Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, Türkiye'deki köy enstitüleri'nin kuruluşu, gelişimi ve kapanış sürecini anlatmaktadır. Belgeselde Mustafa Kemal, İsmet İnönü, Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç gibi eğitim reformcuları ve dönemin önemli siyasi figürleri yer almaktadır.
- Video, 1937 yılında Eskişehir'de başlayan köy enstitüleri projesinden başlayarak, 1940'larda yasal temellere konma sürecini, Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nün kuruluşunu ve 1954'te tüm enstitülerin kapatılmasını kronolojik olarak anlatmaktadır. Belgesel, enstitülerin eğitim programı, günlük yaşamı, karşılaştığı zorluklar ve dönemin siyasi gelişimine etkisi hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır.
- Belgeselde ayrıca köy enstitüleri öğrencilerinin yaşadığı komünistlik suçlamaları, toprak sahiplerinin baskısı ve 1946 seçimlerinin ardından yaşanan değişimler ele alınmaktadır. Son bölümde ise enstitülerin binalarının günümüz durumu ve köy enstitüleri mezunlarının 60. yıldönümünde yeniden bir araya gelmeleri anlatılmaktadır.
- 01:12Köy Enstitüleri'ne Başlangıç
- 1937 yılında Eskişehir'e gelen 40 kişilik grup, yoksul köylü çocuklarından oluşuyordu ve çiftelere öğretmen okulu açıldığını duyunca babalarının topladığı 30 lira ile kayıt yaptırmışlardı.
- Bu öğrenciler, 5 yıl eğitim aldıktan sonra köylerine öğretmen olarak döneceklerdi ve hızla büyüyecek bir eğitim ordusunun ilk neferleri olacaklardı.
- Yoksulluk diz boyu olduğundan, öğrenciler yırtık çarıklar ve yamalı elbiselerle mahzun fotoğraflar çektirmişlerdi.
- 02:30Eğitim Sisteminin Başlangıcı
- Kayıt sonrası saçları kesilmiş ve tarama yapılmış, kamera karşısına geçmişlerdi.
- Okul yılları boyunca sırtlarından çıkarmayacakları gri üniformalarla yeni bir hayata başlamışlardı.
- İlk akşam çorbası ve piravla karşılaştıklarında, demir kaşık ve çatal kaşık kullanmaları onları şaşırtmıştı.
- 03:28Türkiye'nin Eğitim Durumu
- Kurtuluş 15 yıl önce gerçekleşmiş olsa da ülke yoksulluktan ve cehaletten kurtulamamıştı.
- Ülkenin nüfusu 16 milyon iken okur-yazar sayısı sadece 2,5 milyondu, yani yedi kişiden sadece biri okuma yazma biliyordu.
- Nüfusun %80'i köylerde yaşıyordu ve devrimler henüz 40 bin köyün sınırları içine sokulamamıştı.
- 04:11Eğitim Reformunun Başlangıcı
- Devrimin önder kadroları 1935'te CHP'nin dördüncü kongresinde köyün kalkınması için önlem almaya karar vermişlerdi.
- Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan, Mustafa Kemal'e "elimde para var fakat eleman yok" demişti.
- Mustafa Kemal, askerliğini çavuş olarak yapmış, okuma yazma bilen gençleri kendi köylerinde eğitmen olarak görevlendirmeyi düşündü.
- 04:58Köy Enstitüleri Projesi
- Mustafa Kemal'in adını koyduğu projenin başına İsmail Hakkı Tonguç getirildi.
- Tonguç, Gazi Eğitim Enstitüsü'nde el işi hocasıydı ve köyde eğitim konusunda araştırma ve çeviriler yapmıştı.
- 85 kişi köylerinden çağrılıp Eskişehir Çifteler'de eğitime alındı, altı ay kurs görecek ve köylerine dönüp çocuklara temel eğitim vereceklerdi.
- 06:13Köy Enstitüleri'nin Kuruluşu
- Eğitim projesinden bir yıl sonra çavuşların bu işin uzun süre yürüyemeyeceği anlaşıldı ve köylere öğretmen yetiştirmek üzere özel bir okul kurulması kararlaştırıldı.
