Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir akademisyenin Marx'ın felsefi düşüncelerini anlattığı ve sonrasında soru-cevap oturumunu içeren bir felsefe dersidir. Doğan Bey, Ersan Hoca ve Onur gibi katılımcılar da sunumda yer almaktadır.
- Video, Marx'ın "Das Kapital" eserini ve felsefi düşüncelerini merkeze alarak, yabancılaşma kavramı, diyalektik düşünce tarzı ve "tersine çevirme" kavramı gibi temel felsefi kavramları ele almaktadır. Sunum, Marx'ın modern toplumu ekonomik bir toplum olarak tanımlaması, ahlak filozofu olarak değerlendirilmesi ve "diğerini öncelemek" fikri üzerine yoğunlaşmaktadır.
- Videoda ayrıca Kant, Hegel, Heidegger gibi önemli felsefelerin Marx'ın düşüncesindeki yeri, Marx'ın "Das Kapital" eserinin üç cildi üzerinden incelediği doğa ontolojisi, üretim alanı ve toplumsal ilişkiler, filozofların toplumsal sorumluluğu ve günümüzdeki "paylaşım ekonomisi" kavramı gibi konular da tartışılmaktadır. Son bölümde ise Almanya ve İngiltere'deki car sharing sistemi hakkında bilgiler verilmektedir.
- 00:21Marx'ın Düşünme Tarzı ve Çalışmaları
- Konuşma, Marx'ın bize nasıl bir düşünme tarzı bıraktığıyla ilgili olup, 1844 el yazmalarından başlayarak yaklaşık 30 yıllık entelektüel çaba ve sonunda Das Kapital'in ortaya konulması üzerine odaklanacaktır.
- Konuşmacı, Marx'ın Das Kapital'i yazmak için felsefe tarihinde nasıl bir dönüşüm yaptığını ve Das Kapital'in sadece bir eser olmadığını, başlanmış ve devam ettirilmesi gereken bir süreç olduğunu göstermeye çalışacaktır.
- Marx'ın temellendirdiği düşünme tarzı ve bu tarzla bugün çalışıp çalışamayacağımız konusu tartışılacaktır.
- 02:29Günümüzde Marx'ı Tartışmanın Ön Koşulları
- İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, özellikle 1970'li yıllarda Marx hakkında yazılan çoğu şeyi bir kenara bırakmak gerekiyor çünkü bu metinler Soğuk Savaş döneminde, Amerika ve Batı'yı desteklemek veya Sovyetler Birliği'ni zayıflatmak amacıyla yazılmıştır.
- Sovyetler Birliği'nde Marx adına bir sistem kurulmaya çalışıldığı için, bu sistemin olumlu ve olumsuz yanlarıyla ilgili pratikten doğan bir mirasın varlığına dikkat çekilmelidir.
- Sadece İngilizce dünyasında Marx hakkında üretilen metinlerle çalışmak yerine, Soğuk Savaş etkisinden daha az etkilenen Almanca ve Fransızca kaynaklara da başvurulmalıdır.
- 06:16Marx'ı Bir Filozof Olarak Ele Alma
- Marx'ı filozof olarak, bilimci olarak ve bilimsel filozof olarak ele almak, onu modern çağda insanlık halini ortaya koymaya çalışan bir filozof olarak sunmak anlamına gelir.
- Büyük filozoflar (Hobbes, Hegel, Aristoteles) kendi çağlarında insanlığın tüm çarpıklıklarıyla ortaya koymaya çalışmış ve insanlığa bir ayna sunmuşlardır.
- Marx'ın temel çıkış noktası yabancılaşma kavramıdır; insanlığın doğaya, topluma, kendisine birey olarak ve düşüncesine yabancılaşmış bir halde olduğu durumu ortaya koymayı amaçlamıştır.
- 09:03Marx'ın Temel İlkeleri
- Marx, Hegel'den, klasik Alman felsefesinden ve İngiliz-Fransız materyalizminden hareketle bir takım ilkeler geliştirmiştir.
