Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi dersini anlattığı kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Öğretmen, slaytlar ve örneklerle desteklenen anlatım yapmaktadır.
- Video, eylem (fiil) konusunu detaylı şekilde ele almaktadır. İçerik, eylem kavramının tanımı ile başlayıp, basit çekimli ve birleşik çekimli eylemler, ek fiiller, fiilimsiler, fiil grupları ve fiil türleri gibi alt başlıkları kapsamaktadır. Öğretmen, çekimli eylemlerin özellikleri, zaman kavramları, ek eylemlerin görevleri ve fiilimsilerin türleri gibi konuları örneklerle açıklamakta ve sınav soruları üzerinden konuyu pekiştirmektedir.
- Video, TYT, KPSS ve MSÜ sınavlarına hazırlanan öğrenciler için önemli bilgiler içermektedir. Özellikle ÖSYM'nin son yıllarda özellikle fiilimsiler konusunda soru sorduğu ve bu konunun önemli olduğu vurgulanmaktadır. Eğitmen, her bir konuyu detaylı şekilde anlatmakta ve öğrencilere çeşitli dilbilgisi sorularını çözmelerini sağlamaktadır.
- 00:10Eylem Kavramı ve Önemi
- Eylem (fiil), iş, oluş ve hareket bildiren sözcüklerdir ve mak-mek-mastar eklerini alabilir.
- Eylem kavramı, ÖSYM'nin her sene sorular sorduğu önemli bir dilbilgisi ünitesidir.
- Bu videoda sadece eylem anlatılacak değil, karma dilbilgisi soruları da çözülecektir.
- 01:21Eylemin Özellikleri
- Eylem, mak-mek-mastar eklerinden biriyle çekimlenecek fiil kökü olabilir veya isim kökten yapım eki sayesinde fiil olabilir.
- Yapım eki alarak isimden fiil yapılan kelimeler de eylem olarak kabul edilir (örneğin: susadım).
- Kelimenin köküne bakılmaz, son haline bakılarak fiil mi isim mi olduğu belirlenir.
- 02:48Fiil Çekimleri
- Basit çekim, fiil kök ya da gövdesine haber kipi eklerinden biri ve kişi eki alındığında oluşur.
- Birleşik çekim, basit çekime ek eylemler (idi, imiş, ise, dırdır) eklendiğinde oluşur.
- Ek eylemler, basit zamanlı eylemleri birleşik zamanlı eyleme çevirir veya ad ve aksoylu sözcükleri yüklem yapar.
- 04:01Fiilimsiler
- Fiilimsiler, ÖSYM'nin özellikle önlisans sınavlarında sıkça soru sorduğu önemli bir konudur.
- Fiilimsiler, fiile getirilen ekler sayesinde fiilden isim, sıfat, durum zarfı veya zaman zarfı yapılan ifadelerdir.
- Anlamlarına göre eylemler (durum eylemi, kılıç eylemi, oluş eylemi) yerine yapısına göre eylemler anlatılacaktır.
- 05:19Çekimli Eylem Kavramı
- Çekimli eylem, fiil kök ya da gövdesi olan ve zaman bildiren bir kavram, dilek tasarlama bildiren gereklilik şart veya istek kiplerinden birini alan eylemdir.
- Çekimli eylem, fiil kök ya da gövdesi olan ve kişi eki alan eylemlerdir.
- Çekimli eylem için fiilin eylem olması, iş kılış, oluş, hareket bildirmesi yeterlidir; haber kipi veya dilek kipi alması zorunlu değildir.
- 08:32Basit ve Birleşik Çekimli Eylem
- Basit çekimli eylemde bir tane zaman bildiren unsur (haber kipi veya dilek kipi) vardır.
- Birleşik çekimli eylemde ise ek eylemler (idi, imiş, ise gibi) fiil kök ya da gövdesine eklenir.
- Ek eylemler hem basit zamanlı eylemi bir zamanlı hale getirir hem de birleşik çekimli eylem yapar.
- 11:29Çekimli Eylem Soruları
- "Bırakmaya" kelimesi isim fiil eki (-ma) ve yönelme hal eki (-ya) ile isimleştiği için çekimli fiil değildir.
