Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, TRT Türk Ekranları'nın bir günlük programıdır. Programda sunucu Cevahir, şef Nur Anaç, dil ve konuşma terapisti Serhat Aslantaş, diyetisyen Pınar Demirkaya ve diş hekimi Dr. Fatma Sarı gibi uzmanlar yer almaktadır.
- Program üç ana bölümden oluşmaktadır: İlk bölümde sağlıklı tarifler hazırlanmaktadır, ikinci bölümde çocuklarda dil ve konuşma gelişimi, konuşma bozuklukları ve dil bağı konuları ele alınmaktadır, üçüncü bölümde ise diyet, kilo yönetimi ve beslenme konuları detaylı olarak incelenmektedir. Program boyunca izleyiciler telefonla veya WhatsApp üzerinden sorular sorabilmektedir.
- Videoda ayrıca çocuklarda dil gelişimindeki kritik dönemler, konuşma bozukluklarının nedenleri ve tedavi yöntemleri, farklı diyet modelleri, bağırsak sağlığı, vücut dinleme ve kişiselleştirilmiş beslenme yaklaşımları gibi konular da ele alınmaktadır. Program, sağlıklı beslenme alışkanlıkları, kilo yönetimi ve vücut ile iletişim kurmanın önemi üzerine kapsamlı bilgiler sunmaktadır.
- 00:33Program Tanıtımı
- TRT Türk ekranlarında yeni bir gün başlıyor ve programda gelişimsel konuşma apraksisi ve sağlıklı kilo verme konuları ele alınacak.
- İzleyiciler sorularını telefonla (55756206), WhatsApp'tan veya internet adresi (www.trtturk.com.tr) üzerinden iletebilirler.
- Programda dil ve konuşma terapisti Serhat Aslantaş, diyetisyen Pınar Demirkaya ve şef Nur Anaç konuk olarak yer alıyor.
- 02:37Glutensiz Börek Tarifi
- Şef Nur Anaç, sosyal medyada en çok sevilen glutensiz mercimekli, ıspanaklı börek tarifini paylaşıyor.
- Tarifte kırmızı mercimek, yumurta, yoğurt, kabartma tozu, kekik ve tuz kullanılıyor.
- Böreğin arasında ıspanak, soğan ve sarımsak soteyi konuluyor, ayrıca peynir de tercihe göre eklenebiliyor.
- 08:33Gelişimsel Konuşma Apraksisi
- Dil ve konuşma terapisti Serhat Aslantaş, çocukların konuşma bozuklukları ve gelişimsel konuşma apraksisi konusunu ele alıyor.
- Çocuklarda konuşma bozukluğu nedenleri, belirtileri ve tedavi sürecinde ailelerin dikkat etmesi gereken noktalar konuşulacak.
- Terapist, dil ve konuşma terapisi sırasında çocukları eğlendiren renkli oyuncaklar kullanıyor.
- 10:43Çocukların Dil Gelişimi ve Kritik Dönemler
- Çocuklardan ilk kelimelerini bir yaşında, genellikle 12 aylık oldukları zaman beklenir.
- 12 aylık bir bebekte agulamalar olmaması, işaretlerle göstermemesi veya talepte bulunmak için eliyle davet etmemesi kritik bir işaret olabilir.
- Çocuklarda iki yaşında iki kelimeli cümleler kurma beklenir, örneğin "baba gel", "anne süt" gibi basit düzeyde cümleler.
- 11:43Anlaşılırlık ve Kritik Dönemler
- İki yaşında çocuklardan yaklaşık yüzde elli bir anlaşılırlık beklenir, yani bir yabancı çocuğu dinlediğinde her on kelimesinden beşi anlaşılabilmelidir.
- Dört yaşına kadar yüzde yüz anlaşılırlık olmalıdır, dört yaşından sonra hala anlaşılmıyorsa uzmana başvurulmalıdır.
- 15 aylık bir bebekte ismiyle seslenildiğinde dönüp bakmaması ve 18 aylık bir bebekte basit heceleri kullanarak cümle oluşturmaması kritik işaretlerdir.
- 12:53Çocukların Dil Gelişimi Farklılıkları
- Bazı çocuklar çok daha erken konuşabiliyor, bazıları da çok daha geç konuşabiliyor.
