklerin bir soyu ve Göktürk Kağanlığı'nın kurucu boyu olarak da kullanılır.

Yanlış kelimesi, bir şeyin hatalı veya gerçeğe uygun olmayan bir durumda olduğunu ifade etmek için kullanılır. Yanlış kelimesinin kullanım alanlarından bazıları şunlardır: Hata veya yanlış anlama. Aykırılık. Hatalı biçim. Yanlışlıkla. "Yalnış" yazımı yanlış olup, doğru yazım şekli "yanlış"tır.

Fiil (eylem), varlıkların yaptığı işi, hareketi ve oluşu çeşitli ekler alarak şahıs ve zamana bağlı olarak anlatan kelimedir. Fiillere bazı örnekler: gel; gör; sev; uç; bak; kalk; sor; ye; oku. Fiil olup olmadığını anlamak için bir kelimeye “-me /-ma” olumsuzluk eki veya “-mak / -mek” mastar eki getirilebilir. Örneğin, “okudu” kelimesi “oku(mak)” olduğu için fiil, “uyuyor” kelimesi ise “uyu(mak)” olduğu için fiil olarak kabul edilir.

Durum eklerinin ayırt edilmesi için şu özellikler kullanılabilir: Belirtme eki: Kelimeye "-ı, -i, -u, -ü" ekleri getirilerek yapılır. Yönelme eki: Kelimeye "-e, -a" ekleri getirilerek yapılır. Bulunma eki: Kelimeye "-de, -da" ekleri getirilerek yapılır. Ayrılma eki: Kelimeye "-den, -dan" ekleri getirilerek yapılır. Durum ekleri, cümledeki görevlerine göre farklı sorularla da ayırt edilebilir: Belirtme eki: Yükleme "neyi, kimi" soruları sorulur. Yönelme eki: Yüklemeye "neye, kime, nereye" soruları sorulur. Bulunma eki: "Kimde, nede, nerede" sorularına cevap verir. Ayrılma eki: "Çıkma, ayrılma, uzaklaşma" bildirir. Durum ekleri hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: hurriyet.com.tr; milliyet.com.tr; turkedebiyati.org.

Bazı topluluk isimleri: aile; bölük; millet; ordu; dernek; cemiyet; deste; sürü; orman; sınıf. Topluluk isimleri, yapıca tekil olmalarına rağmen anlamca çoğul olan ve aynı türe dahil birden çok varlığı anlatan isimlerdir.

Sıfat-fiil ve fiilimsi eklerini bulmak için şu adımlar izlenebilir: 1. Cümledeki fiilleri belirleyin. 2. Ekleri kontrol edin. 3. Kelimenin işlevini inceleyin. Bazı sıfat-fiil ekleri: "-an (-en)"; "-ası (-esi)"; "-maz (-mez)"; "-ar (-er / -ır / -ir / -r)"; "-dık (-dik / -duk /-dük)"; "-acak (-ecek)"; "-mış (-miş / -muş / -müş)". Fiilimsi ekleri yapım eki olarak da tanımlanır. Daha fazla bilgi ve örnek cümleler için dilbilgisi.net, turkceci.net gibi kaynaklar incelenebilir.

Tamlayan ve tamlanan bulmak için şu adımlar izlenebilir: 1. İsim tamlaması ise: Tamlayan, ilgi eklerini (-ın, -in, -un, -ün) alır. Tamlanan, iyelik eklerini (-ı, -i, -u, -ü) alır. Belirtili isim tamlamasında hem tamlayan hem de tamlanan ek alır. Belirtisiz isim tamlamasında sadece tamlanan ek alır. 2. Sıfat tamlaması ise: Tamlayan, sıfattır ve genellikle ismin önüne gelir. Tamlanan, isimdir. Örnekler: İsim tamlaması: "telefonun ekranı". Sıfat tamlaması: "rengarenk ışıklar".

İsimler, çeşitli yönlerden sınıflara ayrılır: Varlıklara verilişlerine göre: Özel isim: Tek ve benzersiz varlıkları karşılar, büyük harfle başlar. Cins isim: Aynı türden olan varlıkların ortak isimleridir. Maddelerine göre: Somut isim: Beş duyu ile algılanabilen varlıkları karşılar. Soyut isim: Beş duyu ile algılanamayan kavramları ifade eder. Yapılarına göre: Basit isim: Yapım eki almamış kök kelimelerdir. Türemiş isim: Yapım eki almış kelimelerdir. Birleşik isim: İki kelimenin birleşmesiyle oluşur. Sayılarına göre: Tekil isim: Tek varlığı belirtir. Çoğul isim: "-lar/-ler" ekiyle çokluk anlamı kazanır. Topluluk ismi: Çoğul eki almadan çokluk anlamı taşır.