- "Alıştık" kelimesi yapım eki (-ış) ve kişi eki (-tık) ile çekimli fiildir.
- "Yadırgıyoruz" ve "Dolduralım" kelimeleri kişi eki ve istek kipi ile çekimli fiildir.
- "İcat etmek" fiil olduğu için çekimli eyledir.
- 13:50Kipler ve Çekimli Eylem
- Görülen geçmiş zaman (-di, -dı, -du) ve duyulan geçmiş zaman (-miş, -mis, -muş) kipleri vardır.
- Geniş zaman kipi (-er, -ir) olumsuz çekime girdiğinde "r" eki ortadan kaybolabilir.
- Şimdiki zaman kipi (-yor, -mek/-mak) ve gelecek zaman kipi (-acak/-ecek) vardır.
- 16:09Çekimli Fiil ve Eylem Özellikleri
- Çekimli fiil, yüklem ve çekimli eylem olarak tanımlanır ve basit çekimli olarak nitelendirilir.
- Çekimli fiillerde zaman eki bir kez alındığında (tek kepek) basit çekimli, iki kez alındığında (iki kepek) ise geniş zamanlı eylem olarak adlandırılır.
- Çekimli fiillerde geniş zaman eki, olumsuzluk eki ve emir eki gibi farklı eki alabilir.
- 17:02Eylem Özelliklerinin İncelenmesi
- Birinci fiil geniş zaman kipi ile çekimlenirken, ikinci fiil öğrenilen geçmiş zaman kipiyle değil, görülen geçmiş zaman kipiyle çekimlenir.
- Fiil emir kipi çekimindedir ve emir eki kullanılırken, eki görünmez olabilir.
- Fiil gelecek zaman kipi ile çekimlenir ve yüklemde yer alır.
- 19:12Kip Kayması Kavramı
- Kip kayması, bir kepek'in kendi anlamında kullanılmaması ve Türkçe'nin anlamını zenginleştiren bir özellik olarak tanımlanır.
- Kip kayması, cümlede kullanılan zaman ekinin anlamıyla uyumsuzluğudur; örneğin "koşuyorum" cümlesinde şimdiki zaman eki varken geniş zaman anlamı vardır.
- "Tavırları seni başlarda bir süre rahatsız edecek ama sonra alışırsın" cümlesinde geniş zaman eki varken gelecek zaman anlamı vardır.
- 20:47Ek Eylem ve Ek Fiil
- Ek eylem veya ek fiil, imek fiilinden türeyen unsurlardır ve Türkçe'de idi, imiş, ise ve dırdır gibi formları vardır.
- Ek eylemler iki işlevde kullanılır: basit zamanlı eylemleri birleşik zamanlı eyleme dönüştürür veya isim ve isim soylu sözcüklerden yüklem yapar.
- İdi ve imiş, geniş zamanı bildirirken, ise şart ifadesi oluşturur ve cümlenin içinde yan yargı oluşturur.
- 23:20Basit ve Birleşik Zamanlı Eylemler
- Basit zamanlı eylemler fiil kökünün başına tek bir zaman eki gelerek oluşur, örneğin "okumuşlar".
- Birleşik zamanlı eylemler ise basit zamanlı eylemlere "idi", "imiş" veya "ise" eklerinin eklenmesiyle oluşur.
- "İdi" geçmiş zamanı, "imiş" rivayet, "ise" ise şart bildirir.
- 25:14Ek Eylemlerin Kullanımı
- Ek eylemler (idi, imiş, ise) yüklemlere eklenirken bitişik yazılabilir veya ayrı yazılabilir.
- Ek eylemlerin bitişik yazılması durumunda ünlü düşmesi ve sertleşme gibi ses bilgisi olayları olabilir.
- Ek eylemler yüklemlere eklenerek basit zamanlı eylemleri birleşik zamanlı eylemlere dönüştürür.
- 27:09Ek Eylemlerin Özel Kullanımları
- Ek eylemler isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları yükleme yapar, örneğin "güzel idi".
- "İse" ek eylemi genellikle yüklemin içinde değil, cümlenin içindeki bir yargıda yer alır.
