Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Öğretmen, ÖSYM TYT, KPSS, ALES ve DGS sınavlarında önemli bir yere sahip olan "sözcüğün ve sözün anlamı" ünitesinin son bölümünü ele almaktadır.
- Video, söz öbekleri konusunu üç ana başlık altında incelemektedir: yansıma sözcükler, ikilemeler ve deyimler/atlasözler. İlk bölümde yansıma sözcüklerin tanımı ve özellikleri anlatılırken, ikinci bölümde ikilemelerin oluşum şekilleri, yazım kuralları ve cümledeki görevleri açıklanmaktadır. Son bölümde ise deyimlerin ve atasözlerin özellikleri, yapısı ve aralarındaki farklar örneklerle detaylandırılmaktadır.
- Videoda ayrıca ÖSYM sınavlarında karşılaşılabilecek soru tipleri ve çözüm yöntemleri de ele alınmaktadır. Öğretmen, konuları günlük hayattan örneklerle zenginleştirmekte ve izleyicilere deyim anlamlarını yorumlarda yazmaları için ödev vererek videoyu sonlandırmaktadır.
- 00:10Söz Öbekleri Hakkında Genel Bilgi
- Söz öbekleri, ikilemeler, yansıma sözcükler, deyimler, atasözleri ve kalıplaşmış söz öbeklerinden oluşur.
- ÖSYM TYT, KPSS, ALES ve DGS sınavlarında sözcüğün ve sözün anlamı ünitesinde deyimlere, atasözlerine ve kalıplaşmamış söz öbeklerine önemli yer verilir.
- Son yıllarda KPSS ve TYT'de deyim ve atasözü sorularının niteliği daha da gelişmiştir.
- 01:55Yansıma Sözcükleri
- Yansıma sözcükler, doğadaki seslerin taklit edilmesidir ve işitme duyusuyla algılanan seslerden oluşur.
- Pat, küt, çat, tak, çıt gibi kelimeler ve hayvanların çıkardığı miyav, hav, myleb, vızıltı gibi sesler yansıma sözcüklerdir.
- Kuşların ötmesi ve atların kişlemesi gibi doğadaki seslerin tam olarak taklit edilemediği durumlar yansıma sözcük değildir.
- 03:40Yansıma Sözcüklerden Türetilen Kelimeler
- Yansıma sözcüklerden takırtı, tıkırtı, patırtı, şırıltı, patlamak, şırıldamak gibi yeni kelimeler türetilir.
- Gürültü, gıcırtı, hapşu, zırıl zırıl ağlamak, gürlemek, uğultu gibi kelimeler de yansıma sözcüklerdir.
- Yansıma sözcüklerden türetilen kelimelerde yapım ekleri kullanılarak fiil (horlamak, gürlemek) veya isim (horultu, gürültü) türetilir.
- 04:42Yansıma Sözcüklerle İlgili Soru Türleri
- Yansıma sözcüklerle ilgili sorularda "aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma sözcük kullanılmıştır?" gibi sorular sorulabilir.
- "Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansımadan türemiş bir sözcük vardır?" sorularında yapım ekleriyle türetilen kelimeler incelenir.
- "Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansımadan türemiş fiil vardır?" veya "yansımadan türemiş isim vardır?" gibi sorular da sorulabilir.
- 10:27İkilemelerin Önemi ve Özellikleri
- İkilemeler Türkçe'de hem biçim hem anlam hem cümlenin ögeleri hem sözcük türleri hem de yazım açısından önemli bir konudur.
- ÖSYM sınavlarında ikilemeler yazım ve anlamsal boyutlarıyla soru olarak sorulmuştur.
- İkilemeler anlamı kuvvetlendirmeye, pekiştirmeye yarayan ve bazen cümleye farklı anlamlar katmayı sağlayan söz öbekleridir.
- 12:11İkilemelerin Yapısı ve Kullanımı
- İkilemeler iki kelime denilen söz öbekleridir ve genellikle ayrı yazılır.
