Roma hukukunda hukuki muameleler, çeşitli kriterlere göre ayrımlara tabi tutulur: 1. Borçlandırıcı - Kazandırıcı ve Tasarruf Muameleleri: Bu ayrım, muamelenin malvarlığına yaptığı etki yönünden yapılır. - Borçlandırıcı muameleler: Borç ilişkisine taraf olanlardan en az birini borç altına sokar (alım-satım, stipulatio gibi). - Tasarruf muameleleri: Hak durumunda doğrudan değişiklik meydana getirir (mülkiyetin nakli, kölenin azat edilmesi gibi). 2. Tek Taraflı - İki Taraflı Hukuki Muameleler: Bu ayrım, hukuki muamelenin oluşması için gerekli olan irade beyanı sayısına göre yapılır. - Tek taraflı muameleler: Hukuki sonucun meydana gelmesi için tek bir kişinin irade beyanı yeterlidir (vasiyetname, azat etme gibi). - İki taraflı muameleler: Akitlerin oluşması için birbirine uygun ve karşılıklı irade beyanlarına ihtiyaç vardır. 3. Sağlararası Hukuki Muameleler - Ölüme Bağlı Hukuki Muameleler: Bu ayrım, hukuki işlemin hükümlerini doğurduğu ana göre yapılır. - Sağlararası hukuki işlemler: Hükümlerini muameleye taraf olanların hayatları sırasında doğurur. - Ölüme bağlı tasarruflar: Netice, tasarrufta bulunanın ölümünden sonra ortaya çıkar (vasiyetname gibi). 4. İvazlı - İvazsız Hukuki Muameleler: Hukuki işlemin karşılıklı olup olmamasına göre yapılan ayrımdır. - İvazlı muameleler: Karşılıklı edimlerin değiştirilmesini içerir (satım, kira gibi). - İvazsız muameleler: Bir kimse bir muameleyle sadece kazandırmada bulunur, karşılığında bir şey elde etmez (bağışlama gibi).