Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Gökhan adlı öğrencisiyle etkileşimli bir şekilde sunduğu, Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyet dersinin beşinci alt ünitesi olan "Toprak Yönetimi" ve eğitim sistemi konularını içeren bir eğitim dersidir.
- Video, Osmanlı Devleti'nin toprak yönetimini (miri, mülk, vakıf ve bunların alt kategorileri) detaylı şekilde ele alarak başlamakta, ardından eğitim sistemine geçmektedir. Eğitim sistemi bölümünde Osmanlı'daki dört kademeli eğitim, şehzade mektebi, sıbyan mektebi, medrese ve diğer özel eğitim kurumları (darül tıb, darül hadis, darül kurra, darül hendes) anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca medrese sistemindeki akademik kariyer basamakları (softa/suhte, danışment, muhit, mülazım, müderris) ve medreselerin zamanla bozulma nedenleri (yöneticilerin bilime desteğinin azalması, ders müfredatlarının gelişiminin zorlaştırması, Avrupa'daki gelişmelerin takip edilmemesi gibi) tablo halinde sunulmaktadır. Video, KPSS gibi sınavlarda çıkabilecek soru tipleri ve sınav stratejileri hakkında bilgilerle sonlanmaktadır.
- 00:03Osmanlı Toprak Yönetimi Tanıtımı
- Osmanlı Devleti kültür ve medeniyetinin beşinci alt ünitesi olan toprak yönetimi konusu ele alınacaktır.
- Osmanlı Devleti üç kıtaya yayılmış olup, farklı coğrafi bölgelerde farklı ürünlerin yetiştirildiği belirtilmiştir.
- Osmanlı toprakları miri, mülk ve vakıf olmak üzere üç ana kategoriye ayrılmaktadır.
- 01:36Toprak Türleri ve Vergiler
- Miri topraklar devlete ait olan, mülk topraklar ise şahslara ait olan topraklardır.
- Müslümanların mülk topraklarına öşr vergisi, gayrimüslümlerin (zımmi) mülk topraklarına haraç vergisi uygulanmıştır.
- Vakıf topraklar, bir kişinin özel mülkiyetinden çıkararak toplum ve kamu yararına ayrılan, devredilemez ve satılamaz topraklardır.
- 03:29Miri Arazi Çeşitleri
- Miri araziler başbanlık, mukattaa, mukatta, yurtluk, ocaklık, dirilik ve arpalık gibi çeşitli türlerden oluşmaktadır.
- Başbanlık, geliri padişahın eşine, kızlarına ve akraba kızlarına ayrılan topraklardır.
- Mukattaa, geliri doğrudan devlet hazinesine aktarılan ve iltizam sistemi uygulandığı topraklardır.
- 05:29Diğer Miri Arazi Türleri
- Malikane, devlete yararlılık gösterenlere ayrılan topraklardır.
- Yurtluk, geliri sınır boylarında oturanlara ayrılan topraklardır.
- Ocaklık, kale muhafızlarına ve tersanecilere (gemi yapım için uğraşanlara) ayrılan topraklardır.
- 07:27Dirilik ve Tımar Sistemi
- Dirilik, geliri devlet memurlarına ve askerlere ayrılan topraklardır.
- Dirilik sisteminde devlet toprağı köylüye verir, köylü toprağı işler ve elde ettiği gelirden bir kısmı devlet memuru ve askere verir.
- Dirilik toprakları has, zeamet ve tımar olmak üzere üç kategoriye ayrılır; has toprakların geliri yüzbin akçe üzeri, zeamet'in geliri yirmibin- yüzbin akçe arasında, tımarın geliri ise üçbin- yirmibin akçe arasında olur.
- 10:14Osmanlı Devleti'ndeki Toprak Sistemleri
- Zeamet, geliri yirmibin ile yüzbin akçe arası olan en üst düzey memura verilen toprak çeşididir.
- Tımar, geliri üçbin akçe ile yirmibin akçe arası olan orta düzey memura verilen toprak çeşididir.
- Osmanlı Devleti'nde öğretmenler ciddi manada çok kazanan bir meslek grubudur çünkü sayıları azdır.