- Bazı ikilemeler gelenekleşerek bitişik yazılarak artık ikilem olmaktan çıkmıştır (gitgide, suspus, çerçöp).
- İkilemeler cümlede anlam kuvvetlendirmesi veya farklı anlamlar katması amacıyla kullanılır.
- 13:16İkilemelerin Anlam Kuvvetlendirme Özellikleri
- "Ağır ağır" ifadesi eylemin nasıl yapılacağını kuvvetlendirir.
- "Sarı sarı" ifadesi sarılığın derecesini pekiştirir.
- İkilemeler bazen cümleye tam anlamıyla farklı bir anlam katarak kullanılır (çoluk çocuk, cümbür cemaat, gece gündüz).
- 14:42İkilemelerin Kuruluş Şekilleri
- İkilemeler eş anlamlı, yakın anlamlı veya karşıt anlamlı sözcüklerle kurulabilir.
- İkilemeler bir anlamlı, bir anlamsız veya ikisi de anlamsız sözcüklerle kurulabilir.
- Ek alarak (başbaşa, göz göze, el ele) veya "iki de bir" gibi ifadelerle de ikilemeler oluşturulabilir.
- 15:21İkilemelerin Sınavlarda Sorulma Şekilleri
- İkilemelerin anlamı kuvvetlendirmesi yönüyle soru olarak sorulabilir.
- İkilemelerin cümleye farklı anlamlar katması yönüyle soru olarak sorulabilir.
- İkilemelerin kuruluş şekli ve yazım yönüyle de soru olarak sorulabilir.
- 15:51İkileme Oluşum Şekilleri
- İkileme oluşturan sözcükler aynı kelimenin tekrarıyla, eş anlamlı sözcüklerle, yakın anlamlı sözcüklerle, karşıt anlamlı sözcüklerle veya bir anlamlı-bir anlamsız, ikisi de anlamsız şeklinde oluşabilir.
- Aynı kelimenin tekrarıyla oluşan ikilemeler (akşam akşam, uzun uzun, hızlı hızlı, ağırla ağırla) anlamı kuvvetlendirmek için kullanılır.
- Eş anlamlı sözcüklerle (ses-seda, sağlık-sıhhat, akıllı-uslu, mutlu-mesut) kurulan ikilemeler anlatım bozukluğu oluşturmadan kullanılır.
- 17:48İkileme Oluşum Şekilleri (Devam)
- Yakın anlamlı sözcüklerle (oğul-oğlak, dost-eş, doğru-dürüst, yalan-yalak, akıl-fikir) kurulan ikilemeler de mümkündür.
- Karşıt anlamlı sözcüklerle (aşağı-yukarı, ileri-geri, er-geç, irili-ufaklı) kurulan ikilemeler vardır.
- İkisi de anlamsız sözcüklerle (abuk-subuk, sabuk-subuk, eciş-bücüş, apar-topar, abidik-gubidik) kurulan ikilemeler de mevcuttur.
- 19:41İkileme Oluşum Şekilleri (Son)
- Bir anlamlı-bir anlamsız sözcüklerle (eğri-büyür, eski-püskü, çoluk-çocuk, ufak-tefek) kurulan ikilemeler vardır.
- Ek alarak (ev-mev, para-mara, cadde-madde, insan-bir insan) oluşan ikilemeler vardır.
- Yansıma sözcüklerle (şırıl-şırıl, gürül-gürül) kurulan ikilemeler de mümkündür.
- 22:22İkilemelerin Yazım Kuralları
- İkilemeler ayrı yazılır ve ikilemi oluşturan sözcüklerin arasına hiçbir noktalama işareti getirilemez.
- Gitgide kelimesi artık bitişik yazılan bir kelime olmuştur.
- Cızbız, gırgır, enikonu gibi kelimeler artık ikilem olmaktan çıkmış ve bitişik yazılan kelimelerdir.