- İlk eğitmen kursunun açıldığı Çifteler bu okul içinde merkez olarak seçildi.
- İnönü Cumhurbaşkanı seçilince Celal Bayar kabineyi kurdu ve Milli Eğitim Bakanlığı'na Hasan Ali Yücel getirildi.
- 06:49Hasan Ali Yücel'in Eğitim Reformu
- Yücel, hayatını eğitime adamış bir felsefe hocasıydı ve bakanlıkta tam bir devrim yaptı.
- Üniversiteler Kanunu çıkararak özerkliği güvence altına almaya çalıştı ve dünya klasiklerinin çevrilmesi için bir tercüme bürosu kurdurarak 500'den fazla eserin Türkçe'ye kazandırılmasını sağladı.
- Onu ölümsüzlüğe kavuşturacak asıl projesi köy enstitüleri oldu.
- 07:16Köy Enstitüleri Projesinin Detayları
- Yücel, bir yasa tasarısı hazırlatarak ülkeyi tarım koşullarına göre her biri 3-4 ili kapsayan 21 bölgeye ayırdı.
- Bu 21 bölgenin en uygun yerlerine birer köy enstitüsü kurulacaktı ve enstitüler şehirden uzakta olacak ama mümkünse tren istasyonuna yakın bir yere kurulacaktı.
- Enstitülerde köyün kalkınması için gerekli öğretmenler yetiştirilecek, ancak öğretmenler sadece okuma yazma öğretmekle kalmayacak, aynı zamanda köylüye modern tarım tekniklerinden marangozluğa, klasik müzikten hasta tedavisine kadar her konuda eğitim vereceklerdi.
- 08:32Projenin Uygulanması
- Hasan Ali Yücel hemen bu seferberlikte omuz omuza çalışacağı yol arkadaşını İsmail Hakkı Tonguç olarak belirledi.
- Tonguç, Alman ve İsvicreli eğitim bilimcilerin fakir çocukların okutulması ve el becerilerinin artırılması konusundaki kitaplarını tercüme etmişti.
- Enstitüleri yaratan iki isim buluştuktan sonra artık geriye sadece projeyi uygulamak kalmıştı.
- 09:32Yasanın Mecliste Geçmesi
- Bakan Hasan Ali Yücel'in cesaretle savunduğu yasa, mecliste kimi eleştirilere muhatap oldu.
- Eleştiri sahibi milletvekillerinden biri Kazım Karabekir'di, bu enstitülerin köy-şehir uçurumunu derinleştireceğini öne sürdü.
- Oylamada reddo'yu çıkmadı ama 38 kişi oylamaya katılmadı, bu yasaya karşı bir muhalefetin varlığını gösteriyordu.
- 10:37Köy Enstitüleri'nin Açılışı
- Çıkarılan yasayla daha önceden kurulan dört öğretmen okulu enstitüye dönüştürüldü ve 17 yeni okulun eklenmesi kararlaştırıldı.
- 1940 yılında 10 enstitü daha açıldı, bunun ardından açılan yedi enstitü ise diğer enstitülerin yardımları ile yapılacaktı.
- Bu okullardan mezun olanlar, atanacakları köylerde 20 lira gibi küçük bir aylık karşılığı 20 yıl mecburi hizmet yapacaklardı.
- 11:13Hasanoğlan Köy Enstitüsü'nün Açılışı
- Hasanoğlan sayıları 21'i bulacak köy enstitüleri için en önemlilerinden biriydi, Ankara'ya yakın olduğu için hem siyasiler hem de Türkiye'ye gelen yabancı misafirler için örnek kurum olarak hazırlanacaktı.
- Temel atma törenine daha önce kurulan 14 köy enstitüsü'nden öğrenci grupları geldi ve 1 Temmuz günü Hasanoğlan Köy Enstitüsü'nün temeline ilk harç kondu.
- Öğrenciler bayrak, akordiyon ve kazma kürek taşıyarak geldi, ilk kazma vuruşu İbrik Tepeli Hüseyin tarafından yapıldı.
- 14:17İnşaat Çalışmaları
- Anadolu'nun dört bir yanından gelmiş yüzlerce öğrenci hocaları ile el ele verip örneği görülmemiş bir çalışmaya başladılar.
