Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Enes Avcı tarafından sunulan bir Türkçe dilbilgisi dersidir. Öğretmen, anlatım bozuklukları konusunu detaylı şekilde ele almaktadır.
- Videoda anlatım bozukluklarının iki ana kategorisi incelenmektedir: anlama dayalı bozukluklar ve dilbilgisel bozukluklar. Anlama dayalı bozukluklar arasında gereksiz sözcük kullanımı, sözcüğün yanlış anlamda kullanılması, deyim atasözünün yanlış kullanılması, düşünme ve mantık hatası yapılması, anlamca çelişen sözcüklerin bir arada bulunması, sözcüğün yanlış yerde kullanılması, anlam belirsizliği ve bağlaç yanlışları bulunmaktadır.
- Öğretmen, her bir anlatım bozukluğu türünü örneklerle açıklamakta ve doğru kullanım şekillerini göstermektedir. Video, ÖSYM sınavlarında sıkça çıkan anlatım bozukluklarını içermekte ve bir sonraki derste dil bilgisine dayalı anlatım bozukluklarını anlatacağını belirtmektedir.
- Anlatım Bozukluğu Tanıtımı
- Anlatım bozukluğu iki bölüm halinde işlenecek: anlamla ilgili kısmı ve dilbilgisi ile ilgili kısmı.
- Anlatım bozukluğunun anlama dayalı kısmı bağdaşlıktır ve bağdaşıklığa aykırılıktır.
- Bağdaşıklık, cümleyi oluşturan kelimelerin anlam yönüyle birbiriyle uyuşmasıdır.
- 00:42Anlama Dayalı Anlatım Bozukluğu Başlıkları
- Gereksiz sözcük kullanılması (duruluk ilkesine aykırılık), sözcüğün yanlış anlamda kullanılması, deyim atasözünün yanlış kullanılması.
- Düşünme ve mantık hatası yapılması, anlamca çelişen sözcüklerin bir arada bulunması.
- Sözcüğün yanlış yerde kullanılması, anlam belirsizliği ve bağlaç yanlışları.
- 01:11Gereksiz Sözcük Kullanımı
- Eş anlamlı sözcükler bir arada kullanıldığında gereksiz sözcük kullanımından kaynaklı anlatım bozukluğu meydana gelir.
- Gereksiz açıklayıcıların kullanılması, zaten cümlede mevcut olan anlamı tekrarlamaktır.
- Fiilimsilerin gereksiz kullanılması, özellikle "olmak" fiilinin fiilimsi alması durumunda anlatım bozukluğu oluşur.
- 05:15Yardımcı Fiillerin Gereksiz Kullanımı
- Yardımcı fiiller (etmek, olmak, eylemek, kılmak, buyurmak) gereksiz kullanılabilir.
- Özellikle "etmek" ve "olmak" yardımcı fiilleri anlatım bozukluğuna neden olabilir.
- 05:59Gereksiz Sözcük Kullanımı
- "Etmek" yardımcı fiili ile önünde isim varsa, bu ikiliyi birleştirip tek bir sözcük olarak ifade edebiliyorsanız anlatım bozukluğu vardır.
- Sıfat yapan "ki" ile önündeki isim arasına fiilimsi giriyorsa ve cümle mantıklı oluyorsa, o fiilimsi gereksizdir.
- Kısaltmaların son harfine bakıp ondan sonra o harfin açılımı varsa, bu da gereksiz sözcük kullanımından kaynaklı anlatım bozukluğudur.
- 09:05Anlatım Bozukluğuna Sebep Veren Ekler
- "Nedeni", "den", "dan", "sebebinden", "sebebinden dolayıdır", "nedeni içindir", "amacı içindir", "koşulu e bağlıdır", "anlamı demektir", "kökeni dayanır ya da gelir", "sanki gibi", "adeta gibi", "sanki mişcesine", "de göre" gibi ekler bir arada kullanıldığında anlatım bozukluğu vardır.