- Erkek ve kız çocukların dil becerileri aynı sürede gelişiyor, ancak erkek çocuklarında "rı" sesinin üretimi kızlardan daha geç olabilir.
- Geç konuşma durumlarının artması pandemi ve ekran maruziyeti gibi faktörlerle ilgilidir.
- 14:52Dil ve Konuşma Bozuklukları
- Dil ve konuşma terapisi alanında otizmde dil bozuklukları, artikülasyon fonolojik bozukluk ve çocukluk çağı apraksisi gibi farklı alanlar bulunmaktadır.
- Her çocuktan çocuğa tedavi yöntemleri farklılaşır.
- Çift dilli büyüyen çocuklarda dil ve konuşma gelişimi için belirli bir protokol gereklidir.
- 16:41Çocukluk Çağında Apraksisi
- Apraksi, motor planlamanın bozukluğudur; praksi ise belli bir hareketin istemli bir şekilde planlanıp programlanmasıdır.
- Çocukluk çağı apraksisi medikal bir tanı değil, dil ve konuşma terapisi ile çalışılması gereken bir konudur.
- Apraksisi olan çocuklarda diş problemleri, çene problemleri veya sözel olmayan oral motor problemleri olabilir.
- 18:26Apraksis Özellikleri ve Değerlendirme
- Apraksisli çocuklar artikülasyon ve fonolojik bozukluklar gösterir, kelimeleri tutarsız şekilde telaffuz ederler.
- Değerlendirmede artikülasyon, ince motor beceriler ve konuşmanın dinamik motor planlanması değerlendirilir.
- Oral motor apraksisi için üfleme testleri (düdük, flüt üflemesi, pipetle su içme) yapılabilir.
- 20:33Normal Gelişimi ve Endişe Noktaları
- Üfleme-çekme davranışları seslerin öğrenilmesinden önce gerçekleşmesi gereken ön koşullardır.
- Üç yaş civarında kitap kelimesindeki "k" sesi gibi fonolojik hataların bitmesi beklenir.
- Erkek çocuklarda "r" sesi beş-altı yaş civarında gelişir, daha erken gelişmediyse endişelenilmelidir.
- 22:03Dişlerin Konuşmaya Etkisi
- Dişler düzgün konuşmada önemli rol oynar, her harfin ağızdan bir çıkış şekli vardır.
- Diş eksikliği varsa, söylenmek istenen kelimeler tam anlamıyla telaffuz edilemez.
- Dişler, çene kemikleri, diş etleri, dil ve damak bir bütün halinde çiğneme, tat alma, yutkunma ve konuşma görevlerini gerçekleştirir.
- 24:58Çene Yapısı Bozuklukları
- Çene yapısı bozuklukları doğuştan olabilir veya parmak emme, biberon kullanımı gibi yanlış alışkanlıklardan sonra ortaya çıkabilir.
- Çene bozuklukları alt çene ile üst çene kemiklerinin birbirine ve yüze göre uyumsuzluğu kişilerde estetik ve fonksiyonel rahatsızlıklara yol açabilir.
- Çene kemiği bozuklukları gelişen teknolojilerle tedavi edilebilir, ileri yaşta cerrahi müdahale gerekirken, çocukluk döneminde ortodontik tedaviler yeterlidir.
- 27:34Diş Yapısının Gelişimi ve Dil Bağı
- Çocuklarda iki yaş civarında parmak emme, biberon ve emzik kullanımı bırakılmalıdır, aksi takdirde diş yapısı bozulur.
- Süt dişlerin kökleri kalıcı dişlerin yön değiştirmesine neden olabilir, bu da çene kemikliği bozukluğuna yol açabilir.
- Dil bağı sadece oral hijyen ve diş sağlığıyla ilgili sorunlara neden olabilir, "r" gibi akıcı seslerin etkilenmesi durumu gündeme gelebilir.
- 29:36Dil Bağı ve Özellikleri
- Dil bağı, dil ile ağız tabanı arasındaki bağın kısa veya kalın olmasıdır ve dil hareketlerinin kısıtlanmasına yol açabilir.
