Mayoz

Mayoz 1 ve mayoz 2'de eşey ana hücresi birer kez bölünür. Mayoz 1, sırasıyla profaz-1, metafaz-1, anafaz-1 ve telofaz-1 olarak adlandırılan dört farklı evrede tamamlanır. Mayoz bölünme sonucunda, her biri ana hücrenin sahip olduğu kromozom sayısının yarısına sahip dört yavru hücre oluşur.

Mayoz 1 ve mayoz 2 sonunda oluşan hücrelerin gen yapısı şu şekilde olur: Mayoz 1 sonunda: İki haploit hücre oluşur. Bu hücrelerde, iki çift birbirinden farklı genetik yapıya sahip kardeş kromatitler bulunur. Kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır. Genetik yapı, hem birbirinden hem de ana hücreden farklıdır. Mayoz 2 sonunda: Genetik yapısı birbirinden farklı n kromozomlu toplam 4 gamet oluşur. Kardeş kromatitler ayrılır ve her kromatit, yeni oluşacak hücrenin kromozomu olur. Kromozom sayısı, sitokineze kadar iki katına çıkar.

Krosover (crossing-over), mayoz bölünmenin profaz I evresinde homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında gerçekleşen gen alışverişidir. Kiyazma (chiasma) ise krosover sırasında değiştirilen genlerin birbirine dokunduğu bölgedir. Krosover ve kiyazma, ilk kez 1916 yılında ünlü Amerikalı evrimsel biyolog Thomas Hunt Morgan tarafından ayrıntılı olarak ortaya çıkarılmış ve deneysel olarak gösterilmiştir.

Tetrat sayısı, canlının haploit (n) kromozom sayısına eşittir. Çünkü mayoz bölünme diploid hücrelerde gerçekleşir ve bir hücredeki tetrat sayısı, şu temel matematiksel ilişkiyle bulunabilir: Tetrat sayısı = n. Burada n, hücrenin haploit kromozom sayısını ifade eder. Örnekler: İnsan hücresinde 2n = 46 kromozom varsa, tetrat sayısı n = 23 olur. Bezelye hücresinde 2n = 14 kromozom varsa, tetrat sayısı n = 7 olur. Meyve sineği hücresinde 2n = 8 kromozom varsa, tetrat sayısı n = 4 olur.

Mayoz bölünmede genetik çeşitlilik, Profaz I ve Metafaz I evrelerinde ortaya çıkar. Profaz I evresinde, homolog kromozomlar yan yana gelerek tetrat oluşturur ve krossing over (parça değişimi) gerçekleşir. Metafaz I evresinde ise homolog kromozom çiftleri, hücrenin ortasında rastgele dizilir.

Kinetokor lifleri, hücre bölünmesi sırasında kromozomları ayırmak için görev yapar. Kinetokor lifleri, mikrotübül iğ iplikleriyle kromozoma bağlıdır ve kinetokora bağlı olan bu iğ iplikleri, kromozomları ayrıştırmak için çalışır. Ayrıca, kinetokorlar, hücrenin iğ düzeneği kontrol noktasında da önemli bir rol oynar.

Haploid hücreler, bir diploid hücre mayoz adı verilen bir süreçle iki kez bölündüğünde oluşur. Mayozun başlangıcında, ana hücre DNA'sını çoğaltır, interfaz olarak bilinen bir aşamada kütlesini ve organel sayılarını iki katına çıkarır. Mayoz sürecinde hücre, profaz, metafaz, anafaz ve telofaz gibi birden fazla aşamadan iki kez geçer. Mayozun sonunda, cinsel üreme gerçekleşebilir. Ortaya çıkan diploid hücre, iki tam kromozom setine sahiptir. Haploid hücreler ayrıca, bitkiler, algler ve mantarlar gibi organizmalarda eşeysiz üreme ve yaşam döngüsü değişikliklerine olanak tanıyan haploid sporlar şeklinde de oluşabilir.