- Önce yan yana dizilip kilometrelerce uzanan bir insan hattı üzerinde elden ele taş taşıdılar.
- Yıllardır deşmemiş toprağa kazma
- 15:03Köy Enstitüleri'nin Kuruluşu
- Hasanoğlan Köy Enstitüsü'sünde yaz-kış süren bir çalışmayla altı ay gibi kısa bir sürede yirmi bina bitirilmişti.
- Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, köy enstitülerini Cumhuriyet'in en kıymetli eseri olarak kabul ederek, yetişen öğrencilerin ömrü boyunca takip edeceğini belirtmişti.
- Köy enstitüleri, Bozkır ortasında bir vaha gibi ortaya çıkmış ve herkesin bu vahadan yayılacak ışığın ülkeyi aydınlatacağı umudu vardı.
- 16:13Enstitü Hayatı
- Öğrenciler her sabah zeybek havası eşliğinde sabah sporu yaparak günleri başlatabilir, kahvaltıda ekmek ve kahve içerlerdi.
- Serbest okuma saatinde öğrenciler kütüphanede Hasanoğlu'nun çevirisini yaptığı klasik eserleri okur ve her öğrenci bir yıl içinde yirmi beş klasik eser okumak zorundaydı.
- Müzik dersleri de veriliyordu; mandolin, keman, akordiyon ve bağlama dersleri öğrencilere sunulurken, bazen Aşık Veysel de enstitülere geliyordu.
- 19:14Eğitim Programı
- Eğitim programının yüzde ellisi normal orta eğitim derslerinden oluşurken, iş eğitimi de aynı oranda önem verilirdi.
- Tarım dersleri için öğrenciler kazmaları ve kürekleri sırtlayıp ziraat marşı eşliğinde tarlalara giderlerdi ve modern zirai teknikleri öğrenirlerdi.
- Teknik derslerde erkek öğrenciler yapıcılık, demircilik veya marangozluk, kız öğrenciler ise el işi, biçki, dikiş veya yemek işi gibi kollar seçerlerdi.
- 21:08Enstitü Yaşamı ve Eleştiriler
- Öğrenciler gün boyu iş eğitimi aldıktan sonra yorgun dönerlerdi, ancak savaş yılları nedeniyle yeterli beslenemezlerdi.
- Cumartesi günleri enstitülerde eleştiri toplantıları yapılarak geçen haftanın değerlendirilmesi ve yanlış uygulamaların eleştirilmesi sağlanırdı.
- İnönü'nün ziyareti sırasında özel yemek hazırlanması, eşitlik duygusuyla yetiştirilen enstitülerin itirazına yol açmıştı.
- 23:44Yönetim ve Eleştiriler
- Köy enstitüleri Ankara'daki Milli Eğitim Bakanlığı'nda kurulan karargahdan yönetiliyordu ve İsmail Hakkı Tonguç bu karargahın komutanıydı.
- Tonguç, enstitülerin nasıl yönetilmesi gerektiğini ve sorunların nasıl çözülebileceğini genelgelerle açıklıyordu.
- Enstitüleri çeşitli yönlerden eleştiriler yağdı; en yaygın eleştiri konularından biri kızlarla erkeklerin birlikte eğitim yapmalarıydı.
- 27:42Milliyetçilik Tartışmaları
- Enstitüleri eleştirenlerin ikinci temel konusu, enstitülerin yeterince milliyetçi olmadığıydı.
- Halil Fikret Kanat gibi düşünenler, enstitülerde söylenen türkülerin milliyetçi olmayan yönünü eleştiriyordu.
- Enstitülerde ilk kriz, milliyetçilik-solculuk tartışmasından patlak verdi ve bir öğretmenin tavsiye ettiği kitaplar ihbar sonucu emniyete bildirildi.
- 29:35Köy Enstitüleri'nin Eleştirileri
- Savcılar tarafından solculukla suçlanan enstitüler, solcular tarafından da eleştirilmişti; öğrencilerin kullanılıyor olması ve mezun olduktan sonra köylerinde zorunlu hizmetle görevlendirilmeleri nedeniyle.