- 11:15Çift Hane Sistemi
- Çift hane sistemi, devletin köylülere toprağı kiraladığı sistemdir; devletin gözünden bakıldığında dirlik, halkın gözünden bakıldığında ise çift hane olarak adlandırılır.
- Köylülerin toprağı kendi mülkiyeti olarak alamadıkları, miras bırakamadıkları ve sadece ekme, biçme ve vergi ödemeleri yapabildikleri bir sistemdir.
- Osmanlı Devleti, çift hane sistemiyle büyük toprak sahibi olmayı engelleyerek ortaçağdaki feodal bir yapının önüne geçmek istemiştir.
- 14:00Arpalık Sistemi
- Arpalık, emekli olan önemli devlet memurlarına ekstradan verilen toprak çeşididir.
- Bu sistem, devlete yararlılık gösterenlere emekli olduğunda ekstra gelir elde etmesi için ayrılan veya verilen topraklardır.
- Arpalık, örneğin Barbaros Hayrettin Paşa gibi memlekete çok hizmet eden kişilere yaşarken ödüllendirme amacıyla verilen bir sistemdir.
- 16:33Osmanlı Devleti'ndeki Eğitim Sistemi
- Osmanlı Devleti'nde eğitim dört kademeye ayrılır: mesleki eğitim, askeri eğitim, yaygın eğitim ve örgün eğitim.
- Mesleki eğitim, loncalar gibi meslek kurslarıdır; askeri eğitim ise Cemile Oğlanlar Ocağı, Donanma ve Yeniçeri Ocağı gibi askeri ocaklarda verilir.
- Yaygın eğitim, planlı programlı olmayan, günlük hayatta usta-çırak ilişkisiyle öğrenilen bilgilerdir; örgün eğitim ise planlı programlı, zamanı ve saati belirli olan eğitimdir.
- 18:32Saraydaki Eğitim Kurumları
- Saray içindeki eğitim kurumlarından Enderun, sadece devşirme erkek çocuklarına açılan bir okuldur ve zamanla Türk öğrenciler de alınmıştır.
- Harem, sadece devşirme kız çocuklarına açılan bir okuldur ve zamanla Türk kızları da alınmıştır.
- Şehzade Mektebi, saraydaki en önemli yerlerden biri olup şehzadelerin gittiği mekteptir.
- 20:18Osmanlı'da Şehzade Mektebi
- Şehzadeler yedi yaşında Şehzade Mektebi'ne başlar ve dönemin ünlü alimlerinden ders alırlar.
- İlk derse "Bedi Besmele" denir ve şehzadeler yedi yaşından on iki yaşına kadar eğitim görürler.
- On iki yaşına geldiklerinde sancakta devlet tecrübesi kazanır ve babaları öldükten sonra tahta geçerler.
- 21:47Sıbyan Mektebi
- Sıbyan Mektebi, günümüzdeki ilkokul olarak düşünülebilir ve kız-erkek çocuk fark etmeksizin herkes katılır.
- Çocukların önemli bir yere geldiğini göstermek için, çocukların evlerinden mektebe kadar eşek, katır veya deve ile götürülürdü.
- İlk gün yapılan törene "Amin Alayı" denir ve bu törenle çocukların mektebe alışması sağlanır.
- 25:46Medrese Sistemi
- Medrese, günümüzdeki lise seviyesindeki eğitim veren bir kurumdur ve Osmanlı Devleti'nin ikinci padişahı Orhan Bey, İznik'i fethettikten sonra ilk medreseyi kurmuştur.
- Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde öğretmen bulamadığı için, Şam, Halep, İran gibi bölgelerden öğretmen getirilmiştir.
- Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u fethettikten sonra Sahn-ı Seman adlı medreseleri kurmuş, Kanuni Sultan Süleyman ise Süleymaniye Medreselerini açmıştır.
- 28:52Medrede Eğitim Sistemi
- Osmanlı'da eğitim dili Arapçaydı ve sınıf geçme sistemi yerine "kitap geçme" sistemi uygulanırdı.
- Öğrenciler belirli kitapları bitirince diğer kitaplara geçerlerdi, bu sayede medreseden mezun olanlar kitapları hafızalarında tutarlardı.
