Çek

Çekte keşide yerinin farklı olması durumunda, çekin ibraz süresi ve ödeme yeri belirlenir. İbraz Süresi: Çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün içinde muhataba ibraz edilmelidir. Çek, düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenleme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay, ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Ödeme Yeri: Ödeme yeri gösterilmemişse, muhatabın ad ve soyadının yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır. Muhatabın ad ve soyadının yanında birden fazla yer ödeme yeri olarak belirtilmişse, çek ilk gösterilen yerde ödenir. Eğer çekte bu konuda hiçbir açıklık yoksa, çek muhatabın iş merkezinin bulunduğu yerde ödenir.

Keşideci, çekin düzenlenip lehtara teslim edilmesi nedeniyle borçlu konumundadır. Keşideci, çeki ödeme süresi geldiğinde ödeme yapmazsa, çek bedeli ve faizi ile birlikte yasal sorumluluğu üstlenir. Keşidecinin diğer sorumlulukları arasında fon sağlama, çeki doğru ve eksiksiz doldurma, muhafaza etme ve ödeme yapma yükümlülükleri de bulunmaktadır. Keşidecinin çeki iptal etme yetkisi yoktur; Türk Ticaret Kanunu'na göre, keşide edilmiş bir çekin iptalini sadece lehtar veya hamil talep edebilir.

Teminata verilen çekler, çekin teminata verildiği tarihte muhasebeleştirilir.

Çek alındığında, 101 Alınan Çekler hesabı borçlandırılır. Bu hesap, işletmenin müşterilerinden veya diğer kişi ve kuruluşlardan aldığı çeklerin izlendiği aktif karakterli bir hesaptır.

Çek ödendiğinde 103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabı borçlandırılır. Bu hesap, işletmenin üçüncü kişilere verdiği çeklerin ve yazılı ödeme emirlerinin izlendiği, bilançonun aktif tarafında yer alan pasif karakterli bir hesaptır.

31 Ocak 2025 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, bankaların süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için karşılığının bulunmaması halinde ödemekle yükümlü oldukları tutar 12.650 TL'dir. Hesaplama şu şekilde yapılır: Çek bedeli 12.650 TL veya üzerinde ise: Banka, 12.650 TL ödemekle yükümlüdür. Çek bedeli 12.650 TL altında ise: Banka, çek bedelini ödemekle yükümlüdür. 2010/2 sayılı Tebliğ'in yayımından (20 Ocak 2010 tarihinden) önce yayımlanan Tebliğlere göre bastırılan çekler için ise her çek yaprağı için 11.120 TL ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu tutarlar, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından 24 Ocak 2025 tarihli ve 32792 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğ ile belirlenmiştir.

Çekte lehtar, çekin üzerinde ismi yazılı olan ve ödeme alacak kişiyi veya kurumu ifade eder. Çekte muhatap ise çeki ödeyecek banka şubesidir. Türk Ticaret Kanunu'na göre, lehtar ve muhatap, çek belgelerinin taraflarından olup "hamil" kelimesi ile eş anlamlıdır.

Tedbirli çek ciro edilebilir, ancak ciro işleminin geçerli olabilmesi için belirli koşulların sağlanması gerekir. Ciro Türü: Çekin ciro edilmesi, temlik cirosu, rehin cirosu ve tahsil cirosu gibi farklı türlerde olabilir. İmza ve Kaşe: Tam ciro için çekin arkasına firmanın kaşesi ve yetkili kişinin imzası gereklidir. Kayıt ve Şart: Ciro işleminde herhangi bir kayıt veya şart konmamalıdır, aksi takdirde bu şartlar geçersiz sayılır. Geçerlilik: Çekin süresinin dolmamış olması ve gerekli tüm unsurları taşıması gerekir. Nama yazılı çeklerin ciro yoluyla devri mümkün değildir.

Beyaz ciroda çeki, çekin kimin eline geçtiyse o kişi tahsil edebilir. Beyaz ciro, devir yapılacak kişinin ismi belirtilmeksizin sadece “ödeyiniz” yazılarak yapılan bir ciro türüdür. Beyaz ciroyu devralan hamil, TTK 684 uyarınca şu yetkilere sahiptir: Ciroyu kendi adına veya diğer bir kişi adına doldurabilir. Çeki yeniden beyaz olarak veya diğer belirli bir kişiye tekrar ciro edebilir. Beyaz ciroyu doldurmaksızın, çeki tekrar ciro etmeksizin başka bir kişiye verebilir.

Bloke çekin arkasına ciro yapılması, çekin ön ya da arka yüzüne ciro yazısı eklenerek emre yazılı senetlerin devir edilmesini sağlar. Ciro edilen bloke çek, diğer çeklerle aynı ibraz süresine sahiptir. Ciro işlemi sırasında çek geçerliliği, imza kontrolü ve güvenlik gibi hususlara dikkat edilmelidir.

1 koçan çek, genellikle 10 yaprak ve 25 yaprak olarak basılmaktadır. 10 yapraklı koçan: Standart bir çek defterinin 10 sayfa olduğu düşünüldüğünde, teminat tutarı yaklaşık 7.000 TL'dir. 25 yapraklı koçan: Ayrıca, çek koçanları sürekli formda olarak da basılabilir; bu formda 100 yaprak veya 500 yaprak gibi seçenekler bulunmaktadır.

Bloke çekte vade tarihi olmaz. Çekte vade bulunmamaktadır ve görüldüğünde ödenir.

