Genotip

4 gen bakımından farklı iki bitkinin melezlenmesinden oluşabilecek muhtemel gamet sayısı 16'dır. Fenotip ve genotip dağılımı ise Punnett karesi yöntemiyle belirlenebilir. Birey sayısı ise her bir gamet kombinasyonunun eşit olasılıkla gerçekleşmesi nedeniyle 64'tür (2n x 2n formülü ile hesaplanır; burada n, heterozigot karakter sayısını temsil eder).

Genotip ve fenotip testleri aynı değildir. Genotip, bir organizmanın genetik yapısını, yani DNA’sında belirli bir özellikten sorumlu olan genler kümesini ifade eder. Genotipi belirlemek için biyolojik testler ve mikro-biyolojik ekipmanlar gereklidir. Dolayısıyla, genotip ve fenotip testleri farklı yöntemler ve amaçlar içerir.

Aabb genotipli birey tek çeşit gamet oluşturur, yani sadece ab gametini üretir. Çünkü homozigot resesif (aa) bireyler, yalnızca taşıdıkları alelleri içeren gametler üretebilirler.

AABb genotipi 2 çeşit gamet oluşturur: AB ve Ab. aabb genotipi ise tek çeşit gamet oluşturur: ab.

Melez genotip, bir organizmanın belirli bir gen için heterozigot olması anlamına gelir. Heterozigot, bir karakteri belirleyen genlerden birinin baskın, diğerinin çekinik olduğu durumu ifade eder. Örnekler: Aa; Bb; Ee.

Genotip örnekleri: Klonlar: Bir bireyin eşeysiz üreme yoluyla meydana getirdiği tüm bireyler klon olarak adlandırılır ve bu bireylerin genotipleri aynıdır. Arı döl: Bir karakterin homozigot olan bir bireyinin, aynı genotipe sahip bir bireyle çaprazlanması sonucu oluşan döl.

Genotipleri RrBb olan dihibrit iki bireyin çaprazlanması sonucu oluşabilecek genotip çeşit sayısı 9, fenotip çeşit sayısı ise 4'tür. Genotip oranı: 1:2:1:2:4:2:1:2:1. Fenotip oranı: 9:3:3:1. Bu oranlar, Mendel'in dihibrit çaprazlama yasalarına göre belirlenir.

Dihibrit çaprazlamada genotip ve fenotip oranları şu şekilde bulunur: Fenotip oranı: Dihibrit çaprazlamada fenotip oranı 9:3:3:1 şeklindedir. Genotip oranı: Genotip oranı ise 1:2:1:2:4:2:1:2:1 olarak ifade edilir. Bu oranlar, Punnett karesi yöntemi kullanılarak hesaplanabilir. Örnek bir dihibrit çaprazlama ve Punnett karesi gösterimi şu şekildedir: Erkek gametler: ¼ MD, ¼ Md, ¼ mD, ¼ md. Dişi gametler: ¼ Md, MMDd, MMdd, MmDd, Mmdd. Bu gametler Punnett karesine yerleştirilip çaprazlandığında, F2 dölü elde edilir. Dihibrit çaprazlama ve Punnett karesi ile ilgili daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: bikifi.com; ogmmateryal.eba.gov.tr.

Doğru olan tek karakter çaprazlaması problemi: 4. Soru: Bezelyelerde uzun boy aleli (U), kısa boy aleline (u) baskındır. Uzun boylu saf döl bezelye ile melez döl bezelyeyi çaprazlayarak oluşabilecek fenotip oranlarını bulunuz. Çözüm: - Saf döl uzun boylu bezelye: Genotipi UU'dir ve sadece U gametini üretir. - Melez döl bezelye: Genotipi Uu'dur ve hem U hem de u gametlerini üretir. - Çaprazlama sonucu: UU × Uu çaprazlamasında tüm yavrular uzun boylu olur (UU ve Uu genotipleri uzun boy verir). Fenotip oranı: %100 uzun boylu bezelye.

Babanın genotipi, annenin genotipine göre baskın olabilir, ancak bu her durumda geçerli değildir. ABD’nin Kuzey Carolina Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde yapılan bir araştırmaya göre; babalardan çocuklara aktarılan genler, anneden geçenlere göre daha baskın rol oynamaktadır. Ancak, bazı konularda annenin genleri baskın olabilir ve genlerin baskınlığı, çalışılan genlere bağlı olarak değişebilir. Genlerin baskınlığı hakkında kesin bir değerlendirme yapmak için, hangi genlerin incelendiğinin bilinmesi gereklidir.

Aa BB Dd Ee Ff genotipinde 16 çeşit gamet oluşur. Bu hesaplama, 2ⁿ formülü ile yapılır. Burada n, heterozigot karakter sayısını ifade eder. - Aa, Dd ve Ee heterozigot olduğundan, n = 3 olur. - 2ⁿ = 2³ = 8 - Ff homozigot olduğu için gamet çeşitliliğine etkisi yoktur. Sonuç olarak, 8 x 1 (FF) = 8 + 1 = 9 çeşit gamet oluşur. Ancak, Ff genotipi de dikkate alındığında toplam gamet çeşidi sayısı 9 + 1 = 10 olur. Son olarak, 10 - 1 (FF) = 9 çeşit gamet gerçek gamet çeşitliliğidir. Özetle: - Heterozigot karakterler: Aa, Dd, Ee (n = 3) - Homozigot karakter: Ff (gamet çeşitliliğine etkisi yok) - Toplam gamet çeşidi: 2ⁿ = 2³ = 8 = 9 (gerçek gamet çeşitliliği: 9 - 1 = 8) Gamet çeşitleri: - AaBB (AB, Ab, Ba, ab) - DdEe (DE, De, De, de) - Diğer kombinasyonlar (FF) Bu durumda, toplam gamet çeşidi sayısı 16'dır (8 + 8 = 16).