- Dil hareketlerinde kısıtlanma, çocuğun konuşması ve beslenmesini etkileyebilir, ancak bu durumun çok az bir kısmında müdahale etmek gerekiyor.
- Birçok aile yanlışlıkla dil bağı kesilmesinin çocuğun konuşmasını sağlayacağını düşünür, ancak bu bir yanlış anlayıştır.
- 30:19Dil Bağının Değerlendirilmesi
- Dil bağı değerlendirilirken çocuğun dilini uzatmasını isteyerek, dili alt dudak hizasını geçiyorsa müdahale gerekmez.
- Dil ağız içinde yeterince hareketli değilse, yemek artıklarını temizleyememe, diş çürüklerini önlemede etkisizlik ve ağız kokusu gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
- Dil bağı kesilmesi için cerrahi müdahale, birkaç aylık bebeklerde bile güvenle yapılabilir.
- 31:01Dil Bağı Tedavisi ve Konuşma
- Beslenme ve süt emmede sorun yoksa iki yaşa kadar beklenir, sonrasında konuşma fonksiyonu değerlendirilir.
- Konuşma fonksiyonu etkileniyorsa veya bazı harfleri çıkarmada zorlanıyorsa dil bağı kesilir.
- Dil bağı olan çocuklar, dil pozisyonlarının üst dişin ardına denk gelmediği veya çeneden bağımsız hareket edemediği durumlarda konuşmada zorlanabilir.
- 32:17İşitme Fonksiyonu ve Konuşma Bozukluğu
- Konuşma bozukluğu olan çocuklarda işitme fonksiyonunun değerlendirilmesi unutulmamalıdır.
- İyi işitme olmadan iyi konuşma olamaz, bu nedenle terapiye başlamadan önce işitme testi yapılması önemlidir.
- Konuşma bozukluğu olunca direkt konuşma sorunu düşünülür, ancak altta yatan başka nedenler de olabilir.
- 34:11Konuşma Terapisi ve Materyaller
- Konuşma terapistleri çocukların ihtiyaçlarına göre bireysel farklılıklara göre terapi uygular.
- Terapistler, çocukların duyusal ihtiyaçlarına göre beş temel duyuya ek olarak proprioseptif, espriler ve introseptif duyuları da kullanırlar.
- Apraksi (hareket planlama sorunu) nedenleri arasında duyusal bilginin işlemleme ve problem çözme kaynaklı sorunlar bulunur.
- 36:09Terapi Materyalleri ve Süre
- Terapistler, oral motor apraksi problemi olan çocuklarda büyük ve küçük düdükler kullanarak değerlendirme yaparlar.
- Gecikmiş dil ve konuşma problemi olan çocuklarda, renkler, sıfat ekleri ve kim taksın gibi aktivitelerle çalışılır.
- Dil ve konuşma terapisine düzenli şekilde gelindiğinde ve ödevler yapıldığında çözüme odaklanmak yerine sürece odaklanmak daha etkilidir.
- 38:08Apraksin Tedavi Yöntemleri
- Apraksin tedavi yöntemlerinde prompt ve DTT (Dinamik Temporal Taktil İpuçu) gibi yöntemler kullanılmaktadır.
- DTT yöntemi, direkt motor öğrenmeyi amaçlayan bir ekoldür ve konuşmacı bu yöntemi için Amerika'ya gittiğinde ikinci defa master kralını almıştır.
- Bu yöntemde çocuğa ağzına dokunarak ipucu verilir ve ailelere ödev verilerek düzenli uygulamalarla başarı sağlanır.
- 38:56Çift Dil Öğreniminde Sorunlar
- Almanya'da yaşayan bir izleyici, altı yaşındaki kızının okula başlamadan önce Türkçe konuşurken, okula başlayınca Almanca'ya daha hakim olduğunu ve Türkçe'yi unutmaya başladığını belirtmiştir.
- Çift dil öğreniminde, hangi dili benimsiyorsak o dilden devam etmeliyiz çünkü dil bir kod sistemi olarak çalışır.
- Almanca sorup Türkçe cevap vermesi, çocuğun repertuarının geniş olduğunu gösterir ve bu durum iyi bir şeydir.