Mitoz ve mayoz bölünmede yer alan evreler şunlardır: Mitoz Bölünme Evreleri: İnterfaz: Hücre bölünmeye hazırlanır, organeller, DNA ve sentrozom kopyalanır. Karyokinez (Gerçek Bölünme Evreleri): Profaz: Kromozomlar X şeklinde görünür, çekirdek zarı kaybolur. Metafaz: Kromozomlar hücrenin ortasında sıralanır. Anafaz: Kromozomlar zıt kutuplara çekilir. Telofaz: Kromozomlar interfazdaki durumlarına geçer, çekirdek zarı belirginleşir. Sitokinez (Sitoplazma Bölünmesi): Hücre ikiye bölünür. Mayoz Bölünme Evreleri: Mayoz-1: Profaz-1: Kromozomlar yoğunlaşır, homolog kromozomlar arasında krosover (krossing over) gerçekleşir. Metafaz-1: Homolog kromozomlar rastgele hücrenin ortasında sıralanır. Anafaz-1: Homolog kromozomlar zıt kutuplara çekilir. Telofaz-1: Hücre ikiye bölünür. Mayoz-2: Profaz-2: Kromozomlar yeniden X şeklinde görünür, çekirdek zarı yok olur. Metafaz-2: Kromozomlar hücrenin ortasında sıralanır. Anafaz-2: Kardeş kromatitler ayrılır ve zıt kutuplara çekilir. Telofaz-2: Çekirdek zarı oluşur, dört haploit hücre oluşur.

Mayoz bölünmenin önemi şu şekilde özetlenebilir: Kromozom sayısının sabitliği: Mayoz bölünme, her yeni nesilde kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar. Genetik çeşitlilik: Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen parça değişimi (crossing-over) sayesinde, kromozomlar üzerindeki genler yer değiştirir. Eşeyli üreme: Mayoz bölünme sayesinde oluşan farklı genetik yapıdaki üreme hücreleri (sperm ve yumurta), döllenme ile birleşerek yeni bir birey oluşturur.

Mayozda eşeyli üreme çeşitleri arasında şunlar bulunur: İzogami: Şekil ve büyüklük bakımından aynı, kalıtsal yapısı farklı iki gametin birleşip zigotu meydana getirmesi. Anizogami (Heterogami): Şekil ve büyüklük bakımından farklı iki gametin birleşip zigotu meydana getirmesi. Oogami: Dişi gametin (yumurta) büyük, bol sitoplazmalı ve hareketsiz; erkek gametin (sperm) ise küçük, az sitoplazmalı ve kamçılı olması. Metagenez (Döl Değişimi): Canlının hayat devrinde eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesi. Partenogenez: Döllenme olmadan yumurta hücresinden yeni bir canlının meydana gelmesi. Konjugasyon (Kavuşma). Hermafroditizm. Ayrıca, mayoz bölünme sırasında genetik rekombinasyon ve rastgele hizalanma gibi mekanizmalar da çeşitliliğe katkıda bulunur.

Hayır, döllenme kromozom sayısını yarıya indirmez; aksine, kromozom sayısını artırır. Döllenme sırasında, haploit gametler birleşerek diploit bir zigot oluşturur ve orijinal kromozom sayısına geri dönülür.

Eşeyli üremenin temeli, mayoz bölünme ve döllenme süreçlerine dayanır. Mayoz bölünme, kromozom sayısını yarıya indirerek gamet hücrelerinin oluşmasını sağlar. Döllenme, iki gametin birleşerek orijinal kromozom sayısına ulaşmasını ve zigot oluşumunu sağlar. Bu süreçler, genetik çeşitliliği artırarak türlerin evrimsel adaptasyon yeteneğini güçlendirir.