- Hegel'in "Felsefenin görevi kendi çağını düşüncede kavramaktır" sözü, toplumun ekonomisiyle, ahlakıyla, estetiğiyle, bilimiyle, eğitimiyle bütün boyutlarıyla bütünlüklü olarak ortaya koymayı gerektirir.
- Diyalektik kavramı üç farklı anlamda kullanılabilir: bir şeyi kendi zıttıyla kavramak, zıt olanları birbirine bağlamak ve hareket halinde düşünmek.
- 11:14Marx'ın Ahlak Filozofluğu
- Marx'ın sistemi incelendiğinde, 1970'li yıllarda ortaya atılan yapay ikilemler (alt yapı-üst yapı ikilemi gibi) kendiliğinden çözülüyor.
- Marx'ı yabancılaşma eleştirisi olarak değil, ahlak filozofu olarak görmek gerekir; Marx en büyük ahlak filozoflarından biridir.
- Modern toplum ekonomik bir toplum iken, ortaçağ toplumu politik bir toplumdur; ortaçağ toplumunda birinin mesleği politik olarak önceden belirlenirdi.
- 13:05Modern Toplum ve Ahlak
- Modern toplumu ekonomik olarak eleştirmek, onu içkin olarak geliştirmek demektir.
- Marx'ın eserlerinde modern toplumun tek itici gücü kar etmek olduğu gösterilmektedir; kar mantığıyla ahlak aranamaz.
- Eleştiri, sistemin ahlak dışı olduğunu gösterirken aynı zamanda ahlakın potansiyel olarak nerede bulunduğunu da göstermelidir.
- 14:29Marx'ın Programı
- Marx'ın erken, genç ve olgun dönemleri arasında gelişme ve sıçramalar olsa da, 1844 el yazmalarından itibaren takip ettiği bir programı vardır.
- 1844 el yazmalarında Marx, toplumu ekonomisiyle, ahlakıyla, bilimiyle tüm yönleriyle ortaya koyacağını ve sonra bunların ilişkisini göstermeyi amaçlamıştır.
- Marx'ın bu programı Das Kapital ile ciddi şekilde uygulamaya başlamış, birinci cildiyle bu işin ilk basamaklarını atmıştır.
- 16:39Yabancılaşma Sorunu
- Yabancılaşma sorunu, insanlığın karşı karşıya bulunan en eski sorunlardan biridir; insanın doğa karşısında kendini bir güç olarak ortaya koymasıyla doğan bir yabancılaşma vardır.
- Marx'ın öncelikli olarak çözmeye çalıştığı yabancılaşma, modern toplumdaki yabancılaşma ve bu yabancılaşmanın kaynağıdır.
- Fuarbak tezlerini sadece bir fuarbak eleştirisi olarak değil, bütün bir felsefenin ve toplumun eleştirisi olarak okumak gerekir.
- 19:27Hakikatin Eleştirisi
- Fuarbak, hakikatin eleştirisini sunarak gökyüzünde yaratılmış uygarlığın yeryüzüne indirilmesinin koşullarını göstermeyi amaçlamıştır.
- Eleştiri, sadece zihinsel bir eylem değil, hakikati değiştirici ve dönüştürücü bir eylem olmalıdır; düşüncenin hakikat içinde gücünü göstermesi gerekir.
- Fuarbak, modern insanın özünün eleştirisini yapacağını belirtmiştir; modern insanın özü ekonomiye indirgeyen, her şeyi kar girdisi ve çıktısı olarak görüyen "homo economics"tir.
- 23:52Marx'ın Eleştirisi ve Tersine Çevirme Yaklaşımı
- Marx, eleştirilerini yaptıktan sonra insanlığın hakikatini nasıl eleştirebileceğini ve değiştirebileceğini göstermek istiyor.
- Marx, kendisini hakikatle özdeşleştirmenin yolunun kendi hakikatini değiştirmesiydi.
- Marx, bilim ve felsefe tarihindeki tüm teorileri komple tersine çevirerek eleştirmiştir.
- 24:55Das Kapital'in Amacı
- Marx, ekonomi politiğini eleştireceğini ve bunu modern toplumun hakikatinin eleştirisi olarak kavramıştır.