- 40:37Glutensiz Börek Tarifi
- Mercimek hamurundan yapılan glutensiz ıspanaklı peynirli börek tarifi hazırlanmıştır.
- Bu tarifin en sevilen tariflerden biri olduğu ve evdeki malzemelerle yapılabildiği vurgulanmıştır.
- Tarifte kabartma tozu yerine karbonat kullanılabilir, kabartma tozunda mısır nişastası ve asit eklenmiş olmasına rağmen gluten içermez.
- 41:47Çiğ Karnabahar Salatası
- Çiğ karnabahar, elma, turp ve soğan içeren bir salata tarifi hazırlanmaktadır.
- Salatanın sosunda soya sosu, limon rendesi, bal, acı, tuz ve ezilmiş sarımsak kullanılmaktadır.
- Karnabaharın gaz yapma problemi nedeniyle, salata sonrası kimyon ve rezene içeren bir çay önerilmektedir.
- 47:06Diyetisyen Pınar Demirkaya'nın Konuşması
- Bahçeşehir Üniversitesi öğretim üyesi diyetisyen Pınar Demirkaya programda konuk olarak yer almaktadır.
- Sağlıklı kilo verme, diyetleri sürdürülebilir hale getirme ve mikrobiyotanın sağlıklı olup olmamasını anlama konuları ele alınacaktır.
- Programda bağırsak duvarını beslenme ile iyileştirmenin mümkün olup olmadığı da konuşulacaktır.
- 47:54Diyet Türleri ve Etkinlikleri
- Son yıllarda hayatımıza giren farklı diyet modelleri arasında kalori hesabı ve ketojenik diyet (1920'lerde epilepsi tedavisinde keşfedilmiş) bulunmaktadır.
- Kalori hesabı sadece diyet modellerinden biridir, ancak en popüler olduğu için genellikle diyetin tek anlamlı olduğu düşünülür.
- Her bireyin farklı olduğu için, kişisel sağlık durumu, kan parametreleri ve yaşam tarzı dikkate alınarak en uygun diyet modeli seçilmesi gerekir.
- 50:28Doğru Diyet Yaklaşımı
- Doğru diyet yaklaşımı, önce detaylı bir kan parametresi analizi yaparak kişinin kilo almasının nedenlerini tespit etmektir.
- Kilo almanın bir yan etkisi olduğu, bazı kişilerin çok fazla yemeden bile kilo alabildiği, bağırsak duvarı sorunları veya vitamin-mineral eksiklikleri gibi nedenlerin olabileceği belirtilmiştir.
- Vücut kilo alarak bir tepki gösterir ve iletişime geçer; bu tepki anlaşıldığında ve uygun çözümler uygulandığında kilo verme süreci kolaylaşır.
- 52:09Beslenme Sıklığı ve Kilo Verme
- Az miktarda sık sık beslenme fikri, kahvaltı yapmanın sağlıklı olduğu iddiasıyla hayatımıza girmiştir.
- Kilo vermek isteyenler için, özel bir sağlık durumu olmaması şartıyla kahvaltı yapmamak önerilmektedir; ne kadar geç yemek yerseniz vücuda o kadar zaman tanıyırsınız.
- Sık sık az beslenme yerine, uzun aralıklı öğünler yapılması ve vücut dinlenmesi için 16 saatlik açlık dönemine sahip olmak kilo verme ve genç kalma açısından önemlidir.
- 56:33Acıktığımızda yemek yemek önemini anlamak
- Vücut, belirli saatlerde yemek yemek isteğini biyolojik olarak hissettirir, bu duyguyu unutmuş olabiliriz.
- Açlık duygusu çok kutsal bir duygu olup, vücudumuzu dinlememiz gerekiyor.
- Açlık duygusu ikiye ayrılır: fizyolojik açlık ve duygusal açlık.
- 58:00Vücut iletişiminin önemini yeniden kazanmak
- Çocuklarda beden iletişimi çok iyi, istemedikleri yiyecekleri yemeyi reddederler.
- Zamanla yaramayan yiyecekleri yiye yiye beden iletişimini unutuyoruz.
- Karnımız şişiyorsa, demektir ki o yiyeceğe yaramıyoruz ve tüketmemeliyiz.