- Geniş zamanın bildirme eki olan "dır" bazen düşülebilir, örneğin "güzel" yerine "güzeldir" denilebilir.
- 29:16Ek Eylemlerin Anlamsal Özellikleri
- Ek eylemler kesinlik veya olasılık anlamı katar.
- "Sınav bitmiştir" cümlesinde kesinlik anlamı daha ağır basarken, "uçuşa inmiştir" cümlesinde tahmin anlamı daha belirgindir.
- 29:42Ek Fiillerin Görevleri
- Ek fiillerin iki temel görevi vardır: basit zamanlı ile birleşik zaman yapmak ve isim, isim soylu sözcükleri, zamirleri ve edatları cümlede yüklem yapmak.
- "Arzusunda idim" cümlesinde "idim" ek fiili ismi yüklem yapmıştır.
- "Eskiden beri sanat müziği ile dikkat ilgilenir imiş" cümlesinde "imiş" ek fiili basit zamanlı "ilgilenir" eylemini birleşik zamanlı eylem yapmıştır.
- 32:12Geniş Zamanın Rivayeti
- Geniş zamanın rivayeti "erdi" veya "rimiş" ekleridir.
- Bazı ekler hem yapım eki hem de kepek olarak kullanılabildiği için cümledeki bağlamı görmek gerekir.
- "Resimler çizer imiş" cümlesinde "çizer" geniş zaman eylemi, "imiş" ise rivayet ekidir.
- 35:28Birleşik Çekim
- Birleşik çekim, iki zamanlı eylem veya "idi", "imiş", "ise'nin" bulunduğu ifadelerdir.
- "Değiştirdi" cümlesinde sadece bir zaman var olduğu için birleşik çekimli değildir.
- "Gitti alacak imiş" cümlesinde "alacak" gelecek zaman, "imiş" ise rivayet ekidir, bu nedenle birleşik çekimlidir.
- 37:21Fiilimsiler
- Fiilimsiler fiil gibi görünse de tam fiil değildir çünkü çekime girmez.
- Fiilimsiler fiillere ekler getirilerek isim, sıfat veya zarf yapılır.
- Fiilimsilerin üç temel grubu vardır: isim fiil, sıfat fiil (ortaç) ve zarf fiil (bafil/ulaç).
- 38:56İsim Fiiller
- İsim fiiller, fiil köklerine "-me/mak" eklerini alarak isim haline gelen kelimelerdir.
- İsim fiiller artık cümlede isim görevinde kullanılır ve isme gelen tüm çekim eklerini alabilir.
- İsim fiiller, ek eylem alarak yüklem yapabilirler.
- 41:09Sıfat Fiiller ve Zarf Fiiller
- Sıfat fiiller, fiillere "-an/-en/-en/-en" eklerini getirerek kendinden sonra gelen ismi niteleyen sıfatlar oluşturur.
- Zarf fiiller, fiillere "-arak/-erek/-ince/-madan/-dikçe/-erek" gibi eklerle zaman veya durum zarfı yapar.
- Zarf fiiller isme geldiğinde doğrudan zarf yapar, fiile geldiğinde ise zarf fiil olur.
- 43:34Fiilimsilerin Özellikleri
- Türkçede tüm fiilimsiler (isim fiil, sıfat fiil, zarf fiil) yapım ekidir ve türemiş sözcük yapar.
- Fiilimsiler çekimli eylem yapmaz, "-dir/-di/-dı" eklerini alamaz.
- Fiilimsiler ek eylem alarak yüklem olabilir ve başka sözcüklerle öbek oluşturarak eylemsi grubu oluşturabilir.
- 46:00Fiilimsilerin Sınav Sorularında Kullanımı
- Fiilimsilerin türünü belirlemek için cümledeki kullanıma dikkat edilmelidir.
- Sıfat fiil ekleri "-acak/-ecek/-acak/-ecek" zaman ekleri olarak da kullanılabilir, bu yüzden kullanıma göre tespit edilmelidir.
- Fiilimsiler tür bakımından isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olmak üzere üç gruba ayrılır.
- 49:56Fiilimsi Grupları
- Fiilimsi gruplar olarak isim-fiil grubu, sıfat-fiil grubu, zarf-fiil grubu, edat grubu ve bağlama grubu bulunur.