Fenotipin oluşumunda genotip ve çevre şu şekilde etkilidir: Genotip: Bir organizmada dominant ve resesif genlerin faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan bünye olup, bireyin DNA'sında mevcut genlerin özel bir bileşkesidir. Çevre: Genotipin performansını belirleyen, önceden tespit edilen veya edilemeyen değişkenlerin bileşkesidir. Fenotip, genetik (genotip) ve çevresel etkenlerin yarattığı özelliklerin canlının dış görünüşündeki yansımasıdır. Örneğin, atlardaki Uzatma geni, kürk renklerinden sorumludur. Ayrıca, gelişmekte olan Avrupa gölet kaplumbağalarının cinsiyeti, yumurtaların kuluçkaya yatırıldığı sıcaklığa bağlı olarak değişir.

Eksik baskınlıkta fenotip ve genotip oranı her zaman 1:2:1'dir. Bu oran şu şekilde açıklanır: Fenotip çeşidi: 3 farklı fenotip görülür: 1 beyaz, 2 pembe, 1 kırmızı. Fenotip oranı: 1/4 beyaz, 2/4 pembe, 1/4 kırmızı. Genotip çeşidi: 3 farklı genotip bulunur: 1 RR (kırmızı), 2 Rr (pembe), 1 rr (beyaz). Genotip oranı: 1/4 RR, 2/4 Rr, 1/4 rr. Eksik baskınlıkta, bir karakteri kontrol eden iki alel birbirine baskın veya çekinik değildir; her iki alelin özelliği de ortaya çıkar ve ebeveynlerden farklı yeni bir fenotip oluşur.

Kontrol çaprazlamasına ihtiyaç duyulmasının bazı nedenleri: Genotipin belirlenmesi. Hayvan ve bitki ıslahı. Yeni nesil gen yapısının tahmini.

Eş baskın genlerde üç çeşit genotip bulunur. 1. AA: A kan grubu. 2. BB: B kan grubu. 3. AB: AB kan grubu. Eş baskınlık durumunda, her genotip farklı bir fenotip çeşidi oluşturur ve fenotip çeşidi sayısı genotip çeşidi sayısına eşittir.

Çaprazlama sonucu fenotip oranı, genetik analiz yöntemleri ve Punnett karesi kullanılarak bulunabilir. Fenotip oranını bulmak için şu adımlar izlenir: 1. Baskın fenotiplerin sayısı sayılır (B). 2. Çekinik fenotiplerin sayısı sayılır (Ç). 3. Oran, B:Ç olarak ifade edilir. Örneğin, iki heterozigot ebeveyn (Aa x Aa) arasındaki klasik bir Mendel çaprazlamasında beklenen fenotip oranı 3:1'dir (baskın:çekinik). Fenotip oranı, aşağıdaki durumlarda beklenen değerlerden sapabilir: çevresel faktörler; eksik baskınlık; eş baskınlık.

En az gamet çeşidi, homozigot genotipe sahip bireylerde oluşur. Örnek: AAbb genotipine sahip bir birey, sadece Ab genlerini taşıyan tek çeşit gamet oluşturur. Gamet çeşitlerinin hesaplanması için çatallandırma yöntemi de kullanılabilir. Gamet çeşidi hesaplamaları için "biyolojidersim.com" ve "ogmmateryal.eba.gov.tr" gibi kaynaklar kullanılabilir.

Monohibrit ve dihibrit çaprazlamalarda genotip ve fenotip oranlarının nasıl bulunacağına dair bazı bilgiler şu şekildedir: Monohibrit Çaprazlama. Fenotip Oranı: 3:1. Genotip Oranı: 1:2:1. Dihibrit Çaprazlama. Fenotip Oranı: 9:3:3:1. Genotip Oranı: 1:2:1:2:4:2:1:2:1. Genotip ve fenotip oranlarını bulmak için Punnett karesi yöntemi kullanılabilir. Daha detaylı bilgi ve örnek hesaplamalar için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: bikifi.com; ogmmateryal.eba.gov.tr; selinhoca.com.

Homozigot sarı tohumlu ve düzgün tohumlu iki bezelye çaprazlandığında: - F1 kuşağında tüm bireyler heterozigot sarı ve düzgün tohumlu (SsDd) olur. - F2 kuşağında ise aşağıdaki genotipler ve oranları oluşur: 9/16 - Sarı ve düzgün (SSDD); 4/16 - Sarı ve buruşuk (SsDd); 3/16 - Yeşil ve düzgün (ssDD); 1/16 - Yeşil ve buruşuk (ssdd). Bu oranlar, dihibrit çaprazlama sonucu elde edilir ve Mendel'in Bağımsız Açılım İlkesi'ne dayanır.

Çaprazlamada genotip bulmak için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir: Punnett Karesi: Erkek bireyin gametleri yatay, dişi bireyin gametleri ise dikey sütunlara yazılarak diyagram doldurulur. Kontrol Çaprazlaması: Fenotipi bilinen, fakat genotipi bilinmeyen bir birey ile homozigot çekinik bir birey çaprazlanır. Ayrıca, monohibrit çaprazlamada genotip çeşidi 3, oranı ise 1:2:1 şeklindedir. Genotip hesaplama yöntemleri, çaprazlanan bireylerin özelliklerine ve kullanılan genetik yöntemlere göre değişiklik gösterebilir.