Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir sunucu ve "hocam" olarak hitap edilen bilim tarihi ve psikoloji konularında uzman bir akademisyen arasında geçen akademik bir sohbet formatındadır.
- Sohbet, bilim adamlarının dini görüşleri, Isaac Newton'un gerçek kimliği, Galileo'nun yargılanma süreci, vesilecilik kavramı ve İslam kelamı ile bilim arasındaki ilişkiler gibi konuları ele almaktadır. Video, bilim insanlarının dini görüşlerinin coğrafi, psikolojik ve meslek bazında nasıl dağıldığını inceleyerek başlayıp, İslam'ın bilimle çatışmadığını ve vesileciliğin bilime zarar vermediğini açıklamaktadır.
- Sohbette ayrıca Eş'arilik ve Maturidilik akımları arasındaki farklar, atomculuk fikrinin bilimsel devrimdeki rolü ve Gazali'nin İslam dünyasındaki bilim tarihine etkisi gibi konular da tartışılmaktadır. Konuşmacılar, Türkiye'deki popüler kültürdeki Newton ve Galileo hakkındaki yanlış bilgileri eleştirerek, İslam düşüncesinin bilimle uyumlu olduğunu vurgulamaktadır.
- 00:08Bilim Adamlarının İnanç Dağılımı
- Bilim adamlarının görüşleri değişmekle beraber, yapılan araştırmalar gösteriyor ki hala dünyada bilim insanlarının çoğunluğu dindar.
- Coğrafyaya göre dindar olma ihtimali değişiyor; coğrafyada doğan insanların dindar olma ihtimali daha yüksek oluyor.
- Cinsiyet dağılımı evrensel olarak erkekler kadınlara göre daha az dindar; en dinden uzak olanlar matematikçiler, arkasından fen bilimleri ve sosyal bilimler geliyor.
- 01:18Otizm Spektrumu ve İnanç İlişkisi
- Otizm spektrumunda yukarı gittikçe ateist olma ihtimali artıyor; kadınlar daha empati yeteneği güçlü olduğu için daha dindar oluyorlar.
- Otizm spektrumunda yüksek olanlar matematikçiler, sonra fen bilimcileri, sonra sosyal bilimciler; Türkiye'deki meşhur ateistler de genellikle otizm spektrumunda yüksek seviyede.
- Bilişsel psikologlar ve bilim insanları camiasında ateizmin toplumdan daha yüksek olması, bazı bilim insanları tarafından patoloji gibi izah ediliyor.
- 02:43Bilim Tarihi ve İnanç İlişkisi
- Bilim tarihi açısından din ve bilim bağdaşmaz; geçmişte bilim adamlarının çoğunluğu dindardı.
- Bilimsel devrim döneminde, İslam coğrafyasında ve Aydınlanma döneminin başlarında dinsiz bilim insanı bulmak zor.
- 1800 öncesinde deizm (kendi kendine düşünen, kainata müdahale etmeyen bir tanrı) anlayışı yaygın değildi.
- 03:53Aydınlanma Dönemi ve İnanç
- Aydınlanma döneminde mucizelere inanç düşüyor ve Hıristiyanlıktaki bazı doktrinlere (teslis gibi) şüphe duyuluyor.
- Bazı düşünürler, mucizeleri dışlayan ve daha muvahhit bir Allah anlayışını benimsiyorlar.
- Aydınlanma öncesi deistler, Hıristiyan olmayan, Allah'a inanan düşünürlerdi; David Hume gibi düşünürlerin inançları hayatlarında gelgitler geçirmiş olabilir.
- 06:42Bilim ve Din İlişkisinin Yanlış Anlatımı
- Türkiye'deki konuşma zeminin bir tık üstünde kalırız; bilim adamlarının dinin karşısında bir pozisyonla bilim geliştirdiği anlatımı popüler kaynaklardan yapılıyor.
- Bu anlatıda bilimin karanlık bir dönemden aydınlığa getirdiği ve bilim adamlarının dinin karşısında bir pozisyonla bunu yaptığı şeklinde bir anlatı var.
- Mender ve Newton gibi bilim adamlarının inançları, bu tipik klasik örneklerden biridir.
- 07:09Newton'un Deist Algısı
- Günümüzde lisede ve okulda Newton'a deist olarak örnek verilmesine rağmen, aslında Newton çok samimi bir Hıristiyan'dır.
- Konuşmacı, "Dahi Dindar İshak Newton" adlı kitabında Newton'un pasajlarını, mektubunu ve Principia kitabının son sözünü Türkçe'ye çevirmiş ve analiz etmiştir.
- Popüler kültürdeki Newton ile kitapta anlatılan Newton arasında önemli farklar vardır.
