Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Beşiktaş'ta sunduğu Türkçe dilbilgisi eğitim içeriğidir. Öğretmen, tahtada notlar alarak konuları açıklamaktadır.
- Video, sözcüklerin anlam özellikleri ve ilişkileri üzerine kapsamlı bir anlatım sunmaktadır. İlk bölümde gerçek anlamın temel anlam ve yan anlam olmak üzere iki alt başlığı ele alınırken, devamında genel ve özel anlamlı, nitel ve nicel anlamlı, soyut ve somut anlamlı sözcükler açıklanmaktadır. Son bölümde ise eş anlamlılık, eş sesli sözcükler, karşıt anlamlı sözcükler, karşıt çağrışımlı sözcükler ve yakın anlamlı sözcükler gibi anlam ilişkileri örneklerle anlatılmaktadır.
- Video, ÖSYM sınavlarında çıkabilecek soru tiplerine odaklanmakta ve konuları günlük hayattan örneklerle pekiştirmektedir. Bir sonraki videoda sözcüklerdeki anlam olayları ve sözcüklerin söz sanatları anlatılacağı belirtilmektedir.
- 00:07Sözcükte Anlam Ünitesi
- Sözcükte anlam, ÖSYM'nin doğrudan bazı soru tipleri ile karşımıza çıkardığı bir ünitedir.
- Konu anlatımlı videoda sözcüklerin anlam özellikleri, sözcüklerde anlam ilişkileri ve söz sanatları ele alınacaktır.
- Gerçek anlam, temel anlam ve yan anlam olmak üzere iki alt başlıktan oluşur.
- 01:53Gerçek Anlam ve Yan Anlam
- Temel anlam, sözcüğü duyduğumuz anda zihnimizde canlanan ilk ve en yaygın anlamıdır.
- Bir sözcüğün temel anlamlı olup olmadığını tespit etmek için, sözcüğü cümleden çıkarıp aklımızda beliren tanım ile cümledeki kullanımın örtüşüp örtüşmediğini kontrol ederiz.
- Yan anlam, sözcüğün temel anlamından tamamen kopmadan hareket, şekil veya işlev bakımından yeni bir anlam kazanmasıdır.
- 05:05Mecaz Anlam
- Mecaz anlamda sözcük temel anlamından tamamen uzaklaşır ve hareket, şekil veya işlev bakımından bir bağlantı bulunmaz.
- Mecaz anlam örnekleri: "Dirsek çürütmek" (emek vermek, çaba sarf etmek), "Diş göstermek" (tehditvari davranmak), "Ayağı kaydırmak" (bulunduğu yerden indirmek).
- 06:51Terim Anlam
- Terim anlam, bir sanat, spor, bilim dalına ait veya bir meslek grubuna ait kavramları karşılayan sözcüklerin anlamlarıdır.
- Bazı terim anlamlı kelimeler tek bir dala ait olabilirken, bazıları birden fazla dala aidiyet gösterebilir.
- Örnekler: Meridyen (coğrafya), paraleller (fizik, matematik, geometri), ofsayt (futbol), faul (spor), kafiye (edebiyat).
- 08:25Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler
- Genel anlamlı sözcükler, bir türün tamamını kapsayacak şekilde kullanılan sözcüklerdir.
- Özel anlamlı sözcükler, türün içerisinde tek olanı, biricik olanı karşılayan sözcüklerdir.
- Bir sözcüğün genel anlamlı veya özel anlamlı olma durumu, onu cümledeki kullanımına göre değerlendirilir.
- 10:09Nitel ve Nicel Anlamlı Sözcükler
- Nicel bir sözcüğün sayılabilen özelliklerini karşılayan anlamı vardır.
- Nitel bir kavramın sayılamayan özelliklerini karşılayan anlamı vardır.
- Sözcüklerin yorumunu yaparken sadece altı çizili olanlarına değil, cümlenin bağlamına da dikkat edilmelidir.
- 11:29Soyut ve Somut Anlamlı Kelimeler
- Somut sözcükler, beş duyu organımızla (görme, koklama, tatma, işitme ve dokunma) algılayabildiklerimizdir.
- Soyut sözcükler, duyu organlarından herhangi biriyle algılanamayan kavramlardır.
- Bir sözcüğün somut veya soyut anlamlı olduğu, cümledeki kullanımına göre değişir.
- 12:41Soyutlaştırma ve Somutlaştırma
- Soyutlaştırma, somut bir sözcüğü soyutmuş gibi kullanmaktır (örneğin "yürek" kelimesini cesaret anlamında kullanmak).
- Somutlaştırma, soyut bir kelimeyi somut bir kelime imiş gibi kullanmaktır (örneğin "umut" kelimesini yeşerebilecek bir bitkiymiş gibi göstermek).
- Bu kavramlar ÖSYM'nin sorularında seçeneklerde kullanılabilecek ifadelerdir.
- 15:20Yansıma Sözcükleri
- Yansıma sözcükleri, doğadan duyulan seslerin taklidiyle oluşturulan sözcüklerdir.
- Yansıma sözcükleri işitme duyunuza hitap eder (örneğin "miyav", "hav", "pat", "güm", "gür").
- ÖSYM'nin yansıma ile ilgili detay verebileceği bir soru sorulamaz.
- 16:05Sözcüklerin Anlam Özellikleri
- Sözcüklerin anlam özellikleri, temel anlam, yan anlam ve mecaz anlam kavramlarıyla ilgilidir.
- "Boş gözlerle bakıyordu" cümlesinde "boş" kelimesi mecaz anlamlı kullanılmıştır.
- "Dün geceki eğlence hiçbirimizi sarmadı" cümlesinde "sarmadı" fiili mecaz anlamda kullanılmıştır.