- 58:48Beslenme sorunlarını tespit etme yöntemleri
- Kan parametrelerinde vitamin ve mineral değerlerine bakarak beslenme sorunlarını tespit edebiliriz.
- Alerji testleri ile vücudun hangi besinlere tolerans gösterdiğini görebiliriz.
- Mikrobiyota testi ile bağırsaktan alınan örneklerle kişiye hangi besinlerin yaradığını belirleyebiliriz.
- 59:36Eliminasyon diyeti
- Eliminasyon diyeti, bağırsak duvarını iyileştirerek vücutta stres yaratabilecek besin maddelerini elenmeyi içerir.
- Lektin, laktoz, lak ve gluten gibi bağırsakta toksik etki yaratabilecek besin maddeleri elenir.
- Besinler elenildikten sonra teker teker yeniden denendiğinde vücudun tepkisine göre tüketim kararı verilir.
- 1:00:48Kış aylarında iştahın artması
- Kış aylarında iştahın artması mevsimsel bir durumdur ve vücudumuz yağlanmak istiyor.
- Kilo artışı rahatsız edici değilse, bu durum fizyolojik olarak normaldir.
- Kontrol edilemez derecede kilo artışı varsa, akşam yemeklerini erken kesmek ve 16 saat yemek yemeden kalmak faydalı olabilir.
- 1:02:15Kalsiyum alımı ve yanlış inanışlar
- Kalsiyum için süt tüketmenin gerekli olmadığı, bir avuç maydanozun bir bardak sütten yedi kat daha fazla kalsiyum içerdiği belirtiliyor.
- Yeşil yapraklı sebzeler kalsiyum içerir ve bitki beslenmesiyle kalsiyum eksikliği yaşanmaz.
- Asidik kalsiyum içeren besinler (süt ürünleri) kemik erimesi riski olan hastalarda tercih edilmemelidir.
- 1:04:19Eliminasyon Diyet Modeli
- Eliminasyon diyet modeli, vücuda detoks etkisi yaratan bir sistemdir ve rahatsızlıklar yaşayan kişilerin mutlaka uygulaması gereken bir yöntemdir.
- Temiz beslenme zorlaştığı için birçok insanın dönem dönem uygulaması gereken bir yöntemdir.
- İbni Sina tıbbında da görüldüğü gibi, dönem dönem bazı besinleri kesmek geleneksel bir uygulamadır.
- 1:05:14Diyet Yapmanın Gerçekleri
- Diyet yapmak için diyet yapmak birçok insan için zor bir süreç olabilir ve sürdürülebilirlik itici gelebilir.
- Beslenme modelinde kalori sayımı yerine, vücudun 16 saatlik açlık süresine ihtiyaç duyduğu ve bu durumda ne kadar yediğinin önemi kalmadığı vurgulanmaktadır.
- Vücudu dinlemek ve isteklerini yerine getirmek, kilo vermek için daha önemli bir yaklaşımdır.
- 1:06:30Kalori Hesabı ve Bilimsel Yaklaşım
- Laboratuvar ortamında ürünlerin kalorileri ile vücuda girdiğinde kalorileri aynı olmayabilir çünkü her vücudun biyokimyası ve yapısı farklıdır.
- Bilim değişen ve gelişen bir alan olduğundan, bazı düşünce modellerinin zamanla değişmesi gerekebilir.
- Eliminasyon diyet modeli kulağa zor gelebilir ancak aslında çok daha kolay bir yöntemdir.
- 1:07:22Uzmanlara Başvuru Önemi
- Eliminasyon diyeti uygulamadan önce öncelikle uzmana başvurmak gerekiyor.
- Beslenme piyasası kirli bir piyasa olabilir ve internette yanlış bilgiler kolayca bulunabilir.
- Vücudu doğru beslemek için "buna gerçekten uygun mu?" sorusu sormak ve doğru uzman bulmak önemlidir.
- 1:08:51Bağırsak Sağlığı ve Mikrobiyota
- Bağırsaklar "ikinci beyin" olarak adlandırılır ve bağırsak sağlığı kişinin sağlığıyla doğrudur.