- 07:56Newton'un Din Anlayışı
- Newton kendisini bir bilim insanından çok bir din adamı olarak görüyor ve hayatının büyük kısmını Hıristiyanlık üzerine yazarak geçiriyor.
- Newton'un yazdığı bilim kitaplarının belki on katı kadar din üzerine yazmıştır.
- Newton'un ölümünden sonra ilahiyat kitabı basılmış ve bu materyallere arşivlerde ulaşılabilir.
- 08:32Newton'un Mekanik Evren Anlayışı
- Newton'a deist denmesinin sebebi, mekanik evreni kurduğu düşünülmesidir (üç hareket yasası ve yerçekimi yasası).
- Newton'un kendi bakış açısına göre, mekanik evren en son kabul edeceği bir şeydir.
- Newton ve öğrencisi Clark, mucize yapan bir evrene müdahale edip zaman zaman yasaları delen bir Tanrıya inanıyorlardı.
- 09:29Popüler Kültürdeki Yanlış Algılar
- Türkiye'de Newton hakkında korkunç ve kötü bir popüler anlatı vardır.
- İnsanlar yüzeysel okuyup karar veriyor, popüler kitaplardan Newton'un deist olduğunu ve mekanik evrende olduğunu zannediyorlar.
- Türkiye'deki orta sınıfın bildiği bilgilerin önemli bir kısmı yanlıştır çünkü popüler kültürdeki bilgiler Newton ve Galile hakkında çok yanlış.
- 10:08Bilim ve Din Çatışması Hakkında
- Galileo Galilei'nin dünyanın yuvarlak olduğunu savunması nedeniyle öldürüldüğü iddiası yanlıştır; Galileo işkence görmediği, sadece ev hapsine alındığı ve papalıkla olan tartışmasından yargılanıldığı bilinmektedir.
- Galileo'nun yargılanma sebebi, bilimsel bir kitap yazsa ve teoloji ile ilgili olmadığını belirtse sorun olmayacaktı; ancak Galileo dini de konuşmak istemiş ve Katolik Kilisesi'ni sarstığı için yargılanmıştır.
- O dönemde ateizm çok nefret edilen bir kavramdı; Newton bile ateizm hakkında çok çirkin şeyler yazmıştır.
- 12:10Felsefi Yaklaşımlar ve Din
- Bazı düşünürler dini akıl alanının dışına itmeye çalışırken, Pascal gibi düşünürler dini duygusal bir şekilde rasyonalize etmeye çalışmıştır.
- Kant'ın felsefesinde Tanrı'nın önemli bir rolü vardır; Kant ahlakı sadece ahiret ve Allah'la temellendirilebileceğini düşünmüştür.
- Kant'ın felsefesinde Tanrı'nın çıkarın pratik aklı çöker, bu nedenle Kant'ın dinsiz olduğu iddiası yanlıştır.
- 14:09İslam ve Bilim İlişkisi
- Din ve bilim çatışması konusunda hangi dinden ve hangi bilimden bahsedildiği önemlidir; her din içerisinde bilimi dışlayan okumalar bulunabilir.
- İslam düşüncesi kapsamında din ve bilim çatışmaz, potansiyel olarak bile çatışmaz; Gazali'nin dini metinleri yorumlarken aklı da kullandığı açıkça belirtilmiştir.
- Kur'an değişmezken, evren ve bilim değişebilir; bu nedenle evrenden gelen bilginin İslam'la çelişmesi mümkün değildir.
- 17:14Kur'an Yorumlaması ve Değişim
- Tefsirde birlik yoktur; Razi ve Taberi gibi farklı dönemlerdeki tefsirlerde farklı görüşler bulunmaktadır.
- Kur'an'ın temel mesajı, akide ve ibadet değişmez; bilimdeki değişiklikler veya Allah'a olan inanç değişmez.
- Kur'an'daki ayetlerin yorumlanması değişebilir, ancak Kur'an'ın verdiği mesaj değişmez; örneğin "güneş kayıp gitmektedir" ayeti, güneşin dünya etrafında mı yoksa galaksi etrafında mı döndüğü bilgisini değiştirmez.
- 18:28Vesilecilik ve Bilim İlişkisi
- Bir çoban gökyüzüne baktığında güneşin hareketi onun için bir ayettir ve imanını tazeler.
- Vesilecilik bilime zarar vermediği kanaatindedir, çünkü vesilecilik fail neden olarak Allah'ı kabul eder ancak nedenselliği inkar etmez.
- Vesilecilik farklı tipleri vardır: Allah her saniye evreni yaratıyor, doğrudan olaylara müdahale ediyor veya atomcu metafizikte olduğu gibi evren her saniye yeniden yaratılıyor.
