Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Ozan Şişkin tarafından sunulan bir eğitim dersidir. Eğitimci, mantık konularını detaylı şekilde anlatmakta ve sınav sorularını çözmektedir.
- Videoda mantık konusunun temel kavramları, akıl yürütme yöntemleri ve önerme türleri ele alınmaktadır. Aristoteles'in mantık sistemi, kavram çeşitleri (tümel, tekil, tikel, kolektif, distribütif, olumlu, olumsuz, somut, soyut), önerme çeşitleri (tüme varım, tümdengelim, analogi) ve mantık ilkeleri (çelişmezlik ilkesi, tam girişimlik, eşitlik) gibi konular örneklerle açıklanmaktadır.
- Video, 2013-2018 yılları arasında sınavlarda çıkmış soruları çözerek konuları pekiştirmekte ve öğrencilere sınav stratejileri hakkında tavsiyelerde bulunmaktadır. Ayrıca klasik mantığın üç ana alanı (kavramlar mantığı, önermeler mantığı, çıkarımlar mantığı) hakkında bilgiler verilmektedir.
- 00:08Giriş ve Mantık Konuları
- Videoda 2013-2018 yılları arasında sınavlarda çıkmış mantık soruları çözülecek ve izahlı olarak anlatılacak.
- Çıkmış soruları anlamanın önemi vurgulanıyor, çünkü ara sınavda yaklaşık 20 sorunun 13 tanesi bu çıkmış sorulardan gelebilir.
- Aristoteles mantık konularını "Organon" adlı kitabında incelemiştir.
- 01:26Akıl Yürütme Yöntemleri
- Tümdengelim, kesin ve zorunlu sonuç veren bir akıl yürütme yöntemidir.
- Aristoteles mantığında özdeşlik ilkesi, çelişmezlik ilkesi, üçüncü halin olanaksızlığı, iki değerli mantık ve yeterli neden ilkesi yer alır.
- Özdeşlik ilkesi, bir teori boyunca aynı şeyin aynı isimle ifade edilmesini gerektirir.
- 02:29Mantık İlkeleri ve Akıl Yürütme
- Çelişmezlik ilkesi, bir şey aynı zamanda hem kendisi hem de başka bir şey olamaz demektir.
- Üçüncü halin olanaksızlığı, bir şey ya doğrudur ya yanlıştır, ikisi arasında bir seçenek olamaz demektir.
- Yeterli neden ilkesi, hiçbir yargı yeterli neden olmadan doğru olamaz demektir.
- 03:10Akıl Yürütme ve Soru Çözme Stratejisi
- Bir önermenin başka bir önerme öncül kullanılarak doğruluğunun ispat edilmesine akıl yürütme denir.
- Doğru akıl yürütme önce kavram oluşturulur, sonra önerme kurulur ve son olarak çıkarım yapılır.
- Soru çözme stratejisinde, cevabı tek olan sorularda yanlış seçeneklerin üstünü çizerek sadece doğru cevabı okumak öneriliyor.
- 05:15Kavram Türleri
- Kavram çeşitleri tümel, tekil, tikel, kolektif ve distribütif, olumlu ve olumsuz, somut ve soyut şeklindedir.
- Şehir, insan, ağaç gibi kavramlar tümeldir çünkü bütün örneklere uygulanır.
- Bir kavramın dil ile ifade edilmesine terim adı verilir.
- 06:39Kavram Özellikleri ve Önermeler
- Kavramın genel olması, objenin belirli bir niteliği taşımaması ve genel nitelik taşıması demektir.
- Bir şeyin zihindeki tasarımına kavram adı verilir.
- Edirne, Eskişehir, Erzincan gibi kavramlar tekildir çünkü belirli örneklere uygulanır.
- 08:27Önerme Türleri
- En az iki terimden oluşan ve doğruluk değeri taşıyan yargı cümlesine önerme adı verilir.
- Soru cümleleri, ünlem cümleleri, şaşırma cümleleri asla önerme olamaz.
- Nicelik bakımından önerme çeşitleri tümel olumlu, tümel olumsuz, tikel olumlu, tikel olumsuz şeklindedir.
