Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin altıncı sınıf öğrencilerine Türkçe dilbilgisi dersi verdiği eğitim içeriğidir. Öğretmen, sözcük yapısı ve ekler konusunu detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, sözcük yapısının temel kavramlarını ele alarak başlıyor, kök kavramı ve köklerin türleri (isim kökü ve fiil kökü) açıklanıyor. Ardından ek kavramı ve eklerin türleri (çekim ekleri ve yapım ekleri) örneklerle anlatılıyor. Son bölümde ise fiil çekimleri, olumsuzluk eki, zaman eki, şahıs eki ve dilek tasarlama kipleri gibi konular ele alınıyor.
- Videoda ayrıca basit, türemiş ve birleşik sözcük yapıları örneklerle açıklanmakta ve 7. ve 8. sınıf konularından bahsedilmektedir. Öğretmen, konu anlatımı sonrası etkinlik ve soru çözüm videolarının geleceğini belirtmektedir.
- 00:36Sözcük Yapısı ve Kök Kavramı
- Sözcük yapısı, sözcüklerin nasıl oluştuğunu, nasıl yapıldığını, nasıl türetildiğini, parçaları ve eklerin çeşitlerini inceleyen bir bilimdir.
- Sözcük yapısı basit, türemiş ve birleşik olarak üçe ayrılır ve Türkçe'de sözcükler köklerden ve eklerden meydana gelir.
- Kök, bir sözcüğün kendisiyle bağlantılı anlamlı en küçük parçasıdır.
- 03:32Kök Türleri
- Kökler türlerine göre isim kök ve fiil kök olarak değerlendirilir.
- Isim kökler mek, mak eki alamayan köklerdir (at, göz, kan, kül, o, pek, siz, sol, yol).
- Fiil kökler mek, mak eki alabilen köklerdir (gitmek, gelmek, okumak, bakmak, kırmak).
- 05:34Köklerin Anlamlarına Göre Sınıflandırılması
- Eş sesli kökler (sesteş kökler), yazılışları aynı, anlamları farklı olabilen köklerdir (yaz, yıl, bin, kar, yat, al).
- Kökteş (ortak kök), bir anlamıyla isim, bir anlamıyla fiil olabilen ve bu isimle fiil arasında anlam ilgisi kurabildiğimiz köklerdir (damla, sıva, tat, güven, ekşi, yama).
- Köklerin isim mi fiil mi olduğunu cümleye göre, kullanıldığı yere göre belirleriz.
- 08:18Ek Kavramı
- Ek, sözcük türetmeye yarayan, eklendiği sözcüğün anlamını, türünü değiştiren ya da sözcüklerin görevlerini gösteren dilbilgisi parçalarıdır.
- Türkçe'de ekler köklerden sonra gelir, köke bitişik yazılır ve genellikle tek heceden oluşur.
- Ekler çekim ekleri ve yapım ekleri olarak ikiye ayrılır.
- 10:00Yapım Ekleri
- Yapım ekleri, bir kelimeye eklenerek yeni bir sözcük oluşturur ve sözcüğün anlamını değiştirir.
- Yapım ekleri, isimleri fiil yapar veya fiilleri isim yapar ve kökü gövdeye dönüştürerek türemiş yapılı yapar.
- Bir sözcük birden fazla yapım eki veya çekim eki alabilir, ancak genel kural önce yapım eki sonra çekim eki gelir.
- 12:21Yapım Eklerinin Türleri
- Yapım ekleri isimden yeni bir isim türetebilir (scı, daşlıklı, cılcıl gibi ekler).
- Yapım ekleri isimden fiil yapabilir (taş-taşlamak, yaş-yaşarmak, fıs-fısıldamak gibi).
- Yapım ekleri fiilden isim yapabilir (sevmek-sevgi, çalışmak-çalışkan, yazmak-yazar gibi).
- Yapım ekleri fiilden fiil türetebilir (gitmek-gidermek, görmek-görülmek, sevmek-sevilmek gibi).
- 14:28Çekim Ekleri
- Çekim ekleri sözcüğün anlamını, türünü veya yapısını değiştirmez, sadece cümlede kullanımını sağlar.
- İsimlere gelen çekim ekleri: çoğul ekleri, hal ekleri, tamlayan eki, iyelik ekleri, ilgi zamiri ve ek eylemdir.
- Fiil çekim ekleri: olumsuzluk kepekleri, şahıs ekleri ve ek eylemdir.
- 15:18Çoğul Eki
- Çoğul eki (lar/lar) eklendiği tekil isimleri çoğul yapar.
- Çoğul eki bazen abartma, yaklaşıklık, benzerlik, soy/sülale, bölge ve aile gibi farklı anlamlarda da kullanılır.
- Çoğul eki özel isimlere geldiğinde kesme işareti ile ayrılmaz.
- 17:19Hal Ekleri
- Hal ekleri: belirtme hali (i), yönelme hali (e), bulunma hali (da), ayrılma hali (den) ve dekidir.
- Hal ekleri ünlü ve ünsüz uyumuna göre değişir.
- Yalın hal, sözcüğün hiç hal eki almamış halidir.
- İyelik eki ile hal eki karıştırılmamalıdır; iyelik eki "onun" sözcüğüne uyum sağlarsa, hal eki sağlamazsa kullanılır.
- 19:13Tamlayan Eki ve İyelik Ekleri
- Tamlayan eki (ı, in, un, un) genellikle belirtili isim tamlamalarında ilk sözcüğün aldığı ektir.
- İyelik ekleri (benim, senin, onun, bizim, sizin, onların) bir varlığın kime veya neye ait olduğunu belirten eklerdir.
- İlgi zamiri olan "ki", belirtili alt tamlamalarında tamlananın yerini tutan ektir.
- 21:07Fiillere Gelen Çekim Ekleri
- Olumsuzluk eki mema ekidir ve eylemin gerçekleşmediğini veya gerçekleşmeyeceğini anlatır.
- Olumsuzluk eki bazen mami mumiye dönüşür, ancak soru ekiyle karıştırılmamalıdır.
- Olumsuzluk eki ile yapım eki olan mema eki arasında ayrım yapılmalıdır.
- 22:26Kepeklere
- Kepeklere fiillere gelerek fiillerin ne zaman yapıldığını veya hangi duyguyla yapıldığını gösteren eklerdir.
- Eylemin yapılma zamanını gösteren çekim ekleri vardır (geçmiş, şimdiki, gelecek, sürekli, hiç).
- Eylemin hangi duyguyla yapıldığını gösteren ekler vardır (gereklilik, şart, istek ve emir kipi).
- 23:21Şahıs Ekleri
- Şahıs ekleri eylemin kim tarafından yapıldığını gösteren eklerdir.
- Ben, sen, o, biz, siz, onlar anlamı taşıyan eklere şahıs eki denir.
- Üçüncü tekil şahısla şahıs eki kullanılmaz.
- 24:22Sözcüğün Yapısı
- Sözcüğün yapısı basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır.
- Basit yapıda kelime kök durumunda olur veya sadece çekim eki alır.
- Türemiş yapıda kelime yapım eki alır, bir tane yapım eki bile yeterli olabilir.
- 26:43Türemiş ve Birleşik Sözcükler
- Mak-mek eki her zaman yapım eki olarak kabul edilir.
- Birleşik yapılı kelimelerde iki tane sözcük yan yana getirilerek yeni bir kavram oluşturulur.
- Örnekler: köpek balığı, yayınevi, imam bayıldı, kayboldu, gide duruyor.