- "Nedeni de andır" gibi ifadelerde "de" ve "da" sebep anlamını verdiğinden ikisini bir arada kullanmaya gerek yoktur.
- "Kıyafetler gibi mutfaklarda yöreden yöreye göre farklılık gösteriyor" gibi ifadelerde "gibi" ve "göre" bir arada kullanıldığında anlatım bozukluğu vardır.
- 11:29Şahıs Ekleri ve Anlatım Bozukluğu
- "Ben" zamiri ile "ben" şahıs eki bir arada bulunabilir ve anlatım bozukluğu oluşturmaz.
- "Ben kendim hazırladım" gibi ifadelerde "kendim" zamiri cümlenin anlamını pekiştirir ve anlatım bozukluğu oluşturmaz.
- 12:47Sözcüklerin Yanlış Anlamda Kullanılması
- "Yayınla" fiili Türkçe'de yoktur, "yayımla" fiili vardır ve kitap, gazete, dergi gibi şeyleri basıp dağıtmak anlamına gelir.
- "Yayın" eylemin sonucunda ortaya çıkan üründür, "yayın" ise okunacak şeylerin basılıp dağıtılması anlamına gelir.
- "Başarı alınır" ifadesi yanlıştır, başarı gösterilir veya kazanılır.
- "Tarif etmek" yerine "tanıtmak" veya "takdim etmek" kullanılmalıdır.
- "Akım" kelimesi fiziksel anlamda değil, trafik akışı anlamında kullanıldığında anlatım bozukluğu oluşturur.
- 16:29Sözcük Kullanımında Hatalar
- "Yıl" ve "tarih" kavramları farklıdır; sadece yıl belirtilmişse "yıl" kullanılabilir, tarih belirtilmişse "tarih" kullanılmalıdır.
- "Azımsamak" miktar olarak az görmektir, "küçümsemek" ise değer vermeme ve önem vermeme anlamına gelir.
- Eğitimciler öğretme işini, öğrenciler ise öğrenme işini gerçekleştirir; bu nedenle "öğretimi" yerine "öğrenimi" kullanılmalıdır.
- 18:00Sözcük Anlamlarının Doğru Kullanımı
- "Döşemek" tabanı tahta, karı, mermer gibi yapı gereçleri ile kaplamaktır, elektrik telleri çekilir.
- "Büyümek" boyutların artmasıdır, "uzamak" ise belli doğrultuda büyümedir; örneğin tırnaklar uzar, karnı büyümüş demek doğru değildir.
- "Ücret" yararlanılan hizmetin karşılığıdır, "fiyat" ise satın alınan malın bedelidir.
- 20:11Diğer Sözcük Kullanım Hataları
- "Sonuç" bir olayın doğurduğu başka bir olay veya durumdur, "son" ise bitiş anlamına gelir.
- "Güvenilir" insan veya yer olabilir, "güvenilir bir yer" yerine "güvenli bir yerde" kullanılmalıdır.
- "Ayrıcalık" başkalarından ayrı ve üstün tutulma durumudur, "fark" veya "farklılık" kelimesi kullanılmalıdır.
- 21:11Fiyat ve İyilik Kavramları
- "Fiyatlar pahalı olmaz, fiyatlar yüksek olur; ürünün kendisi pahalı olur."
- "E karşın" "rağmen" anlamını verir, ancak iyilik karşılığında beklenti olduğunda "karşılık" kelimesi kullanılmalıdır.
- "Kuraklık" yağışsızlıktır, su birikintisinde "kuraklık" değil "kuruma" tehlikesi vardır.
- 22:56Olumsuzluk ve Olumluluk İfadeleri
- Olumsuzluk ifade eden sözcükler ve sözcük grupları olumsuz cümlelerde, olumluluk ifade eden sözcükler ve sözcük grupları olumlu cümlelerde kullanılır.