- Ekonomi politiğin kategorileri (emek, sermaye gibi) modern toplumun hakikatini yansıtır ve bu kategorilerin eleştirisi hakikatin eleştirisi anlamına gelir.
- Ekonomi politiğin kavramlarını eleştirmek, bu kavramların hakikatindeki yapısal ilişkilerin kendilerini eleştirmek anlamına gelir.
- 26:47Marx'ın Felsefi Yaklaşımı
- Marx, Fransız materyalizmi ve Alman diyalektik felsefesinin sentezini yapmak istemiştir.
- Kant tarafından başlatılan bu sentez denemesini Marx devam ettirmiştir.
- Marx, Fransız felsefesindeki modern materyalizm ile Alman felsefesinin bir sentezini yapmak istemiştir.
- 28:36Hegel Eleştirisi ve Tersine Çevirme
- Marx, Hegel'in mistik ve gizemleştirdiği yönünü eleştirmiştir.
- Hegel'in diyalektiğinin bir rasyonel çekirdeği olduğunu ve bu çekirdeğin dışarı çıkarılması gerektiğini belirtmiştir.
- "Tersine çevirme" kavramı, sadece mekanik bir tersine çevirmek değil, içi dışına çıkarmak anlamına gelmektedir.
- 31:19Tarihsel ve Mantıksal Süreç
- Marx, Hegel'in kavramların ilerleyişi gerçek tarihin ilerleyişi gibi ele alındığını eleştirirken, bir hakikati düşüncede yeniden üretmenin tarihsel sıraya göre değil mantıksal sıraya göre yapılmasını gerektiğini belirtmiştir.
- Bir şeyin düşüncede ortaya koyması, tarihsel gelişim sırasının değil, mantıksal sıraya göre (basitten karmaşığa) yapılmalıdır.
- Bu mantıksal sırayla ortaya koyulan sistem, apriori bir sistem gibi görünür, ancak sonradan ortaya çıkmış kavramları düşüncede en basitinden en karmaşığa doğru ortaya koyma şekli yeni bir apriori türüdür.
- 34:14Kant ve Fichte'ye Dönüş
- Marx'ın yaklaşımında Kant'a dönüş vardır, ancak basit bir şekilde Kant'ı devam ettirmiyor.
- Fichte, Kant'tan Hegel'e geçişte önemli bir figürdür.
- Fichte, bir toplumsal formasyonu ortaya koyarken insanı (kendini) çıkış noktası olarak alır, koşulsuz bir varlık olarak ortaya koyar.
- 36:04Kant'ın Özne Merkezli Yaklaşımı
- Kant, Kopernik anolojisini kullanarak nesne merkezli düşünceden özne merkezli düşünceye geçiş yaptığını belirtiyor.
- Kant'a göre, Kopernik'in güneş sisteminde güneş merkezi düşünmesi nesne merkezli bir yaklaşımken, kendisi özneyi merkeze alarak aklın yasalarını koyuyor.
- Kant'ın yaklaşımı, insanın doğaya karşı körü körüne iddia etmesi değil, deneyler yaparak nesneyi edinerek kendisini yeniden inşa etmesi anlamına geliyor.
- 37:27Fikre ve Hegel'in Etkisi
- Fikre, Marx'ın Feuerbach'a yönelik eleştirisini aşarak "ben" ve "ben olmayan" arasındaki ilişkiyi ele alıyor.
- Fikre'ye göre, etkinlik "ben"in sınırlılığını aşmasına ve özgürlüğünü gerçekleştirmesine olanak sunuyor.
- Kant, Fikre'nin sistemi kendisinin ortaya koyduğunu düşünmesine karşı "senin metafiziğin yoktur" diyerek eleştiri yapıyor.
- 40:00Hegel ve Marx'ın Mirası
- Schelling, doğa filozofusu olarak "ben" ve "şey" kavramlarını merkeze alarak insanı ve doğanın ilişkisini ele alıyor.
- Hegel'in sisteminde kaybolan fikirler, Marx tarafından yeniden açık ediliyor.