- 23:54İkilemelerin Cümledeki Kullanımı
- Uzun uzun yollardan geçip bardak köy derken anlamı kuvvetlendirilir.
- Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden derken çıkma eğiliminin nasıl yapıldığı belirtilir.
- Gece gündüz ders çalışarak istediği puan aldı derken devamlı, sürekli, aralıksız gibi anlamlara getirilir.
- 24:39İkilemelerin Dilbilgisi Özellikleri
- İkilemeler cümlede eyleme olasılık veya devamlı sürekli anlamı katabilir.
- Türkçe'de ikilemeler isim, sıfat veya zarf olarak farklı görevlerde kullanılabilir.
- İkilemeler eylemin gerçekleşme şeklini, zamanını, durumunu veya miktarını bildirerek zarf görevi görebilir.
- 26:00İkilemelerin Cümledeki Kullanımı
- "Çoluk çocuk" gibi ikilemeler doğrudan isim olarak kullanılabilir ve ek alabilirler.
- İkilemeler ismi niteleyerek sıfat görevi görebilir, örneğin "yıkık dökük ev".
- İkilemeler eylemin nasıl gerçekleştiğini belirterek zarf görevi görebilir, örneğin "koşa koşa gidiyordum".
- 28:15İkilemelerin Deyim Olması
- İkilemeler yanlarına başka sözcükler alarak deyimlere dönüşebilir.
- Deyim olup olmadığını belirlemek için sözün cümledeki anlamı ve mecazlı olup olmadığına bakılmalıdır.
- "Başbaşa vermek", "kafa kafaya vermek", "el ele vermek" gibi ifadeler genellikle deyim olarak kullanılır.
- 32:02Deyimlerin Özellikleri
- Deyimler en az iki sözcükten oluşan kalıplaşmış söz öbekleridir.
- Deyim oluşturan sözcüklerin yerine başka sözcükler getirilemez.
- Deyimler soyut durumları somut hale getirerek daha anlaşılır hale getirirler.
- Deyimler zaman ve mekandan bağımsızdır, geçmişte de şimdi de aynı şekilde kullanılır.
- 34:32Deyimlerin Özellikleri
- Deyimler asla öğüt verip yol göstermez, sadece bir durumu karşılar ve Türkçede ayrı yazılır.
- Deyimler genellikle "-mak/-mek" ekiyle çekimlenir, ancak cümle şeklinde olan deyimler de vardır.
- Atasözleri öğüt verir ve yol gösterirken, deyimler sadece bir durumu tespit eder ve somutlar.
- 35:04Deyim Örnekleri
- "Ağzını aramak" bir kişiyi konuşturarak düşüncesini öğrenmeye çalışmak anlamına gelir.
- "Etekleri tutuşmak" telaşlanmak, "ekmek elden su gölden" kendisi çalışmıyor, başkasının kazancıyla geçiniyor anlamına gelir.
- "Kolu kanadı kırılmak" çaresiz, güçsüz durumda olmak, "tabanları yağlamak" hızlıca kaçmak anlamına gelir.
- 36:32Deyim Soruları ve Örnekleri
- "Yer demir, gök bakır" deyimi hiçbir yöne gidilemeyen, çözümsüz bir durumu ifade eder.
- ÖSYM sınavlarında deyim soruları paragraf şeklinde sorulabilir veya beş deyimden hangisinin açıklaması yanlış olduğunun sorulabilir.
- Deyim soruları öğrencinin kendi kültürünün şekillendirilmesiyle ve anlam çıkarım yapabilme yeteneğiyle ilgilidir.
- 42:40Deyimlerin Somutlaştırma Özelliği
- Deyimler soyut bir durumu somutlama yolunda güzel örneklerdir.
- "Gözümüze girmek" beğenmek, "saçını süpürge etmek" fedakarlık yapmak, "avuçlarını yazdırmak" istediklerini alamamak gibi deyimler somutlaştırma örneklidir.
