Madde

Maddenin üç ana yapı taşı şunlardır: atomlar, moleküller ve elementler.

Madde, kütlesi ve hacmi olan, boşlukta yer kaplayan her şeydir. Maddenin özellikleri iki ana kategoriye ayrılır: fiziksel ve kimyasal. Fiziksel özellikler: - Yoğunluk: Bir maddenin birim hacminin kütlesi. - Erime ve kaynama noktaları: Maddenin katı, sıvı ve gaz halleri arasında geçiş yaptığı sıcaklıklar. - İletkenlik: Elektriği ve ısıyı iletme yeteneği. - Renk, şekil, koku, tat: Duyu organları ile algılanabilen özellikler. Kimyasal özellikler: - Yanıcılık: Maddenin ne kadar kolay tutuştuğu ve yandığı. - Reaktivite: Maddenin diğer maddelerle kimyasal reaksiyona girme eğilimi. - Toksisite: Maddenin canlı organizmalar üzerindeki zararlı etkileri.

Fiziksel ve kimyasal değişim arasındaki temel farklar şunlardır: Fiziksel Değişim: - Maddenin sadece dış görünüşünde değişiklik olur, tanecik yapısı değişmez. - Yeni maddeler oluşmaz, sadece maddenin renk, şekil, büyüklük gibi özellikleri değişir. - Değişim sonucu maddeler basit fiziksel yöntemlerle eski haline dönebilir. Kimyasal Değişim: - Maddenin iç yapısında, taneciklerinde değişim olur ve yeni bir maddeye dönüşme gerçekleşir. - Maddeler kendi özelliklerini kaybederek yeni özellikler kazanır. - Isı, ışık, renk değişimi, çökelti oluşumu, koku ve gaz çıkışı gibi belirtiler gözlenir. - Maddeler basit fiziksel yöntemlerle eski haline dönemez.

Fiziksel özellik, maddenin başka bir madde ya da maddelere dönüşmeksizin gözlemlenebilen, ölçülebilen ve hissedilebilen özellikleridir. Bazı fiziksel özellik örnekleri: - renk; - koku; - tat; - miktar; - esneklik; - genleşme; - çözünürlük; - sertlik; - iletkenlik; - öz kütle.

Fiziksel ve kimyasal değişim arasındaki temel fark, maddenin tanecik yapısında meydana gelen değişimdir. Fiziksel değişimde: - Maddenin sadece dış görünümü değişir, tanecik yapısı değişmez. - Yeni madde oluşmaz, değişim geri döndürülebilir. - Örnekler: kağıdın yırtılması, suyun donması, demirin tel haline getirilmesi. Kimyasal değişimde: - Maddenin iç yapısı değişir, yeni bağlar oluşur ve yeni maddeler meydana gelir. - Değişim geri döndürülemez, ısı, ışık, renk değişimi gibi belirtiler gözlenir. - Örnekler: demirin paslanması, kağıdın yanması, meyvenin çürümesi.

Manyetik alan, manyetik olmayan cisimlere etki etmez. Manyetik olmayan maddelere örnek olarak plastik verilebilir.

Saydam maddeler, üzerine düşen ışığın tamamını geçiren cisimlere denir. Bazı saydam madde örnekleri: - su; - cam; - hava.

8. sınıf fen bilimleri konuları şunlardır: 1. Mevsimler ve İklim: - Mevsimlerin oluşumu. - İklim ve hava hareketleri. 2. DNA ve Genetik Kod: - DNA ve genetik kod. - Kalıtım. - Mutasyon ve modifikasyon. - Adaptasyon. - Biyoteknoloji. 3. Basınç: - Katılarda basınç. - Sıvılarda basınç. - Gazlarda basınç. 4. Madde ve Endüstri: - Periyodik sistem. - Fiziksel ve kimyasal değişimler. - Kimyasal tepkimeler. - Asitler ve bazlar. - Maddenin ısı ile etkileşimi. - Türkiye'de kimya endüstrisi. 5. Basit Makineler: - Basit makineler ve makaralar. - Kaldıraçlar. - Dişliler ve eğik düzlem. - Vida, çıkrık ve kasnaklar. 6. Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi: - Besin zinciri ve enerji akışı. - Enerji dönüşümleri. - Madde döngüleri ve çevre sorunları. - Sürdürülebilir kalkınma. 7. Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi: - Elektrik yükleri ve elektriklenme. - Elektrik yüklü cisimler. - Elektrik enerjisinin dönüşümü.

Opak ve saydam maddeler, ışığı geçirme durumlarına göre sınıflandırılan iki tür maddedir. Saydam maddeler, üzerine düşen ışığın tamamını geçiren maddelerdir. Opak (saydam olmayan) maddeler ise ışığı hiç geçirmeyen maddelerdir.

Maddeyi niteleyen temel özellikler şunlardır: 1. Kütle: Madde miktarını gösteren özelliktir. 2. Hacim: Bir maddenin kapladığı alanı ifade eder. 3. Şekil: Maddenin fiziksel görünümünü ifade eder. 4. Renk: Maddenin görsel özelliklerinden biridir. 5. Hal: Maddeler katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilir. 6. Cinsi: Maddeler tahta, metal, cam gibi farklı türlerde olabilir. 7. Kokusu: Maddelerin bazıları karakteristik bir koku taşır. 8. Tadı: Maddelerin bazıları özgün bir tat taşır. 9. Pürüzlülük: Maddelere dokunarak pürüzlü ya da pürüzsüz olduklarını anlayabiliriz.