- 20:03Vesilecilikin Felsefi Kökeni
- Vesilecilik sadece İslam'a özgü bir görüş değil, Batı düşüncesinde de okazyonalizm olarak bilinir.
- İslam düşüncesinin orijinal katkılarından biri vesileciliktir ve bu Platonist gelenekten kaynaklanmaktadır.
- David Hume'un nedensellik eleştirisi, Eş'ari kelamcısının dünya ve fizik tasavvuruna benzer şekilde görülür.
- 21:45Bilim ve Vesilecilik İlişkisi
- Bertrand Russell gibi bilimciler, nedensellik kavramının bilime zarar verdiğini düşünmektedir.
- Fizikte nedensellik yerine düzenlilikler, yasalar ve matematiksel tasvirler kullanılır, örneğin Schrödinger denklemi.
- Deneyde nedensellik değil korelasyon görülür ve bu korelasyonlarla bağlantı kurulur.
- 23:50Vesilecilik ve Klasik Nedensellik
- Vesilecilik görünür nedenselliği reddetmez, çünkü Allah belli bir düzene göre her şeyi yaratır.
- Vesilecilikle klasik nedensellik gözlemsel olarak farklı şeyler söylemez, çünkü her iki yaklaşım da düzenli bir evren tasavvur eder.
- Gazali'ye göre Allah, kullarına merhamet olsun diye nesneleri bir düzen içerisinde yaratır.
- 24:53Vesilecilik ve Bilim Tarihi
- Şeyde ekollerinde nedensellik metafizikten getirilir ve en yukarıdan var vardır önermesinden alınır.
- Vesilecilik, bilim sıçramasının sebeplerinden biridir çünkü sadece sonuca ulaşılır ve korelasyonlar mukayese edilir.
- Kelam metodolojisi pozitivistlerin çok farklı değildir; ikisi de tutarlılığı kasteder ve gözlemsel hareket eder.
- 26:29Atomculuk ve Bilimsel Devrim
- Aristoculukla kelamcılar arasında hesaplaşma yaşanmış ve bu benzerlik bilimsel devrimin çıkışında atomculuğun önemli rol oynamasıyla ortaya çıkmıştır.
- Descartes, Male Branş, Newton ve Corpus Cool ışığı gibi bilim insanları atomcu görüşteydi ve o dönemde yaygın görüş ışıkların atomlardan oluştuğunu düşünmekti.
- Atomculuk fikri hem İslam kelamcılarından hem de Epikürcülerden (Lucretius'un kitabından) gelmiştir.
- 27:26İslam Bilim Tarihi ve Gazali
- Kelamcı metodolojisinin bilimle çeliştiği veya bilimi geri bıraktığı iddiası doğru değildir.
- İslam bilim tarihi, özellikle astronomide, Gazali'den sonra (12. yüzyıldan sonra) ciddi bilimsel çalışmaların başladığı bir altın çağı yaşamıştır.
- Yakın dönemde çalışan bilim tarihçileri, Gazali ile birlikte bilimin bittiğini iddia etmemektedir.
- 28:45Eş'arilik ve Maturidilik
- Eş'arilik sadece eşerliğe nispet edilmemelidir, Maturidilik de benzer özelliklere sahiptir.
- Maturidilik, ahlak konusunda daha akılcı bir yaklaşım sergiler çünkü Allah'ın yaptıklarında bir hikmet olduğunu düşünür.
- Eş'arilikte Allah'ın kudreti her şeyi kapsar ve Allah'ın ne yapacağını ön göremeyiz, bu nedenle Allah'ın yaptıklarında neden aramamız gerekir.
- 30:03Niyet ve İrade Tartışması
- Eş'arilerin çoğunluğu, eylemleri Allah'ın yarattığını söylerken, niyetleri de Allah'ın yarattığını iddia ederler.
- Maturidiler, niyetleri bir eylem olarak görmezler; niyetin insanın, onu yaratanın ise Allah olduğunu savunurlar.
- Günümüzde eş'arilik, beyin halleriyle niyetlerin ilişkili olduğunu kabul ederken, niyetlerin fiziki olamayacağını söylemek zorunda kalabilir.
- 32:30Zihin-Beden İlişkisi
- Eş'arilik, fiili kudretin fiile tesirini kabul eder ve "mukarreet" (fiil) kavramını kullanır.
- Zihin-beden ilişkisi çözülmüş bir problem değildir ve beyin halleri üzerinden yapılan psikolojik tasvirler çok geçişkendir.
- Bazı insanlarda doğaüstü özellikler olabilir, ancak bu günümüzde ciddi bir sorun değildir.