- Bu sistem, öğrencilerin kitap okuma alışkanlığı geliştirmelerini sağlardı.
- 30:28Osmanlı Medreselerinde Öğretmen Maaşı
- Osmanlı'da medreselerin isimleri (yirmi'li, otuz'lu, kırk'lı) öğretmenlerin aldığı maaşı gösterir, örneğin yirmi'li medresede öğretmen yirmi akçe alırken, otuz'lu medresede otuz akçe alır.
- Öğretmenlerin maaşı zamanla yükselir, yirmi'li medreseden mezun olanlar yirmi iki sene sonra otuz'lu medreseye yükselir.
- Akademik başarıyla ilgili olarak, Akılseddin ve Ali Kuşçu gibi önemli akademisyenler yetmiş akçe almıştır.
- 31:48Medreselerde Eğitim Süreci
- 17. yüzyıla kadar medreselerde akli bilimler (matematik, hesap, cebir) ve nakli bilimler (hadis, sünnet) birlikte okutulurdu.
- 17. yüzyılda akli bilimlerin ders müfredatı azaltılırken, nakli bilimlerin ders müfredatı ve zamanı artırıldı, böylece medreselerde sadece dini eğitim verilmeye başlandı.
- Bu değişimle Avrupa'da takip edilmemeye başlandı.
- 32:44Medreselerde Eğitime Bakış
- Osmanlı'da "hocanın oğlu hocadır" anlayışı yaygındı, baba öğretmen olduğu için oğlunu da zorla öğretmen yapmaya çalışırdı.
- Bu sistem "beşik ulemamalı" olarak adlandırılıp, medreselerin bozulmasında etkili olmuştur.
- Medreseden mezun olanlar (muhit) öğretmen, tabip, nişancı veya mühendis gibi çeşitli mesleklerde devlet memuru olabiliyordu.
- 34:41Osmanlı'da Öğretmenlik ve Öğrenci İlişkisi
- Osmanlı'da medreselerde öğrencilerin derslerine çalışmaması durumunda ceza olarak taşraya çıkarılırdı, başarısız olan öğrencilere bitirmeden geri gelme emri verilirdi.
- Osmanlı medreselerinde üçüncü ve dördüncü sene öğrenciler kendi köylerine gönderilir, burada öğrendiklerini anlatarak cerre çıkmayı öğrenirlerdi.
- Öğrenciler köylülerden harçlık alırdı, bu da onlara ders anlatma isteğini artırdı ve mesleğe teşvik edildiler.
- 39:49Osmanlı Medreselerinin Özellikleri
- İlk medrese Orhan Bey döneminde açılan İznik Orhaniyesi'dir.
- Günümüze kadar kalan en eski medrese ise Süleyman Paşa Medresesidir.
- Osmanlı Devleti'nin ilk müderrisi Fatih zamanında Kayser'de açılan Davud'dur.
- 40:43Osmanlı Medreselerinin Tarihi
- Fatih Sultan Mehmet zamanında öğrenci yetiştirmek amacıyla Sahn-ı Seman medreseleri açılmıştır.
- Kanuni Sultan Süleyman zamanında ise Süleymaniye medreseleri açılmıştır.
- Medreselerde eğitim dili Arapçaydı ve sınıf geçme mantığı "kitap geçme mantığı"ydı.
- 41:32Medreselerdeki Eğitim ve Kariyer
- 20'li, 30'lu, 40'lı, 50'li, 60'lı gibi numaralar medreselerin öğretmenin aldığı maaşı gösterir.
- Medreseyi bitirenler kadı, müderris, nişancı olabilirler; ancak kadı olabilmek için devşirme olamaz, doğuştan Müslüman olmak şarttır.
- Medreselerde cezaya "taşraya çıkmak" denirken, köylüye ders anlatmaya "cerre çıkmak" denirdi.
- 43:19Medrese Akademik Kariyer Basamakları
- Medrese ilk başladığında öğrencilere "softa" veya "suhte" denirdi.
- İkinci sene "danışment" (bilgili öğrenci) olurlardı, mezun olduktan sonra "muhit" olurlardı.
- Muhit, öğretmen olmak istiyorsa "mülazım" olarak atama beklemeli, atandığında "müderris" olurdu.