Çek keşide etmek, bir çeki düzenlemek ya da çeki yazmak anlamına gelir. Bu işlem, çeki düzenleyen kişinin (keşideci), çeki alan kişiye (lehdar) belirli bir tutarda ödeme yapacağını taahhüt ettiği bir finansal araçtır. Çek keşide etme işlemi, belirli bilgilerin (örneğin lehdarın adı, çekin tutarı ve vadesi gibi) çek üzerinde belirtilmesiyle gerçekleştirilir.

Çek, senet yerine geçmez. Çek ve senet farklı ödeme araçlarıdır ve farklı özelliklere sahiptir. Çek: Banka tarafından basılan resmi bir belgedir. Ödemeyi banka yapar. Genellikle ticari işlemlerde kullanılır. Senet: Resmi bir nitelik taşımaz, matbaalarda basılır veya taraflarca hazırlanabilir. Ödemeyi, senedi düzenleyen kişi veya kurum yapar. Ticari ve bireysel borç alma ve verme işlemlerinde kullanılır.

Çekin cirantası, çekin ödenmemesi durumunda çeki elinde bulunduran son kişiye (hamil), çeki düzenleyen kişiye (keşideci) ve kendisinden önceki cirantalara başvurabilir. Bu süreç, "çekin protesto edilmesi" olarak adlandırılır. Ciranta, ayrıca rücu hakkı sayesinde kendisinden önceki cirantalara, lehtara ve keşideciye başvurabilir. Cirantanın başvuru hakları, somut olayın özelliklerine, çekin tedavül geçmişine, ciro silsilesine, tarafların iyi niyet durumlarına ve usuli işlemlerin yerine getirilip getirilmediğine göre değişkenlik gösterebilir.

Çekte döviz kuru hesaplaması, çekin ödeme yerindeki ticari teamüllere göre belirlenir. Eğer çekin ödeme yerinde rayici olmayan bir para ile ödenmesi şart koşulmuşsa, bedel çekin ibraz günündeki değerine göre o ülke parası ile ödenebilir. Düzenleyen, ödenecek tutarın çekte yazılı belirli bir kura göre hesaplanmasını şart koşabilir. Çek bedeli, düzenlenme ve ödeme ülkelerinde aynı adı taşıyan ve fakat değerleri birbirinden farklı olan para ile gösterilmişse, ödeme yerindeki para kastedilmiş sayılır. Döviz kuru hesaplamak için aşağıdaki siteler kullanılabilir: turkiyefinans.com.tr. doviz.hesaplama.net. Döviz kuru, piyasadaki arz ve talep dengesine göre değiştiği için sürekli olarak takip edilmelidir.

Çek bozdurma ücreti, çek tutarı, vade tarihi ve komisyon oranına göre hesaplanır. Hesaplama adımları: 1. Komisyon oranının belirlenmesi. 2. Komisyon tutarının hesaplanması. 3. Toplam ücretin hesaplanması. 4. Net tutarın hesaplanması. Örnek hesaplama: 20.000 TL tutarlı ve 28.03.2025 vade tarihli bir çekin 20.03.2025 tarihinde bozdurulması durumunda: Komisyon tutarı: 20.000 TL × %15 (oran) = 3.000 TL. Toplam ücret: 3.000 TL + 500 TL (sabit ücret) = 3.500 TL. Net tutar: 20.000 TL - 3.500 TL = 16.500 TL. Çek bozdurma ücretleri, faktoring şirketlerine göre değişiklik gösterebilir.

Bloke çekte minimum vade, çekin düzenlendiği yere ve ödeme yerine göre değişiklik gösterir: Aynı yerde ödeme: Çek, düzenlendiği yerde ödenecekse ibraz süresi 10 gündür. Farklı yerde ödeme: Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse ibraz süresi 1 aydır. Farklı kıtalarda ödeme: Çek, düzenlendiği yer ile ödeme yeri aynı kıtadaysa 1 ay, farklı kıtalardaysa 3 ay içinde ibraz edilmelidir. Bu süreler hak düşürücüdür ve uzatılamaz veya kısaltılamaz.

Çekin üzerine tedbir gelmesi, çekin ödenmemesi ve icra takibinin durdurulması anlamına gelir. Çekin üzerine tedbir gelmesi durumunda: Borçlu, senedi elinde bulunduran ancak hakkı olmayan kişiye borcunu öderse borcundan kurtulamaz. Borçlu, yasağa rağmen öder ve talepte bulunanın hak sahibi olmadığını ispat ederse borcundan kurtulabilir. Çekin üzerine tedbir kararı, hamilin, vekil hamilin ve aval verenin talebi üzerine, çek iradî olarak elden çıkmışsa, mahkemeden alınabilir. Tedbir kararının içeriği önemlidir; eğer karar sadece bankanın ödeme yapmamasına yönelikse, ilgili çek için icra takibine geçilebilir. Çekin üzerine tedbir kararı alınmasıyla ilgili kesin bilgi ve yönlendirme için bir avukata danışılması önerilir.

Çekin düzenleme tarihi, belirli koşullar altında değiştirilebilir. İleri tarihli çek: 31.12.2023 tarihine kadar, çekte ileri tarihli bir düzenleme tarihinin belirlenmesi mümkündür. Tarih değişikliği: Çekin keşide tarihindeki değişikliğe dair imza, keşideci tarafından atılmışsa ve dava dışı keşideci borçlunun itirazı yoksa, tarih değişikliğinin geçerli olduğu kabul edilebilir. Ancak, çekin düzenleme tarihinin değiştirilmesi genel olarak çekin geçerliliğini etkileyebilir ve hukuki sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle, bir avukattan profesyonel hukuki danışmanlık alınması önerilir.