Donatı

"Etriye" ve "çiroz" terimleri farklı bağlamlarda kullanılmaktadır: 1. Etriye: Betonarme yapı elemanlarında, boyuna donatının etrafını saran ve kesme kuvveti, burkulma ve depreme karşı dayanım sağlayan elemandır. 2. Çiroz: Düşey taşıyıcı yapı elemanlarındaki donatıları birbirine bağlayan ve aralarındaki mesafenin korunmasını sağlayan elemandır.

Temelde donatı detayı şu adımlarla yapılır: 1. Aksların Belirlenmesi: Temelde ilk olarak akslar belirlenir. 2. Kalıp Yapımı: Kalıp yapılarak temel donatısına başlanır. 3. Düz Donatıların Yerleştirilmesi: Temel düz donatıları her iki yönde yere serilir ve kancaları üste doğru kesişme yerlerinden tel ile bağlanır. 4. Pilye Donatılarının Bağlanması: Pilyeler, proje ölçüsünde alttaki donatı üzerine bağlanır. 5. Kolon Filizlerinin Bağlanması: Akslara uygun kolon filizleri, kancalarından tabandaki donatı üstüne bağlanır. 6. Deprem Hatıllarının Hazırlanması: Deprem hatılları demirci sehpasında hazırlanır ve kolon filizlerine geçirilerek tel ile bağlanır. 7. Etriye ve Pilye Donatılarının Bağlanması: Radye temellerde etriye ve pilye donatıları sırasıyla bağlanır. Donatıların doğru ve düzgün bir şekilde yerleştirilmesi, temelin sağlamlığı açısından büyük önem taşır.

İstinat duvarlarında kullanılan donatılar şunlardır: 1. Ankraj: Duvarın stabilitesini sağlamak için kullanılan yatay elemanlardır. 2. Payandalar: Duvarın yükünü dağıtmak amacıyla kullanılır. 3. Geosentetikler: Şevlerin dengede tutulması için kullanılan sentetik malzemeler. 4. Demir Donatı: Betonarme duvarlarda betonun sıkışması ve duvarın daha sağlam olması için kullanılır. 5. Drenaj Boruları: Duvarın arkasındaki suyun tahliye edilmesi için kullanılır. Ayrıca, beton, taş, prefabrik elemanlar, çelik ve ahşap gibi malzemeler de istinat duvarlarında donatı olarak kullanılabilir.

Manşonlu donatı, donatı elemanlarının birbirine doğrudan bağlanması için kullanılan dişli bir mekanik bağlantı elemanıdır. Bu yöntem, özellikle aşağıdaki durumlarda tercih edilir: - Donatıların sürekliliği ve bindirme boyu yerine; - Temellerde kanca yerine; - Yoğun donatı içeren elemanlarda; - Çelik-beton yapı birleşimlerinde; - Kolon-kiriş birleşimlerinde. Manşonlu donatı kullanımının avantajları arasında hızlı ve kolay montaj, güçlü ve güvenilir bağlantı, ekonomiklik, daha iyi sismik performans ve işçilikten tasarruf yer alır.

Kolon donatısı, betonarme kolonların içine yerleştirilen çelik çubuklardan (inşaat demiri) oluşur ve aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır: 1. Yük Taşıma Kapasitesini Artırmak: Kolon donatısı, eksenel yük ve eğilme momentlerinin neden olduğu çekme gerilmelerini karşılayarak kolonun toplam yük taşıma kapasitesini artırır. 2. Sünekliliği Sağlamak: Dinamik yükler altında kolonun aniden kırılmasını önler, enerji sönümlemesine olanak tanır. 3. Betonun Dağılmasını Önlemek: Enine donatılar, kolonun içindeki betonu sararak basınç altında dışarı doğru dağılmasını engeller. 4. Boyuna Donatıların Burkulmasını Engellemek: Enine donatılar, düşey doğrultudaki ana donatıların basınç yükü altında dışarı doğru bükülmesini engeller. Kolon donatısının detayları: - Boyuna Donatılar: Kolonun yüksekliği boyunca düşey olarak yerleştirilir, genellikle 4-6 adet 16'lık veya 14'lük donatı kullanılır. - Enine Donatılar: Boyuna donatıları sarar, iki ana tipi vardır: etriyeler ve fretler. - Bindirme Boyları: Donatı çapı, sınıfı ve beton sınıflarına göre değişir. Donatıların çapları, adetleri, aralıkları ve yerleşim şekilleri, mühendisler tarafından yapısal hesaplamalar sonucunda belirlenir ve ilgili yönetmeliklere uygun olarak projelendirilir.

Döşemede dört ana çeşit donatı bulunmaktadır: 1. Hasır Donatı: Soğuk çekme yöntemiyle üretilen çeliklerden oluşur ve prefabrik yapılar, barajlar, kanallar, toplu konutlar gibi alanlarda kullanılır. 2. Fore Kazık: Zeminin delgi makinesi ile açılması sonucu oluşan boşluğa yerleştirilen betonarme kazıktır. 3. Kafes Donatı: Duvar ve döşeme imalatlarında kullanılır. 4. Döşeme Donatısı: Kiriş, kolon, perde duvar gibi elemanların içerisinde yer alan çelik malzemelerdir.