- 17:02Temel, Yan ve Mecaz Anlam Örnekleri
- "Tarihi bina iki saat içinde tamamen yandı" cümlesinde "yandı" kelimesi temel anlamlıdır.
- "Güneşin alnında kalmaktan tenimiz yanmıştı" cümlesinde "yanmıştı" kelimesi yan anlamlıdır.
- "Bu sınavı kazanamazsak o zaman yandık" cümlesinde "yandık" kelimesi mecaz anlamlıdır.
- 17:50Mecaz ve Yan Anlam İlişkisi
- "Bize diş geçiremeyeceğini sonunda anladı" cümlesinde "diş" kelimesi mecaz anlamlıdır.
- "Kör bıçağın ağzını iyice keskinleştirir" cümlesinde "ağız" kelimesi yan anlamlıdır.
- "Kör" kelimesi bıçak için kullanıldığında işlevini yerine getiremeyen anlamında yan anlamlıdır, ancak "gerçekleri göremeyecek kadar kör olmuşsun" cümlesinde mecaz anlamlıdır.
- 19:48Genel ve Özel Anlam
- "Yeni ayakkabısı yanlardan patlamıştı" cümlesinde "patlamış" kelimesi yan anlamlıdır.
- "Bugün sıkıntıdan patladık" cümlesinde "patladık" kelimesi mecaz anlamlıdır.
- "Eti en lezzetli bulduğum balık mezgittir" cümlesinde "balık" genel anlamlı, "mezgit" ise özel anlamlıdır.
- 20:44Genel ve Özel Anlam İlişkisi
- "Hikayelerinin düz yazıları içinde ayrı bir yeri vardı" cümlesinde "düz yazı" genel anlamlı, "hikayeleri" ise özel anlamlıdır.
- "Küçücük çocuğa bu küfe ağır geldi" cümlesinde "ağır" kelimesi nicel anlamlıdır.
- "Bizim için ağır bir süreç başlıyordu" cümlesinde "ağır" kelimesi nitel anlamlıdır.
- 22:21Sözcüklerin Anlam İlişkileri
- Sözcüklerin anlam ilişkileri konusu ele alınacaktır.
- Eş anlamlılık, yazılışları birbirinden tamamen farklı olan ama anlamları birebir aynı olan sözcüklerdir.
- Bir toplum aynı anlamda iki sözcük kullanıyorsa, bunlardan birine emin olup kendisi türetmiştir, diğerini ise etkileşimde olduğu dillerden aktarmıştır.
- 23:02Eş Anlamlı Sözcükler Örnekleri
- "Okul" kelimesi Türkçeye ait, "mektep" ise Arapça kökenli bir sözcüktür.
- "Güncel" kelimesi Türkçeye ait, "aktüel" ise Fransızca'dan aktarılmıştır.
- Bir sözcüğün birden fazla eş anlamlısı olabilir, örneğin "etkin" kelimesi Türkçe'ye ait, "aktif" İngilizce'den, "faal" Arapça'dan aktarılmıştır.
- 23:54Eş Anlamlı Sözcüklerin Kullanımı
- Eş anlamlı kelimelerin bir arada kullanılmaları anlatım bozukluğuna sebep olur.
- Eş anlamlı kelimelerin bir arada kullanılması gereksiz sözcük kullanmak anlamına gelir.
- 24:37Anlatım Bozukluğu ve Eş Anlamlı Kelimeler
- Eş anlamlı kelimeleri bir arada kullanmak anlatım bozukluğu yapar, örneğin "ilgi" ve "alaka" kelimeleri.
- Aynı anlamlı kelimeleri bir arada kullanmak anlatım bozukluğu sebebidir, örneğin "etkin", "aktif" ve "faal" kelimeleri.
- Sınavlarda anlatım bozukluğundan sorumlu değiliz ama karşımıza çıkarsa haberdar olmalıyız.
- 25:17Sesteş Sözcükler
- Sesteş sözcükler yazılışları birebir aynı olup anlamları farklı olan sözcüklerdir, örneğin "yüz" kelimesi.
- Sesteş kelimelerde yan anlamlılık ilişkisi yoktur çünkü yan anlamlılık hareket, şekil veya işlev bakımından benzerlik arar.
- Sesteş kelimelerde anlamlar birbirinden farklıdır, örneğin "yüz" kelimesi "sima çehre", "sayı", "suda süzülmek" ve "sıyırmak" anlamlarında kullanılabilir.
- 27:32Karşıt Anlamlı Sözcükler
- Karşıt anlamlı sözcükler birbirinin tamamen tersi kavramları karşılayan sözcüklerdir, örneğin "genç-yaşlı", "yeni-eski", "taze-bayat", "aydınlık-karanlık", "siyah-beyaz".
- Sözcüklerin olumsuzluk eki almış halleri zıt anlamlılık oluşturmaz, sadece olumsuz halleri oluşturur.
- Karşıt anlamlı sözcükler ile karşıt çağrışımlı sözcükler ifadeleri aynı şeyi karşılamaz, karşıt çağrışımlı sözcükler zihnimizde ters kavramlar çağrıştırır.
- 31:57Yakın Anlamlı Sözcükler
- Yakın anlamlı sözcükler anlamları yakın olan, aralarında çok az anlam farkı olan sözcüklerdir.
- Yakın anlamlı sözcükler cümle dışında aynı anlamdaymış gibi gelse de cümle içerisinde birbirinin yerini tutamazlar.
- Bir sözcüğün çok fazla yakın anlamlısı olabilir, örneğin "istemek-dilemek-ummak-arzu etmek" veya "sıkılmak-bezmek-bunalmak-daralmak".
- Yakın anlamlı sözcükleri bir arada kullanmak her zaman anlatım bozukluğu sebebi olmaz, günlük kullanımda da kullanılabilir.