- Sıfat-fiil grubu, sıfat-fiil eki alan kelimenin kendinden önceki sözcüklerle parçalanamayan bir öbeğin içinde bulunduğu durumlarda oluşur.
- Zarf-fiil grubu, zarf-fiil eki kendinden önceki kelimeden sonra yer aldığı durumlarda oluşur.
- 51:53Edat ve Bağlama Grupları
- Edat grubu, edat kendinden önceki sözcüklerle birleşerek sonda yer aldığı durumlarda oluşur.
- Bağlama grubu, bağlacın sözcükleri ve söz öbeklerini bağlıyor olması durumunda oluşur, bağlacın en sonda olması gerekmez.
- Fiilimsi grupları için, fiil tek başına kullanılıyorsa grup oluşturamaz, yanında başka bir unsur olması gerekir.
- 54:54Yapısına Göre Fiiller
- Yapısına göre fiiller basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller olmak üzere ikiye ayrılır.
- Basit fiiller, kök haldeki eylemlerdir ve sadece yapım eki alabilirler.
- Türemiş fiiller, fiil köküne veya isim köküne yapım eki getirilerek tekrar fiil yapılmıştır.
- 57:21Birleşik Fiiller
- Birleşik fiiller, birden fazla eylemin birleşmesiyle oluşur ve üç alt başlıkta incelenir.
- Yardımcı eylemle kurulanlar, etmek, eylemek, olmak, kılmak, buyurmak gibi yardımcı eylemlerle isimlerin birleşmesiyle oluşur.
- Kurallı birleşik fiiller, yeterlik fiili (bilmek), tezlik fiili, yaklaşma fiili ve sürerlik fiili olmak üzere alt başlıklara ayrılır.
- 59:23Fiil Eki Türleri
- Olumlu fiil ekleri incelemek için olumsuz fiil eklerini çevirerek analiz edebiliriz.
- Tezlik fiili "i vermek" ekidir ve eylemin hızlı, çabuk yapılmasını ifade eder (örneğin: "bulaşıkları bir yıkayıverin").
- Yaklaşma fiili "e gelmek" ekidir ve "az daha" anlamı katar (örneğin: "düşe yazdım" - az daha düşecektim).
- 1:00:19Süregelen Fiil
- Süregelen fiil "e durmak" ekidir ve eylemin bir süreliğine devam ettiğini anlatır.
- Bu eki "e durmak", "e gelmek" ve "e durmak" şeklinde kullanabiliriz (örneğin: "süregelen sorunlar").
- Süregelen fiil geçmişte veya şu anda eylemin devam ettiğini belirtir.
- 1:01:09Anlamca Kaynaşmış Eylemler
- Anlamca kaynaşmış eylemler, iki kelimenin birleşmesiyle anlamını kaybeden eylemlerdir.
- Örnekler: fikir vermek, deliye dönmek, gönül koymak, dile düşmek, vazgeçmek.
- Bu eylemler yazım kurallarında belirli özellikleri vardır.
- 1:02:02Fiil Yapıları
- Yapım eki olan fiiller "türemiş" olarak adlandırılır.
- Örnek: "eleştirilmek" fiili "elemek" kökünden türemiştir.
- "Kestirmek" fiili "kesmek" kökünden türemiştir.
- 1:02:51Kişi Eki ve Çekim Eki
- Kişi eki üçüncü çoğul için "ler" ekidir (örneğin: "onlar derler").
- Çekim eki kelimenin yapısını değiştirmez ve basit yapılıdır.
- "Görünüyorsun" fiilinde "görmekten görünmek" yapım eki alınmıştır.
- 1:03:43Fiil Yapıları ve Çeşitleri
- Fiil yapıları basit, türemiş ve birleşik olabilir.
- "Açılmak" fiili "açmaktan" türemiştir.
- "Hissettiriliyor" fiili "histen etmek" yardımcı eylemli birleşik eylemdir.
- 1:04:29Fiil Türleri ve Özellikleri
- "Aktarılmak" fiili "akmaktan aktarmak" ve "aktarmaktan aktarılmak" olmak üzere iki yapım eki almıştır.