- 46:00İhtisas ve Özel Medreseler
- Mezun olan muhit, hekim olmak istiyorsa Darü't-Tıp'a, Kur'an öğretisi olmak istiyorsa Darül Kurra'ya, hadis öğretisi olmak istiyorsa Darül Hadis'e, mühendis olmak istiyorsa Darül Hendes'e gitmek zorundaydı.
- Bu özel medreselerden mezun olanlar sırasıyla hekim, Kur'an öğreticisi, hadis öğreticisi ve mühendis olurlardı.
- 47:54Medreselerin Bozulması
- Osmanlı'da medreseler, Avrupa'daki gelişmeleri takip edemediği için bozuldu.
- Nakli bilimlerin ders saatlerini yükseltip akli bilimlerin saatlerini azalttı, sonunda akli bilimleri kaldırdı.
- Göçler sonucunda medreselerin kalitesi düştü, rüşvet, torpil ve kayırmacılık arttı.
- 49:47Medreselerin Yerini Aldığı Kurumlar
- 19. yüzyılda medreselerin yerine farklı yapılar ortaya çıktı.
- Medreseler insanların hayır kurumu gibi gördükleri yerler oldu.
- Medreselerin bozulması, devlet okullarının kalitesinin düşmesiyle benzer şekilde dershanelerin ortaya çıkmasıyla karşılaştırılabilir.
- 51:02Eğitim Sisteminin Fiziksel Yapısı
- Türkiye'de yeterli öğretmen sayısı varken, okulların fiziksel yapısı eğitim kalitesini engelliyor.
- Pandemi döneminde eski okulların yıkılması ve yeni lise yapılabilmesi imkanı vardı, ancak yatırım uzaktan üretime döndü.
- Sınıfların 15 kişiyi geçmemesi gerekiyor, bu Türkiye Cumhuriyeti'nin büyük devlet olması nedeniyle yapılamayacak bir şey değil.
- 52:15Medreselerin Bozulması ve Eğitimde İkililikler
- Medreselerin bozulmasıyla azınlıklar kendi okullarını açmaya başladı, herkesin okuttuğu ders ve yetiştirdiği tas farklı oldu.
- Medreselerden çıkan öğrencilerin kafalarında farklı kıyafetlerle çıkması, eğitim değerlerinde bütünlüğün kaybolmasına neden oldu.
- Medreselerin bozulma nedenleri arasında yöneticilerin bilim alanındaki çalışmalara desteğinin azalması, ders müfredatlarının gelişiminin zorlaştırması ve şeyhülislamın akli bilimleri gereksiz görmesi yer alıyor.
- 54:37Medreselerin Bozulma Nedenleri
- 19. yüzyılda yeni eğitim kurumlarının açılması ve eğitimde ikiliğin ortaya çıkması medreselerin bozulmasına neden oldu.
- Rüşvet ve iltimasın artması, beşik ulema anlayışı (hocanın oğlu hoca) ve Avrupa'daki gelişmelerin takip edilmemesi de medreselerin bozulma nedenlerinden biri.
- Medreselere yapılan göçler sonucu medreselerin bir hayır kurumu gibi görülmesi de bozulma sürecine katkıda bulundu.
- 58:05Eğitim Sisteminin Önemli Bölümleri
- Osmanlı'da önemli toprak çeşitleri arasında taşmakılık, yurtluk ve birlik bulunuyor.
- Sıbyan mektebi'ndeki yapılan törene "amin" ismi veriliyordu, şehzade mektebi'nde ilk derse ise "bedi besmele" ismi veriliyordu.
- İlk medrese Orhan Bey zamanında yapıldı ve ilk müderris Davud'du.
- 1:00:14Sınav Hazırlığı
- Medreselerin bozulma nedenleri sınav sorularında sorulabilir, örneğin "Fatih Sultan Mehmet'in Sahnı Seman Medresesi'ni açması" medreselerin bozulma nedeni değildir.
- "Beşik ulema" anlayışı (hocanın oğlu hoca) ve alimin oğlu alimdir anlayışı sınav sorularında sorulabilir.
- Tarih sınavında 28 soruyu 7-9 dakika içinde yapabilmek için çaba göstermek gerekiyor.