- 11:02Analoji ve Tümdengelim
- Analoji, türü benzerliklerine dayanan akıl yürütme yöntemidir; iki kişinin birçok ortak özelliği varsa ve birinin başka bir özelliği varsa, diğerinin de o özelliği olduğu söylenebilir.
- Tümdengelim, genel kaideyi koyup genelden özele doğru giden akıl yürütme yöntemidir; sonucun öncüllerden (genel kaideden) çıkarılması zorunludur.
- Klasik mantığın kurucusu Aristoteles'tir ve organon adı altında altı mantık kitabı yazmıştır.
- 13:53Kavram Türleri
- Bazı denizler, bazı dağlar, bazı şehirler gibi kavramın özne olarak kullanıldığı durumlarda "tikel" denir.
- Kavramlardan yalnız biri diğerinin tüm bireylerini içine alıyorsa aralarında "tam girişimlik" bir ilişki vardır.
- Beş tümel: cins, ayrım, özgürlük, tür, ilintidir; tümel bir kavramın yalnız zihindeki bireylerinin dikkate alınmasına "nelik" adı verilir.
- 15:42Kavram Türleri ve Önermeler
- Asker, işçi, öğrenci gibi bireyler grubunu ifade edip bireyde gerçekleşen kavramlara "distribütif" denir.
- Ali, Eskişehir, Edirne gibi tek bir bireye işaret eden kavramlara "tekil kavram" denir.
- "Yalnız Ali uçağa yetişebildi" önermesi özgür önermedir; "Çocukların dört yaşında okula gitmesi zorunludur" önermesi zorunlu önermedir.
- 17:18Önerme Türleri ve Mantık İlkesi
- "Bir haftadan beri İstanbul Boğazı'ndan Marmara ile geçiyor" önermesi sınırlandırıcı önermedir.
- "Yağmur yağarsa barajlar dolar" önermesi koşullu önermedir.
- Mantığın dört ilkesi vardır: özdeşlik ilkesi, çelişmezlik ilkesi, üçüncü halin imkansızlığı ilkesi, yeterli neden ilkesi.
- 19:07Mantık Kavramları
- Birçok kedi gözlemleyip "bütün kediler bıyıklıdır" genellemesine varılan akıl yürütme yöntemi "tüme var" yöntemidir.
- "Her kedi miyavlayandır ve her miyavlayan kedidir" örneklerinde olduğu gibi kavramlardan her biri diğerinin tüm bireylerini içine alıyorsa aralarında "eşitlik" ilişkisi vardır.
- 20:28Kolektif ve Bireysel Kavramlar
- Bireyler grubunu ifade edip grupta gerçekleşen ordu, sendika, meclis gibi kavramlara kolektif denir.
- Kolektif güç, birçok gücün bir araya gelerek oluşturduğu güce denir.
- Grupta gerçekleşen kavramlar kolektif, bireyde gerçekleşenler distribütif olarak adlandırılır.
- 21:10Önerme Türleri
- "Açıköğretim fakültesinde daha çok öğrenci vardır" önermesi karşılaştırmalı önermedir.
- Cümlenin başında "yalnız" kelimesi geçiyorsa, o kişiye özgü bir şey olduğu için özgürlük önermesidir.
- "2015'in teyzesi tarafından sevilen Yonca keman çalar" önermesi karmaşık önermedir çünkü gereksiz bilgiler içerir.
- 23:10Önerme ve Cümle Türleri
- Önerme, yargı bildiren cümlerdir (örneğin "Türkan güzeldir").
- Emir, soru, ünlem, şaşırma gibi cümleler önerme değildir.
- "Bazı hayvanlar balıktır ve bütün balıklar hayvandır" önermesi tam girişimliktir.
- 24:18Kavram Türleri
- Kavram bir önermede özne olarak kullanılırsa tikel adı verilir.
- İsmi olup da gerçekliği olmayan kavramlara dev adı verilir (örneğin "dev").
- "Doğalgaz ya kesilecek ya kesilmeyecek" önermesi ayrık koşullu önermedir.
- 25:38Akıl Yürütme Türleri
- "Bütün kargalar siyahtır, A bir kargadır, o halde A siyahtır" argümanı tümdengelimdir.
- "Bu insan ölümlüdür" önermesi "bütün insanlar ölümlüdür" önermesinin temellendirmesi yeterli neden ilkesine örnektir.