- "Yaşıyor" fiili "yaştan yaşamak" yapım eki almıştır.
- Fiil türleri arasında çekimli fiil, yardımcı fiil, anlamca kaynaşmış fiil ve yeterlik fiil bulunmaktadır.
- 1:07:37Fiil Yapıları ve Çeşitleri
- "Severler" fiili basit yapılı, basit çekimli ve basit zamanlı bir eylemdir.
- "Ödülü almak" fiilinde "yapmak" ek eylemi bulunmaktadır.
- "Adlaşmış" sıfat fiildir ve "ortaç" olarak kullanılır.
- 1:09:54Sıfat-Fiil ve Adlaşmış Sıfat-Fiil
- Sıfat-fiil ekli kelimelerde isim ortadan kalkınca adlaşmış sıfat-fiil veya adlaşmış ortaç olarak adlandırılır.
- Adlaşmış sıfat-fiilin mutlaka dikecekmiş eklerinden birini alması gerekir.
- Sıfat-fiil ekli kelimelerde isim hala varsa, bu kelime hala sıfat olarak değerlendirilir.
- 1:11:36Eylem ve Yüklem Türleri
- Fiilimsi aynı zamanda isim fiil olabilir ve yüklem görevinde bulunabilir.
- Basit zamanlı eylem, alacak haber kipi veya dilek tiplerinden biridir.
- Basit zamanlı eylem tek yapım eki alır ve basit çekimlidir.
- 1:13:19Dilbilgisi Soruları
- Bağlı cümle, birden fazla yüklemi olan cümlelerde bağlaçlarla birbirine bağlı cümlelerdir.
- Basit yapılı yüklem yapım eki almaz ve birleşik sözcük değildir.
- Çekimli fiil, yüklemde fiil olma durumudur.
- 1:17:02Sıfat-Fiil Grubu ve İsim Tamlaması
- Sıfat-fiil grubu, en sonunda sıfat-fiil ekini alan bir kelime ve bu grubun içinde bir isim tamlaması olan yapıdır.
- "Taşların kovuklarında bitmiş sarı çiçekler" örneğinde "bitmiş" sıfat-fiil ekidir ve "taşların kovukları" isim tamlamasıdır.
- "Ayaklarımın altından geçen su" örneğinde de "an" sıfat-fiil ekidir ve "ayaklarımın altı" isim tamlamasıdır.
- 1:19:14Sıfat-Fiil Grupları ve İsim Tamlamaları
- Örnek cümlede "kocaman bir ekin yığınının" ifadesinde zincirleme belirtisiz isim tamlaması bulunmaktadır.
- "Kilo vermenin yolunu bıkmadan usanmadan arayanlar" ifadesi bir adlaşmış sıfat fiil grubudur.
- "Yatağın yanına düşmüş bir kağıt parçası" cümlesinde sıfat-fiil grubu vardır ve içinde isim tamlaması bulunmaktadır.
- 1:22:05Sıfat Türleri ve Örnekler
- "Bir çengelli iğne ile iliştirilmiş kırmızı yün atkı" ifadesinde "çengelli iğne ile iliştirilmiş" bir sıfat fiil grubudur.
- "Çengelli iğne" ifadesi kendi içinde bir sıfat tamlamasıdır, isim tamlaması değildir.
- "Öteki ile" ifadesinde "ile" edattır çünkü "il" yerine "v" getirilemez.
- 1:24:00Sözcük Türleri ve Soru Çözümü
- "İlk" sıfatı sayı sıfatıdır çünkü sayı anlamı taşır.
- "Eskilere göre" ifadesi adlaşmış sıfattır.
- "Uyumaktan" kelimesi yapım eki ve ayrılma hal eki almış bir yapıcı türemiştir.
- 1:27:28Dersin Kapanışı
- Son soru ödev olarak verilmiş ve birkaç gün sonra cevabı paylaşılacaktır.
- Sözcük türleri (isim, sıfat, zarf, zamir, edat, bağlaç) ve eylem konusu tamamlanmıştır.
- Çıkmış sınav sorularını, özellikle son beş yıl TYT, KPSS ve MSÜ sorularını çözmek dil bilgisinde gelişmeye yardımcı olacaktır.