- Bağırsak mikrobiyotasını iyileştirmek, migren, fibromiyalji, tip 2 diyabet, insülin direnci ve haşimato gibi birçok rahatsızlığın iyileşmesine yardımcı olabilir.
- Bağırsak sağlığı mikrobiyota sağlığımız için çok önemli bir faktördür.
- 1:10:15Sağlıklı Beslenme ve Beden İletişimi
- Sağlıklı beslenme için reklamlardan uzak durmak ve bedenin sinyallerini dinlemek önemlidir.
- Bir besinin sağlıklı olup olmadığı kişiden kişiye değişir; karnın şişmesi, acıkmak ve bağırsak bozukluğu gibi belirtiler bedenin sinyalleridir.
- Kefir gibi besinler herkes için sağlıklı değildir, özellikle beş yaşından sonra birçok insan süt ürünleri tüketimine uygun değildir.
- 1:11:47Bağırsak Sağlığı ve Tuvalet Rutini
- Bağırsak sağlığı bozulduğunda sık ishal, diyare ve kabız gibi belirtiler görülür.
- Tuvalet rutini kişiden kişiye değişir, üç güne kadar gitmemek normaldir.
- Herkesin sabah bağırsak boyu aynı olmadığı için beslenmede yargı dağıtmak doğru değildir.
- 1:13:32Kahve ve Çay Tüketimi
- Kahve, ciddi gluten hassasiyeti olan kişiler için gluten taklitçisi olarak etkilidir.
- Kahve ve çay tüketimini tamamen kesmek yerine, yemekle arasını açmak ve miktarını azaltmak daha gerçekçi bir yaklaşım olabilir.
- Sabah kahvaltısını kahveyle başlamanın problem yaratmadığı sürece sorun olmaz.
- 1:15:23Diyet ve Sağlıklı Beslenme
- Diyet kelimesi aslında vücuduna uygun beslenmek anlamına gelir, ancak genellikle kalori kısıtlaması ve açlık olarak algılanır.
- Diyet, kendinizi anladığınızı dile getiren bir yoludur ve korkulara gerek yoktur.
- Hurma diyeti, kabak diyeti gibi tek besinli diyetler ve yanlış uygulanan detoks programları sağlık için risklidir.
- 1:17:15Diyet Tarifleri ve Beslenme Önerileri
- Programda diyetisyen ve tarifler hakkında değerlendirme yapılıyor, çiğ sebzeden bahsediliyor ve karnabahar salatası tarifi sunuluyor.
- Mercimek gibi besinlerin lektin içeriği yüksek olduğu ve gaz problemi yaratabileceği belirtiliyor, lektin içeriğini düşürmek için suda bekletmek gerekiyor.
- Baklagillerin sindirilmesi için en az iki gün suda bekletmek öneriliyor çünkü bağırsak mikrobiyotamız henüz baklagilleri sindirebilecek kadar evrimleşmedi.
- 1:19:14Tarifler ve Gluten Hassasiyeti
- Mercimekle glutensiz bir börek ve ıspanaklı harç hazırlanan bir tarif sunuluyor.
- Karnabahar salatası, soya sosu ve limon kabuğu rendesi ile hazırlanıyor.
- Gluten hassasiyeti olan kişilerin durumlarına göre farklı tavsiyeler veriliyor; çölyak hastalığı olanlar gluten tüketmemeliyken, hassasiyeti olanlar ise tamamen glutensiz beslenmek yerine alternatifler kullanabilirler.
- 1:21:18Süt Ürünleri ve Beslenme Alışkanlıkları
- Konuşmacı süt ürünlerini haftada bir veya onbeş günde bir tükettiğini, her gün yediğinde karın bölgede yağlanma ve sindirim problemleri yaşadığını belirtiyor.
- Günde iki kere yediğini ve gidip tatlı yememesi gerektiğini söylüyor.
- Tatlı yatkınlığının annesini az emmiş olması nedeniyle olmadığını belirtiyor.
- 1:22:54Programın Kapanışı
- Programda sunulan tariflerin lezzetli ve ilginç olduğu vurgulanıyor.
- İzleyicilere umut ışığı doğduğu belirtiliyor.
- Program sonunda izleyicilere sağlıkla yaşamaları ve gülümsemeyi unutmamaları tavsiye ediliyor.