- Kemal Tahir, "Çekirdek" romanında enstitülerde köy çocuklarının azla yetinmelerinden yararlanılarak ağır işlerde çalıştırılmalarını ve köylerine mahkum edilmelerini eleştirdi.
- Kemal Tahir'e göre enstitüler, Nazi Almanyası'ndaki tek parti rejimini ve milli şeflik kurumunu ayakta tutmaya yarayacak birer kölelik kurumuydu.
- 31:10Köy Enstitüleri'nin Başarısı
- 1942 yılında köy enstitüleri ilk mezunlarını verdi ve bu 103 öğrenci Yüksek Köy Enstitüsü'ne gönderildi.
- Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü, Türkiye'nin ilk köy üniversitesi olacaktı ve mezunları köylüye milletin efendisi olma kapısını açacaktı.
- Üç yıllık yüksek enstitü öğrencilerine bir dalda uzmanlaşma olanağı veriyordu ve mezunlar sınavı kazanırsa güzel sanatlar, yapı işleri, zirai işletme gibi sekiz daldan birinde enstitülere öğretmen olmak üzere eğitim görüyorlardı.
- 32:50Hasanoğlan'ın Sanat Eğitimi
- Hasanoğlan asıl şöhretini sanat eğitimi ile yaptı; güzel sanatlar bölümü içinde öğrencilere resim, müzik, heykeltıraşlık, tiyatro eğitimi veriliyordu.
- Her öğrenci bir müzik aletini çalmayı öğrenmek zorundaydı ve sanat derslerine Ankara Konservatuarının en iyi hocaları geliyordu.
- Enstitü'nün hemen yanına Anadolu'da binlerce yıl sonra kurulan ilk amfitiyatır inşa edilmişti ve öğrenciler "Kral Uydu" projesi sergilediler.
- 35:01İnönü'nün Destekçiliği
- Cumhurbaşkanı İnönü, 1943'te Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nü ziyaret edince çok etkilendi ve enstitülerin sayısının 20'den 60'a çıkarılmasını istedi.
- İnönü, 60 enstitü demek 200 bin yetişmiş tarımcı demek olduğunu belirtti ve Hasan Ali Yücel'in itirazlarına karşı "Bu savaş yıllarından yararlanarak bunları yapmalıydı" dedi.
- İnönü o günden sonra köy enstitüleriyle daha yakından ilgilenecek, bütün vilayetleri seferber edecek ve enstitülerin ihtiyaçlarının en yakın takipçisi olacaktı.
- 36:01Köy Enstitüleri'nin Uygulanması
- Başlatılan kampanya ile bütün bölgelerde okul yapımına hız verildi ve köy enstitüleri yasası okul yapma görevini köylülere verdi.
- Planlamaya göre 1944-1945 sezonunda 5 bin ilkokulun bitirilmesi ve 200 bin mezun verilmesi gerekiyordu ancak bu rakamlara ulaşılamıyordu.
- Köylülerden okul yapmamakta pasif direnme olduğu düşünülürken, okul yapmayan köyler cezalandırıldı ve köylerden Ankara'ya doğru bir muhalefet rüzgarı esmeye başladı.
- 37:47Köy Enstitüleri'nin Artan Mezunları
- 1945 yılında köy enstitüleri giderek artan sayıda mezun vermeye başladı ve o yıl 5 yıllık eğitimini tamamlayan 1893 köy enstitülü öğretmen olarak köylerine gittiler.
- Türkiye'yi aydınlığa kavuşturması beklenen eğitim devriminin ilk ışıkları yanmaya başlamıştı.
- Ancak köy enstitülerinin kaderini değiştirecek gelişme de aynı yıl yaşandı; 1945 Şubat'ında Hasanoğlan'a gelen Sabahattin Ali'nin ziyareti enstitüde gerginliğe yol açtı.
- 39:33Enstitüdeki Gerginlik
- Sabahattin Ali, ilerici fikirleri nedeniyle mahkum olmuş ve sonra Afla salıverilmiş bir solcuydu; Hasanoğlan'a gelip öğrencilerle sohbet etmesi enstitüde gerginliğe yol açtı.
- Sabahattin Ali'nin gecede okulda kalıp bazı öğrenci ve öğretmenlerle toplantı yapması kıyamet kopmasına neden oldu ve enstitü içten içe kaynamaya başladı.