- Olumsuzluk ifade eden sözcükler olumlu cümlelerde veya tam tersi durumda kullanıldığında anlatım bozukluğuna sebep olur.
- Olumsuzluk ifade eden sözcükler: sebep olmak, neden olmak, yüzünden yol açmak, ileri sürmek, iddia etmek.
- Olumluluk ifade eden sözcükler: katkıda bulunmak, sağlamak, savunmak, borçlu olmak, elde etmek.
- 23:39Olumsuzluk ve Olumluluk İfadelerinin Yanlış Kullanımı
- Olumsuzluk ifade eden sözcükler (neden olduğu, maruz kalmak, yüzünden, katkı) olumsuz cümlelerde, olumluluk ifade eden sözcükler ise olumlu cümlelerde kullanılmalıdır.
- "Bana yardım ederek işi kısa sürede bitirmeme neden oldu" cümlesinde "neden olduğu" olumsuz bir ifade olduğu için olumlu cümlede kullanılmamalıdır.
- "Böylesine güzel iltifatlara maruz kalmak beni inanılmaz motive ediyor" cümlesinde "maruz kalmak" olumsuz bir ifade olduğu için olumlu cümlede kullanılmamalıdır.
- 25:42Atasözünün Yanlış Kullanılması
- Atasözleri ve deyimler kalıplaşmış sözlerdir, değiştirilemez veya anlamına uygun olmayan cümlelerde kullanılamaz.
- "Besle kargayı çıkarsın gözünü olur mu?" cümlesinde "çıkarsın" yerine "oysun" kullanılmalıdır.
- "Sınavdan yüksek not alınca öğretmenin gözünden düştüm" cümlesinde "gözünden düştüm" yerine "gözüne girdim" kullanılmalıdır.
- 26:39Deyimlerin Yanlış Kullanımı
- "Bu bölgeyi yeşillendirmek için çok çaba verdik" cümlesinde "çaba" yerine "çaba göster" kullanılmalıdır.
- "Olumlu haberi alınca hepimizin yüreğine bir ateş düştü" cümlesinde "ateş düştü" yerine "su serpildi" kullanılmalıdır.
- "Bugün arkadaşımın yüzünden dökülen bin parçaydı" cümlesinde "yüzünden dökülen" yerine "yüzünden düşen" kullanılmalıdır.
- 28:48Düşünme ve Mantık Hatası
- Sözcükler sözdizmi açısından uygun bir biçimde sıralanmazsa veya cümlede anlatılanlar tutarlı ya da akla uygun olmazsa düşünme ve mantık hatasından kaynaklı anlatım bozukluğu oluşur.
- "E tedavi görmezse bu hastalık onu öldürür hatta felç eder" cümlesinde mantık hatası vardır ve "tedavi görmezse bu hastalık onu felç eder hatta öldürür" şeklinde düzeltilmelidir.
- "Onu değil bir hafta bir yıl bile görmesem çok özlerim" cümlesinde mantık hatası vardır ve "onu değil bir yıl bir hafta bile görmesem çok özledim" şeklinde düzeltilmelidir.
- 31:02Mantık Hataları
- Mantıksızlıklar, cümlelerde mantıksal tutarsızlıklar olarak ortaya çıkar ve yer değişikliği ile düzeltilir.
- "Bütün zorluklara rağmen sorunlarla mücadele etmekten yılmıştı" cümlesinde "e rağmen" anlamını tamamlamadığı için mantık hatası vardır.
- "Bu koltukta ölü olarak uyanmak istemem" ve "Beş yaş küçük kardeşim ben iki yaşındayken gitmişti" gibi cümleler mantıksızlık içerir.
- 33:09Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması
- Anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması, kesinlik bildiren sözcüklerle ihtimal bildiren sözcüklerin bir arada bulunmasıdır.
- "Liseyi bitireli hemen hemen tam yirmi yıl olmuştu" cümlesinde "hemen hemen" ile "tam" arasında çelişki vardır.