- Marx, Hegelci mirasın yanı sıra Fransız ve İngiliz materyalizmini de içine alarak bir sentez oluşturuyor.
- 42:34Heidegger ve Varlık Kavramı
- Heidegger, felsefe tarihinde varlığı varlık olarak ilk düşünen olduğunu iddia ediyor, ancak bu iddia yoksan bir uydurmadır.
- Aristoteles'ten beri varlıkta var olan her şeye bakmak demektir, Heidegger'in varlık kavramı ise çok yoksul ve temelde insan ve zaman kavramlarına indirgeniyor.
- Heidegger'in "Varlık ve Zaman" eseri sonuç itibariyle bir teolojik eser olarak değerlendiriliyor.
- 44:37Marx'ın Sistemi ve Kapital
- Marx'ın sisteminin en temel katmanı doğa ontolojisi olup, doğanın insanın varlığının ezeli ebedi ön koşulu olduğu belirtiliyor.
- Kapital'in birinci cildinde ele alınan üretim alanı, insanla doğa ilişkisinin kesişme noktası olarak görülüyor.
- Kapital'in üçüncü cildinde Marx, farklı sermaye formlarını ve ekonomik süreçteki aktörlerin günlük bilinçlerini ele alıyor.
- 47:53Das Kapital ve Marx'ın Çalışmalarının Devamı
- Das Kapital'le kapitalist toplumun üç boyutuyla (doğa ontolojisi, doğa-toplum ontolojisi, toplum ontolojisi) birlikte Marx'ın sistemi tamamlanmış oluyor.
- Marx'ın sisteminde yarım kalan yer, modern toplumda ahlakın, estetiğin, bilimin ve eğitimin eleştirisiyle başlayacaktı.
- Marx'ın ahlak kitabının merkezinde yararlılık ilkesinin eleştirisi yer alacaktı ve sonucunda her bir kişinin özgürlüğünün ön koşulu olan ahlak ortaya çıkacaktı.
- 49:54Ahlak ve Sosyalizm İlişkisi
- Ahlaklılık, diğerini amaç edinme ile başlıyor; Marx'ın görüşüne göre, modern toplumun eleştirisi sonucu herkesin herkesi amaç edindiği özgür toplum koşulu oluşacak.
- Marx, burjuva toplumuyla birlikte insanlığın ön tarihinin bitip, sosyalizmle ahlaklı toplumun başlayacağını belirtiyor.
- Bu ahlaklı toplumda insanlar kendilerini, doğayı ve toplumu bildikleri için yabancılaşmayacak, düşünceleri de hakikat olarak kendilerini gösterecek.
- 52:49Mutlak İde Kavramı
- Hegel'in "mutlak ide" kavramını eleştiren Marx, bu kavramı teori ve pratiğin sentezini ifade eden bir kavram olarak kullanıyor.
- Marx'ın külliyatının anlamı, insanlığın kendisini doğa, toplum, kendi kendisiyle ve düşüncesiyle özdeşleştirmesiyle başlayacak akıllı kavramın ortaya çıkmasıdır.
- Kant'ın özne konusunda bir devrim yapması gerektiği düşüncesine benzer şekilde, Marx'ın saf aklın eleştirisinde de özne konusunda bir devrim yapması gerektiği vurgulanıyor.
- 58:56Felsefe ve Toplum İlişkisi
- Konuşmacı, günümüzde bir felsefeciye toplumun ne kadar etkin olduğunu sorguluyor.
- Felsefenin derinliği ve güzelliği fark edilse de, birey olarak bu çabayı gösteremeyeceğimiz için toplumun etkin bir felsefeciye ihtiyacı var.
- Dünya ve teknoloji çok değiştiği için, Marx'ın çalışmalarını bugüne uyarlayarak yeniden değerlendirmek gerekiyor.
- 1:00:15Felsefenin Kamuoyu Etkisi
- Edinburgh Üniversitesi'ndeki bir hocanın örneğine göre, felsefeci bir kişi tek başına kamuoyunda yarattığı etki, bir bölüm olarak çalışıp üretip yayınlamakla yarattığı etkiden daha büyüktür.