- İnönü'nün tahmin ettiği gibi savaş bitince köy enstitüleri konusu hemen gündeme geldi ve mecliste muhalefet ilk çıkışını bu konuyla yaptı.
- 43:38Köy Enstitüleri'nin Sınırı
- Türkiye tarihinin ilk çok partili seçimine giderken, 25 yıllık CHP iktidarı büyük bir sınava girecekti ve köy enstitüleri'nin kaderi bu seçim sonucuna bağlıydı.
- Köy enstitüleri, kız-erkek bir arada eğitim, köylü okul inşaatı zorlaması ve öğretmenlerin toprak sahipleriyle tartışması gibi sorunlarla karşı karşıyaydı.
- Toprak sahipleri enstitülerin tasfiyesi için Ankara'ya baskı yapmaya başlamış ve enstitülerin seçimde CHP'ye oy kaybettireceği apaçık ortadaydı.
- 45:18İnönü'nün Zor Kararı
- Sovyetlerin Kars ve Ardahan üzerinde hak iddia ettiği, İstanbul'da gençlerin komünizm aleyhine gösteriler yaptığı ve komünizm alerjisinin ülkeye yayıldığı dönemde enstitülerin solcuların eline geçtiği söylentileri İnönü'yi etkiliyordu.
- İnönü, enstitülerden vazgeçmek zorunda kaldı ve 17 Nisan 1946'da enstitülerin kuruluşunun 6. yıldönümünde Hasanoğlan'a gitti.
- İnönü, enstitü müdürü Rauf İnan'ı bakanlık müfettişliğine alarak köy enstitüleri'nin ilk kurbanını oluşturdu.
- 50:06Seçim Sonrası Gelişmeler
- Türkiye tarihinin ilk çok partili seçimi hile söylentilerine bulandı ve CHP büyük oy kaybına uğradı.
- Yeni kabineyi kurma görevi Recep Peker'e verildi ve Milli Eğitim Bakanlığı, İsmet Paşa'nın politik olarak yıprandığına inandığı Hasan Ali Yücel'in elinden alındı.
- İsmail Hakkı Tonguç, hükümet programı dinlerken köy enstitülerinin daha milli bir duruma sokulacağı söylendiğini duyunca, bunun yakında kopacak fırtınanın habercisi olduğunu anladı.
- 52:02Köy Enstitüleri'nin Sonu
- Emniyete imzasız bir ihbar mektubu geldi ve Hasanoğlan'ın komünist yuvası haline geldiği öne sürüldü.
- 21 Eylül 1946'da İsmail Hakkı Tonguç görevden alındı ve yeni Milli Eğitim Bakanı Şemseddin Sirin genelgelerle köy enstitülerinde öğrencilerin yönetime katılma uygulamasına son verildi.
- 1947 sonunda Recep Peker hükümeti Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nü kapattı ve 1953'te Demokrat Parti bütün çevre enstitülerini kapattı.
- 57:31Köy Enstitüleri'nin Mirası
- Köy öğretmeni yetiştiren ve köylüyü yönetime ortak etmeyi amaçlayan köy enstitülerinin 13 yıllık serüveni böylece sona erdi.
- Köy enstitüleri mezunlarının çoğu kendi köylerine öğretmen olarak atandı, ancak bazıları polis takibinde, hapislere atılıp özür dilediler.
- Yıllar sonra köy enstitüleri mezunları 60. yıldönümünde Ankara'da yeniden bir araya geldi ve eski günlerin anısına "Ziraat ulaştığını" söylediler.
- 59:36Bir Kampüsün Tarihi
- Tonguç, kampüs içindeki garip binaların ve orada yaşananların öyküsünü bilen çocukların arasında dolaştı.
- Köy enstitüleri dergisini bastı ve kır matbaanın enstitü kapatılınca mescit olarak kullanıldığını öğrendi.
- Havadan görünümü orak çekice benzediği gerekçesiyle hiç kullanılmayan bir alan olduğunu belirtti.
- Bir zamanlar köy olarak tasarlanan bu alanda, kendi diktiği ağaçların arasından yürürken ziraatla ilgili bir süreçle ilgileniyordu.