- "Ben hariç herkes tatile gitti" önermesi çıkarmalı önermedir.
- 27:26Ters Döndürme ve Benzetiş
- "Hiçbir gül mavi değildir" önermesinin ters döndürmesi "bazı mavi olmayan gül vardır" şeklindedir.
- İki şehri kıyaslayıp ortak özelliklerini belirterek bir özelliğin diğerine benzetilmesi benzetiş veya analoji olarak adlandırılır.
- İslam mantıkçılar zorunluluk, devam, imkan ve fiil kipliklerini kabul etmiştir.
- 28:43Kavram Türleri ve Akıl Yürütme
- Doğruluk, kardeşlik, eşitlik, adillik gibi elle tutulup gözle görülmez kavramlara soyut kavramlar denir.
- Elle tutulan kavramlara somut kavramlar denir.
- "Bütün çinliler çekik gözlü" çıkarımı tüme varım akıl yürütmesine örnektir.
- 29:28Tanım Çeşitleri
- "Kedi beslenendir" ifadesi ilinti ile ilgili eksik tanıma örnektir çünkü beslenme sadece kedilere değil, insanlara, köpeklere ve diğer canlılara da mahsus bir özellik.
- Tam tanımlar sadece o şeye mahsus olan özelliklerdir, örneğin "insan akıllıdır" ifadesi tam tanımdır çünkü akıllılık sadece insana mahsus bir özellik.
- "Hiçbir kedi iki ayaklı değildir" önermesinin çelişkisi "Bazı kediler iki ayaklıdır" olur.
- 31:40Kavram Sayısı ve Tüme Varım
- "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları" ifadesinin kavram sayısı bir tane çünkü aklımıza "TCDD" olarak tek bir kavram gelir.
- Tüme varımda sonuç öncüllerle sınırlı kalmayıp kişiyi öncülleri aşan bir bilgiye götürür, örneğin birçok Çinli'nin çekik gözlü olmasıyla "bütün Çinliler çekik gözlüdür" diyemeyiz.
- Tümdengelimde öncül sonucu zorunlu kılar, örneğin "bütün insanlar ölümlüdür" önermesinden "Ozan ölümlüdür" sonucuna ulaşılır.
- 33:51Analoji ve Akıl Yürütme Yöntemleri
- Analoji, bir şeyin birçok özelliği diğerine benzer olması durumunda, diğerinin de aynı özelliklere sahip olduğu sonucuna varma yöntemidir.
- Birçok kuş gözlemlenip "bütün kuşlar uçar" genellemesine varılan akıl yürütme yöntemi tüme varımdır.
- "Her kuş uçandır ve her uçan kuştur" önermesinde "her" kelimesi geçtiği için eşitlik vardır.
- 34:39Kavram Türleri ve Önerme Çeşitleri
- Bireyde gerçekleşen kavramlara distribü, grupta gerçekleşen kavramlara kolektif denir.
- İnsanlık, dürüstlük, güzellik gibi bir oluş tarzını ifade eden kavramlara soyut kavram denir.
- "Bazı insanlar futbolcudur" ve "bütün futbolcular insandır" önermeleri arasında tam girişimlik vardır.
- 35:30Tekil ve Tanım Çeşitleri
- Emine, Keşan, Edirne gibi tek bir bireye işaret eden kavramlara tekil denir.
- "İnsan uyuyan cisimlerdir" ifadesi ilinti ile ilgili eksik tanımdır çünkü uyuma sadece insana değil, diğer canlılara da mahsus bir özellik.
- "Kar yağarsa mikroplar kırılır" önermesi koşullu önermedir çünkü mikropların kırılması karın yağmasına bağlıdır.
- 37:01Önerme Türleri ve Düz Dönüş
- "Üniversiteyi kazanmanın en iyi yolu düzenli çalışmaktır" önermesi karşılaştırmalı önermedir çünkü en iyi yolunun bu olduğunu söyler.
- "Yalnız İrem koleji kazandı" önermesi özgürlü önermedir çünkü "yalnız" kelimesi cümlenin başına gelir ve İrem'e mahsus bir şey olduğunu belirtir.
- "Bütün kediler miyavlayandır" önermesinin düz döndürmesi "Bazı miyavlayanlar kedidir" olur, yani özne ile yüklem yer değiştirir.