Madde, uzayda yer kaplayan, kütlesi olan ve duyu organlarıyla algılanabilen her şeydir. Madde çeşitleri iki ana kategoriye ayrılır: 1. Saf Maddeler: Aynı cins atom ya da moleküllerden oluşan ve belirli bir kimyasal formülle gösterilebilen maddelerdir. İki türü vardır: - Elementler: Sadece tek tür atomlardan oluşur ve kimyasal ya da fiziksel yollarla daha basit yapılara ayrıştırılamaz. - Bileşikler: En az iki tür elementin belirli oranlarda kimyasal tepkimeye girmesiyle oluşur. 2. Karışımlar: İki veya daha fazla maddenin rastgele oranlarda bir araya gelerek kendi özelliklerini kaybetmeden oluşturduğu yeni maddelerdir. İki türü vardır: - Homojen Karışımlar (Çözeltiler): Maddelerin eşit olarak dağıldığı karışımlardır. - Heterojen Karışımlar: Maddelerin karışımda farklı fazlarda bulunduğu karışımlardır.

Evet, homojen maddeler saf maddelerdir. Homojen maddeler, her yerinde aynı özelliği gösteren ve tek bir madde gibi gözüken karışımlardır.

Yoğunluğu etkileyen faktörler şunlardır: 1. Kütle: Bir cismin kütlesi ne kadar fazlaysa, yoğunluğu da o kadar yüksek olur. 2. Hacim: Hacim arttıkça, aynı kütle daha geniş bir alana yayılacağı için yoğunluk azalır. 3. Sıcaklık: Genel olarak, sıcaklık arttıkça maddenin hacmi artar ve yoğunluğu azalır. 4. Basınç: Basıncın artması, maddenin hacminin azalmasına ve yoğunluğunun artmasına neden olur. 5. Faz: Katılar genellikle en yoğun, ardından sıvılar ve son olarak gazlar gelir. 6. Moleküler Yapı ve Paketleme: Aynı atom sayısına sahip olsalar bile, farklı moleküler yapılara sahip maddeler farklı yoğunluklara sahip olabilir.

Maddenin tanecikli yapısı, 4. sınıf düzeyinde şu şekilde açıklanır: Bütün maddeler, gözle göremediğimiz küçük taneciklerden oluşur. Maddenin üç temel hali ve bu hallerdeki taneciklerin özellikleri: 1. Katı Hal: Tanecikler birbirine çok yakındır ve sadece titreşim hareketi yaparlar. 2. Sıvı Hal: Tanecikler arasındaki boşluk katılara göre daha fazladır. 3. Gaz Hal: Tanecikler birbirleriyle temas hâlinde değildir ve büyük bir boşluk vardır.

Maddenin tanecikli yapısı, 6. sınıfta şu şekilde tanımlanır: Madde, kütlesi ve hacmi olan, uzayda yer kaplayan tanecikli bir yapıdır. Maddenin tanecikleri üç ana hareket türü gerçekleştirir: 1. Titreşim: Tanecikler, bulundukları yerde sağa-sola, aşağı-yukarı ve öne-arkaya hareket eder. 2. Öteleme: Tanecikler, birbiri üzerinde kayarak yer değiştirir. 3. Dönme: Tanecikler, kendi ekseni etrafında döner. Maddenin üç hali vardır: katı, sıvı ve gaz. Bu hallerin tanecik yapıları farklıdır: - Katılar: Tanecikler birbirine yakın ve düzenlidir, sıkıştırılamaz. - Sıvılar: Tanecikler daha az düzenli olup, sıkıştırılamaz olarak kabul edilir. - Gazlar: Tanecikler bağımsız hareket eder, sıkıştırılabilir ve genleşebilir.

Isı ve ışık madde değildir. Isı, maddeyi oluşturan atom veya molekül gibi parçacıkların ortalama kinetik enerjilerinde bağıl bir enerji türüdür. Işık ise, parçacık davranışı foton adıyla etiketlenen ve durağan kütlesi sıfır olan elektromanyetik dalgalar tarafından taşınan bir enerji biçimidir.

Doğada en hızlı yok olan madde meyve atıkları olup, 2 ay içinde yok olur.

Maddenin kaynakları çeşitli olabilir: 1. Doğal Kaynaklar: Kayalıkların erozyonu, buzulların erimesi, nehirlerin taşıdığı malzemeler gibi doğal süreçler katı madde kaynaklarıdır. 2. Biyolojik Kaynaklar: Deniz canlılarının kabukları ve iskeletleri, planktonlar gibi biyolojik tortullar da madde kaynakları arasında yer alır. 3. Enerji Kaynakları: Fosil yakıtlar (kömür, petrol, doğal gaz) ve yenilenebilir enerji kaynakları (güneş, rüzgar, jeotermal) maddenin farklı formlarını oluşturur. 4. Atom ve Moleküller: Maddenin temel yapı taşları olan atomlar ve bunların bir araya gelmesiyle oluşan moleküller, maddenin en yaygın kaynaklarıdır.

Işık ve madde üç farklı şekilde etkileşime girer: 1. Işığın tamamı maddeden geçebilir. 2. Işığın bir kısmı maddeden geçebilir. 3. Işık maddeden hiçbir şekilde geçemez.

5. sınıf fen dersinde ışık ve madde konuları şu şekilde özetlenebilir: Işık: Enerjinin bir formudur ve gözlerimizle görebildiğimiz elektromanyetik dalgalardır. Işığın madde ile etkileşimi: Işık, maddelerle karşılaştığında farklı davranışlar sergiler: - Yansıma: Işık, düz bir yüzeye çarptığında yansıyarak geri döner. - Kırılma: Işık, farklı yoğunluklardaki maddelerden geçerken yön değiştirir. - Soğurma: Bazı maddeler ışığı emer. Madde: Çevremizdeki her şeyi oluşturan maddesel varlıklardır.