Poligon kolonda donatı yerleşimi, boyuna donatı ve etriyelerden oluşur. Boyuna donatı, kolonun uzun doğrultusu boyunca yerleştirilir ve basınç veya çekme bölgesinde olmasına göre isimlendirilir. Diğer donatı yerleşimi kuralları: - Kolon bindirme bölgesindeki etriye aralığı, kolonun kısa kenarının yarısı veya 20 cm değerlerinden hangisi daha güvenli ise o değerde olmalıdır. - Kolon sarılma bölgesindeki etriye aralığı, kenarın üçte biri, 15 cm veya maksimum boyuna donatı çapının 6 katı değerlerinden hangisi küçükse o değerde olmalıdır. - Etriyelerin her iki ucunda 135 derece kıvrımlı kancalar bulunmalıdır.

Donatı tahvili, betonarme yapı elemanlarında farklı çap veya adetteki donatıların aynı taşıma kapasitesi ile kullanılması için yapılan bir hesaplamadır. Bu işlem şu adımlarla gerçekleştirilir: 1. Hesaplamaların Yapılması: Yeni donatı çapının, mevcut çapa göre en fazla +4 mm, en az ise -4 mm fark göstermesi gerekir. 2. Statik Proje Onayı: Tahvil işlemi, statik proje müellifinin onayı ile yapılmalıdır. 3. Kesit Alanının Kontrolü: Döşeme donatıları ve kesmeye çalışan etriye donatılarının tahvilinde, daha düşük çaplı donatıya doğru tahvil yapılmalıdır. 4. Yönetmeliklere Uygunluk: Tahvil yapılacak donatıların akma dayanımı aynı olmalı ve ilgili yönetmelik ve standartlara uygunluğu kontrol edilmelidir.

Çiroz, betonarme yapılarda kolon ve perdelerde donatıların birbirine kenetlenerek birlikte çalışmasını sağlamak için kullanılır. Bunun yanı sıra çirozun diğer işlevleri şunlardır: Deprem kuvvetine karşı koymak: Deprem sırasında düşey donatıların yer değiştirmesini engeller. Kesme kuvvetine direnç göstermek: Etriyelerle birlikte yanal kuvvetleri karşılar. Betonda şişmeyi önlemek: Beton dökümü sırasında ve sonrasında şişme meydana gelmesini engeller.

Bindirme boyu, birbirine bindirmeli ek yapılan iki donatının ortak bölgedeki uzunluğunu ifade eder. Hesaplama formülü: Lb = 0.12 x (fyd/fctd) x (fi). Burada: - Lb: Kenetlenme boyu; - fyd: Donatı tasarım akma gerilmesi; - fctd: Beton tasarım çekme dayanımı; - fi: Donatı çapı. Ayrıca, TBDY-2018 ve TS500 yönetmeliklerinde eleman türüne göre bindirme boyu için özel bilgiler bulunmaktadır.

İdecad'de döşemeye donatı atarken "üstte" ve "altta" ifadelerinin farklı anlamları vardır. - "Üstte" ifadesi, döşeme kesitinin üst kısmında bulunan donatıyı ifade eder. - "Altta" ifadesi ise döşeme kesitinin alt kısmında bulunan donatıyı ifade eder. Bu donatı tipleri, döşemenin çalıştığı doğrultularda farklı moment değerleri ve donatı ihtiyaçları doğurabilir.

Radye döşemede ilave donatı, kolonlardan gelen eksenel yükler ve deprem sırasında oluşan momentler nedeniyle fazla çıkar. Ayrıca, zemin taşıma kapasitesinin düşük olduğu durumlarda ve yapının yükünün fazla olması gibi durumlarda da ilave donatı ihtiyacı artar.

Kolonda paspayı yerine plastik paspayı elemanları kullanılabilir.

Döşeme paspayı, betonarme yapı elemanlarında donatıların (çelik çubukların) dış ortamla doğrudan temasını engelleyen beton örtü kalınlığına verilen isimdir. Minimum döşeme paspayı kalınlığı 2 cm olarak belirlenmiştir.

Donatı tahvil tablosu, betonarme yapı elemanlarında kullanılan çelik donatının, farklı çap veya adetteki başka bir donatıyla değiştirilmesini içeren hesaplamaları ifade eder. Bu tablo, donatı tahvilinde dikkat edilmesi gereken hususları ve yapılacak tahvilin şartlarını içerir.

1 m² kolonda en az dört adet donatı (demir çubuğu) bulunması gerekmektedir.

Radye temel yapımında kullanılan donatı miktarı, toplam beton hacminin %0,5 ile %1'i arasında değişir.

Evet, betona çesan yerine tel konulabilir. Çesan, çelik tellerin çaprazlanarak birbirine puntalanmasıyla oluşturulan bir donatı elemanıdır ve betonarme yapılarda betonun dayanıklılığını artırmak için kullanılır.

İlave donatı, betonarme sistemlerde donatı hesabı yapıldıktan sonra, belirli kritik noktalarda oluşacak fazla gerilmeleri karşılamak amacıyla eklenir. Özellikle kolon-kiriş veya döşeme-kiriş birleşim noktalarında ve mesnet bölgelerinde ilave donatı ihtiyacı ortaya çıkar.

Radye temelde ilk donatı, kısa yönde atılır.