- 39:46Mantık ve Akıl Yürütme
- İtalya ve Fransa'da üzüm ve şarapçılık önemli gelir kaynaklarıdır, bu durum analoji akıl yürütmesine örnek olarak verilmiştir.
- Tümdengelim akıl yürütme yönteminin geçerli olması, sonucun öncüllerden zorunlu olarak çıkarılmasına bağlıdır.
- Bağlantılı önerme, birbirini kabul ya da inkar bağlayıcı ile bağlanan birçok özne ve yüklemden oluşan önermelerdir.
- 42:01Mantık Kavramları
- Tümel bir kavramın zihin dışındaki bireylerinin dikkate alınmasına "gerçeklik" denir.
- Tek bir yargıyı gerektiren önermelere "basit önerme", birden fazla yargıyı gerektiren önermelere "bileşik önerme" denir.
- Bölme, bir kavramın kaplamını belirlemek için yapılır.
- 42:51Önerme Türleri
- Nefret, kişisel deneyimlerle tanınabilen, tanımı yapılamayan ancak betimlemesi olabilen tanımlanamazlardan biridir.
- "Bütün tekirler anadolu kedisidir, boncuk tekir, boncuk anadolu kedisidir" çıkarımı tümdengelim akıl yürütmesine örnektir.
- "İletişim bilimleri fakültesinde daha çok erasmus öğrencisi var" önermesi karşılaştırmalı bir önermedir.
- 44:03Mantık Alanları ve Filozoflar
- Klasik mantık birbirine bağlı üç alana ayrılır: kavramlar mantığı, önermeler mantığı ve çıkarımlar mantığıdır.
- "Herkes sınava çalıştı lakin o çalışmadı" önermesi ekle önermedir.
- Zihnin kanunlarının aynı zamanda varlığın da kanunları olduğunu savunan filozof Aristoteles'tir.
- 45:06Diğer Mantık Kavramları
- "Kedim hariç bütün kediler sokakta oynuyor" önermesi çıkarmalı önermedir.
- Bir kavram bir varlığa veya nesneye işaret ediyorsa somut kavramdır.
- "Bazı" kelimesi ile başlayan kavramlara tikel denir.
- 46:32Mantık Önermeleri ve Tüme Varım
- "Bütün kediler bıyıklıdır" önermesi tüme varımdır ve tümel olumlu önermedir.
- Düz döndürme işlemi yapılırken özne ile yüklemi yer değiştirir, örneğin "bazı bıyıklılar kedidir".
- "Ben hariç herkes egzersiz yapıyor" önermesi çıkarma önermesidir.
- 47:09Kavram İlişkileri ve Önerme Türleri
- "Hiçbir insan kanatlı değildir" ve "hiçbir kanatlı insan değildir" önermeleri arasında ayrıklık ilişkisi vardır.
- "Ayşe zeki ve çalışkandır" önermesi bileşik önermedir çünkü "ve" tümelin önerme eklemini ifade eder.
- "Birçok kedi gözlemli bütün kediler bıyıklıdır" önermesi tüme varımdır.
- 48:33Mantık İlkesi ve Önerme Türleri
- Çelişmezlik ilkesi "bir şey aynı zamanda hem kendisi hem başka bir şey olamaz" şeklinde ifade edilir ve "A olmayan değildir" örneği verilmiştir.
- "Yalnız kediler miyavlar" önermesi özgür önermedir.
- "Mutlu olmanın en iyi yolu seyahat etmektir" önermesi karşılaştırmalı önermedir.
- 49:52Kavram ve Önerme Kavramları
- Bir kavram içine aldığı bireyleri işaret ederse, o bireyler kavramın kaplamını oluşturur.
- Kavramlardan biri diğerinin hiçbir bireyini içine almazsa aralarındaki ilişki ayrıklıktır.
- "Bütün kediler dört ayaklıdır" önermesinin düz döndürmesi "bazı dört ayaklılar kedidir" şeklindedir.
- 50:43Video Kapanışı
- Video 9 Nisan 2019 tarihinde yapılmıştır ve kitapla tamamen uyumludur.
- Çıkmış sorulardan en az 12-13 tane soru beklenmektedir.