Mayozda üreme ana hücresi, üreme hücrelerinin (gametlerin) oluşmasını sağlayan hücre bölünmesi olan mayoz bölünme sırasında oluşur. Mayoz bölünme, mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. 1. Mayoz I: Hücre bölünmek için hazırlık yapar. DNA kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur. Anneden ve babadan gelen homolog kromozomlar yan yana gelerek birbiri üzerinde kıvrılır ve kromozomların arasında parça değişimi olur. Homolog kromozomlar hücrenin ortasında tek sıra dizilir. Homolog kromozomlar kutuplara doğru çekilerek ayrılır. Sitoplazma bölünmesi ile de iki hücre oluşur. 2. Mayoz II: Kromozomlarda bulunan kardeş kromotitler birbirinden ayrılır. Hücreler tekrar ikiye bölündüğü için toplam dört yavru hücre oluşur. Mayoz bölünme geçiren bir hücre, bir daha bölünme yeteneğini kaybeder.

İnterfaz ve interkinez arasındaki temel farklar şunlardır: İnterfaz, bir hücrenin yaşam döngüsünde, birbirini takip eden iki hücre bölünmesi (mitoz) arasındaki süredir. İnterkinez, hücre bölünmesinin iki aşaması (mitoz veya mayoz) arasındaki süredir. Ayrıca, interkinez sırasında DNA replikasyonu gerçekleşmezken, interfazda DNA replikasyonu gerçekleşir.

Mayoz bölünme, mitozdan daha önemlidir çünkü genetik çeşitliliği artırır. Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen krosover (krossing over) olarak adlandırılan olay, homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında gen alışverişine yol açar. Ayrıca, mayoz-2 bölünmesinde kardeş kromatitlerin anafaz-2 evresinde rastgele ayrılması, ikinci bir genetik çeşitlilik oluşturur. Bu sayede, değişen çevre şartlarına uyumlu bireylerin ortaya çıkma şansı artar.

Çok hücreli canlılarda mayoz bölünme, eşey hücrelerinin (örneğin, sperm ve yumurta hücreleri) üretildiği üreme organlarında görülür. Mayoz bölünme, iki aşamada gerçekleşir: Mayoz-1 ve Mayoz-2. Mayoz-1: Profaz-1, Metafaz-1, Anafaz-1 ve Telofaz-1 evrelerini içerir. Mayoz-2: Profaz-2, Metafaz-2, Anafaz-2 ve Telofaz-2 evrelerinden oluşur. Bu süreç, genetik çeşitliliği artırır ve değişen çevre şartlarına uyumlu bireylerin ortaya çıkma şansını yükseltir.

Mayoz 1'de 2 çeşit, Mayoz 2'de ise 4 çeşit gamet oluşur. Mayoz 1: Bu aşamada kromozom sayısı yarıya iner ve iki haploit hücre oluşur. Mayoz 2: Mayoz 2'de kardeş kromatitler ayrılır ve dört haploit hücre oluşur.

Mayozda 1 kromozom, iki kez bölünür. Mayoz bölünme, Mayoz-1 ve Mayoz-2 olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Mayoz-1: Kromozom sayısı yarıya iner ve iki haploit hücre oluşur. Mayoz-2: Bu aşamada DNA eşlemesi gerçekleşmez ve dört haploit hücre oluşur. Dolayısıyla, bir kromozom Mayoz bölünme sürecinde toplamda iki kez bölünür.

Evet, sperm ve yumurta ana hücreleri (üreme ana hücreleri) mayoz geçirir. Mayoz bölünme, eşey ana hücrelerinde (testis ve yumurtalık) gerçekleşir ve sonucunda sperm ya da yumurta oluşur.

Mayoz bölünmede profaz evresi beş alt evreye ayrılır: 1. Leptoten. 2. Zigoten. 3. Pakiten. 4. Diploten. 5. Diyakinez. Bu evreler, profaz I olarak adlandırılır ve mayoz bölünmenin en kompleks evresini oluşturur.