- Türk zekası, benzetme yoluyla deyimler yaratmakta kıvrak bir şekilde kullanır.
- 44:46Deyimler ve Yaratılması
- Öğrenci bir deyim yaratıp yaygınlaşması durumunda kabul edilebilir mi diye sormuş.
- Deyimlerin herkes tarafından kabul edilip kullanılması önemlidir, aksi takdirde günlük hayatta deyimler türetilebilir.
- "Bir Alex değil" gibi deyimler, Fenerbahçe camiasında kalıplaşmış bir söz olabilir, ancak diğer takımların taraftarları tarafından zor kullanılır.
- 45:44Deyim Soruları ve Çözüm Yöntemi
- Deyim ve açıklaması birlikte verilmiş mi sorularında, deyimin sözlükteki anlamı doğrudan cümlede bulunmalıdır.
- Deyimler Türkçede mecaz anlamda kalıplaşmış sözlerdir, en az iki kelimeden oluşur ve soyut bir durumu somutlaştırır.
- Deyim ve açıklaması birlikte verilmediğinde, sadece deyimin nedeni (gerekçesi) verilmiş olabilir.
- 46:15Deyim Örnekleri ve Çözümleme
- "Ateşle oynamak" deyimi "tehlikeli iş yapmak" anlamına gelir ve cümlede açıklaması ile birlikte verilmiştir.
- "At koşturmak" deyimi "büyüklük, genişlik" anlamına gelir ve cümlede açıklaması ile birlikte verilmiştir.
- "Parmakta oynatmak" deyimi "istediği gibi yönetmek, yönlendirmek" anlamına gelir ve cümlede açıklaması ile birlikte verilmiştir.
- 52:16Atasözleri
- Atasözleri uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş, halka mal olmuş, artık söyleyeni belli olmayan öğüt verici nitelikteki sözlerdir.
- Atasözleri genellikle cümle şeklindedir ve kalıplaşmış olduğu için içinden geçen kelimeler değiştirilemez.
- Atasözleri sadece gerçek anlama gelenler, sadece mecaz anlama gelenler veya hem gerçek hem mecaz anlama gelen (kinayeli) olabilir.
- 54:50Atasözleri ve Deyimlerin Özellikleri
- "Hamama giren terler" atasözü hem gerçek hem mecaz anlamda kullanılmış bir örnektir; "bir işe girişen o işin güçlüklerini göze almalıdır" anlamına gelir.
- "Tek kanatlı kuş uçmaz" atasözünde hem gerçek anlam (gerçekten tek kanatlı kuş uçmaz) hem de mecaz anlam (gereken koşulları donanmayan kişinin amacına ulaşamayacağını gösterir) vardır.
- "Huylu huyundan vazgeçmez" atasözünde sadece gerçek anlam vardır; mecaz veya kinayeli bir anlam bulunmaz.
- 57:51ÖSYM'nin Atasözü Soruları
- ÖSYM'nin atasözü sorularında genellikle bir metin verilip, metinde anlatılanları özetleyen atasözünün seçilmesi istenir.
- "Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür" atasözü, insanın kendi varlıklarının farkında olmayıp başkasında olanı arzulamasını ifade eder.
- "Kurt kocayınca köpeğin maskarası olur" atasözü, yaşlıların güçten düştüklerinde yakınları tarafından dikkate alınmamasını ve hatta horlanmasını gösterir.
- 1:01:58Atasözleri ve Deyimlerin Karşılaştırması
- Atasözleri bize yol gösterir ve öğüt verirken, deyimler sadece bir durumu somutlaştırır.
- Deyimler gözlem ve deneyime dayanmazken, atasözleri daha çok gözlem ve deneyime dayanır.
- Hem atasözleri hem de deyimler halka mal olmuş ve kalıplaşmış olma özelliğine sahiptir.