- Aristoteles'in büyük düşmanları ve dostları olması, onun kamusal alanda etkin olmasıyla ilgilidir.
- Stephen Hawking'in "Grand Design" kitabının ilk cümlesinde filozofların kendi görevlerini yapmadıkları için felsefenin öldüğü belirtilmektedir.
- 1:02:23Kant'ın Metafizik Eleştirisi
- Kant'ın "Saf Aklın Eleştirisinde" metafizik eleştirisi, "metafizik mümkün müdür?" sorusuna cevap olarak bir kitap yazma çabası olarak değerlendirilmiştir.
- Kant'ın "numen ona" kavramı, bilinemez olduğu için metafizik yapıldığında dır ya da değildir tarzında bir yargı yapılamayacağını vurgulamaktadır.
- Kant'ın "Saf Aklın Eleştirisinde" uzlaşma metni olarak, teoloji ile felsefeyi uzlaştırmaya çalıştığı, ancak teolojinin mekanın içine gelmesi koşuluyla diyalog haline gelebileceği belirtilmektedir.
- 1:07:59Kant ve Heidegger'ın Varlık Anlayışı
- Kant'ın sakladığı şeyleri kendisi de açıkça belirtmiş, bazı şeyleri öz sansür yaparak söylemediğini söylemiştir.
- Heidegger, hayatında ilerledikçe varlığı açıkça tanrı olarak tanımlamaya başlamış ve varlık ile insan arasındaki ilişkiyi "varlığın bize söylenmesi" olarak tanımlamıştır.
- Heidegger'de varlık ve zamanda hareket yoktur; ne hareket eden ne de hareket ettiren bir varlık vardır, bu nedenle anlayışı çok statiktir.
- 1:10:53Heidegger ve Marx'ın Diğer Kavramı Karşılaştırması
- Konuşmacı, Lavinas'ın Heidegger'den hareketle yaptığı diğer kavramı eleştiriyor.
- Heidegger'de "mitsein" (birlikte olmak) kavramı var, ancak günlük Almanca dilinde kullanılan "für" (aynı anda birbiri için olmak) gibi kavramları reddediyor.
- Lavinas'ın "mitsein" kavramıyla çalışması, diğeriyle ilişkilenme yerine diğeriyle aranızdaki sınırın çizilmesini gerektiriyor.
- 1:13:00Marx'ın Diğer Kavramı
- Marx, burjuva toplumunu insanları yalıtılmış atomlara dönüştürdüğünü eleştiriyor.
- Marx'ın diğerini amaç edinmek kavramı, sistematik bir ilişki kurmayı gerektiriyor.
- Marx'ın diğer kavramı, sadece insanları değil, diğer canlıları ve doğayı da kapsıyor.
- 1:16:40Filozofların Toplumsal Etkisi
- Konuşmacı, filozofların günümüzde toplumsal bir etki yaratamadıklarını belirtiyor.
- Marx'ın "filozoflar sadece yorumlar dünyayı, değiştirmek için çaba sarf etmezler" sözünün geniş bir bağlama oturtulması gerektiğini vurguluyor.
- Filozoflar öznel olarak etkin olmak istemişler, ancak nesnel olarak yapamamışlar ve felsefenin tarihsel sınırları vardı.
- 1:19:54Filozofların Sorumluluğu
- Filozofların sorumlu olduğu iki kurum var: insanlık vicdanı ve insanlık.
- Filozoflar vicdanlarıyla bağdaştıramadıkları yerlerde her şeyi göze alıp söylemeliler.
- Filozoflar insanlığa karşı sorumludur ve her konuda açıklama yapmamak susmak anlamına gelmez.
- 1:23:04Car Sharing Uygulaması
- Konuşmacı, car sharing (araba paylaşımı) uygulamasının Almanya ve İngiltere'de gördüğünü belirtiyor.
- 10 kişi bir araba alıyor ve zamanlarını ayarlayarak herkes ihtiyaç duyduğu zaman o arabayı kullanabiliyor.
- Bu uygulama, araba almak yerine bir arabayla seyahat etmeyi sağlayarak doğanın korunmasına katkı sağlıyor.