- "Eminim bütün emeklerinin karşılığını belki alacaksın" ve "Mutlaka arkadaşlarım sinemaya giderken beni de çağıracaklar" gibi cümlelerde kesinlik ve ihtimal arasında çelişki vardır.
- 35:05Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması
- Sözcüğün yanlış yerde kullanılması, sözdizimi yanlışlığı olarak adlandırılır ve özellikle sıfatlara ve zarflara dikkat edilmelidir.
- Zarflar sıfat gibi kullanıldığında önündeki ismi niteler ve anlamsız anlamlar ortaya çıkar.
- "Her denizde yüzdüğümde suyun ferahlatıcı etkisini hissediyorum" cümlesinde "her denizde" yerine "denizde her" kullanılmalıdır.
- 38:09Anlam Belirsizliği
- Anlam belirsizliği ile ilgili anlatım bozuklukları üç şekilde karşımıza çıkar.
- İlk üç örnek zamir eksikliğinden kaynaklanır: "Hemen üç gün önce mektubunu aldım", "Tüm tatil masrafını ben karşıladım senin" ve "Sen böyle söyleyince konu daha net anlaşılıyor".
- Zamir eksikliği, cümlede hangi zamirin kastedildiği belirsiz olduğunda ortaya çıkar.
- 39:24Anlam Belirsizliği
- "Spor yapmayı abimden çok severim" cümlesinde karşılaştırma yanlışı yapılarak anlam belirsizliği oluşabilir.
- "Bütün gün izlediğim dizinin etkisinden kurtulamadım" cümlesinde "bütün gün" ve "dizinin etkisi" arasındaki ilişki belirsiz olabilir.
- "Dayım bana kağıttan uçak yapar, onu çok severim" cümlesinde "onu" zamiri hangi nesneye işaret ettiği belirsiz olabilir.
- 40:50Virgül Kullanılmaması ve Anlam Belirsizliği
- Virgülün kullanılmaması anlam karışıklığına yol açabilir ve anlam belirsizliğinden kaynaklı anlatım bozukluğu oluşturabilir.
- "Yaralı çocuğa bir şeyler söyledi" cümlesinde "yaralı çocuğa" ifadesi belirsiz olabilir.
- "Genç polise detaylı bir şekilde yaşananları mı anlattı?" cümlesinde "genç polise" ifadesi belirsiz olabilir.
- 41:33Anlam Belirsizliğinin Türleri ve ÖSYM'nin Yaklaşımı
- Anlam belirsizliği üç şekilde görülebilir: zamir eksikliğinden, karşılaştırma yanlışlarından ve virgül kullanılmamasından kaynaklanabilir.
- Üniversite sınavındaki bazı anlatım bozukluğu sorularında anlam belirsizliği olan kimi seçeneklerin anlatım bozukluğu olarak değerlendirilmediği görülmektedir.
- Anlam belirsizliği olan cümlelerde, ÖSYM'nin anlatım bozukluğu olarak değerlendirmediği durumlarda, gereksiz sözcük kullanılmış veya anlamı değişen sözcükler bir arada kullanılmış gibi seçenekler işaretlenmelidir.
- 42:40Bağlaç Yanlışları
- Bağlaçların anlamına uygun şekilde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.
- "Bu dünya ne sana ne de bana kalmaz" cümlesinde "ne" ile tekrarlı bağlacı olumsuz olduğu için yüklemenin olumlu olması gerekir.
- "Oraya gidersen etnografya ya da kurtuluş savaşı müzelerini gezmelisin" cümlesinde "ya da" bağlacı tercih etme anlamı katar, ancak her ikisinin de yapılması istenmiş.
- "Yanlış bir şey yapsam da kızmaz ama inanılmayacak kadar anlayışlıdır" cümlesinde "ama" bağlacı karşıtlık bildiren cümlelerde kullanılır, ancak her iki yargıda olumlu olduğu için "çünkü" veya "üstelik" gibi bağlaçlar kullanılmalıdır.