Buradasın

İmam Gazali'nin "İhyaü Ulumiddin" Eseri Üzerine Akademik Tartışma

youtube.com/watch?v=YkZIJWO0oxo

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

"Sözün Özü" programında İbrahim Halil Üçer ve Ömer Türker ile İstanbul Medeniyet Üniversitesi Felsefe Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Eşref Altaş, İmam Gazali'nin "İhyaü Ulumiddin" eserini ele almaktadır.
Video, Gazali'nin hayatını, "İhyaü Ulumiddin" eserinin yazılma süreci ve içeriğini detaylı olarak inceliyor. Tartışma, eserin dört ana bölümünden oluşan yapısı, Gazali'nin ilim tasnifi, fıkıh ilminin üç ana bölümü (usul, fırıh, mukaddimat) ve muamele ile mükaşefe kavramları üzerine yoğunlaşıyor. Ayrıca, Gazali'nin tasavvufun dini ilimler sistemindeki yerini, "ibahilik" sorununa verdiği çözüm ve eserin İslam ilimlerinin parçalanmışlığını bir araya getirme çabası olarak değerlendirilmesi ele alınıyor.
Tartışmada Gazali'nin fıkıhın hem dünya hem de ahiret ile ilişkisini nasıl görüştüğü, tasavvufun meşruiyetini nasıl sağladığı ve farklı zümrelere (kelamcılar, fakihler, tasavvufcular) yaklaşımı da incelenmektedir. Gazali'nin "ilmi muamele" kavramı, bilginin kişiyi dönüştüren bir bilgi olduğu vurgusu ve nihai hedefinin nübüvvet bilgisine ulaşmak olduğu da tartışılan konular arasındadır.

00:38Programın Tanıtımı ve Konuşmacılar: "Sözün Özü" programında İbrahim Halil Üçer ve Ömer Türker, Gazali'nin "İhya ulumiddin" eserindeki ilim tasavvurusunu ele alacaklar.
Programda Gazali'ye göre ilim nedir, ilim-amel ilişkisinin boyutları ve din ilimlerinin ihyası konuları incelenecek.
İstanbul Medeniyet Üniversitesi Felsefe Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Eşref Altaş, Gazali sonrası felsefe ve kelam geleneği uzmanı olarak programın misafiri.
02:00İhya'nın Tanıtımı: İmam Gazali'nin hayat serüveninde İhya'nın yerini anlamak için onun eğitim-öğretim hayatına bakmak gerekir.
Gazali, medrese eğitiminden başlayarak Nizamiye Medreseleri'nde müderris olarak dört yıl görev yapmış, bu dönemde "Tehafütü'l-felasife" gibi eserlerini yazmıştır.
Medreseden ayrıldıktan sonra Şam, Kudüs gibi bölgeleri ziyaret ederek ve hac ziyareti sırasında İhya'yi yazmıştır.
05:44İhya'nın İçeriği ve Yapısı: Gazali, İhya'yı fıkıh kitaplarına benzeterek yazdığını belirtmiş ve eseri dört ana bölüme ayırmıştır.
İlk bölüm "Rubul ibadat"ta ilim ve itikat konuları ele alınmış, ikinci bölüm "Rubuldat"ta günlük hayatta dindarlık detayları anlatılmıştır.
Üçüncü bölüm "Rubul-yat"ta kalbin amelleri ve ahlak konuları, dördüncü bölüm "Rubul-mühlikat"ta insanı helake götüren düşünceler ve duygular incelenmiştir.
08:49Gazali'nin İlimler Tasnifi: Gazali ilimleri şer'i ilimler ve şeri olmayan ilimler olarak ayırır, şeri olmayan ilimleri de faydalı ve zararlı olarak ikiye böler.
Şer'i ilimler, sadece peygamberden ve onun aracılığıyla getirilmiş kitaptan öğrenilen bilgilerden oluşur, insan aklının kendi çabasıyla ulaşabileceği bilgilerden farklıdır.
Şer'i ilimler dört kısma ayrılır: usul (kitap, sünnet, icma ve sahabe ahvali), fır' (asıllardan idrak edilen manalara), mukaddimat (fır'ın ön şartları) ve mütemmimat (fır'ın sonuçları).
13:25Fıkıh İliminin Yapısal Özellikleri: Fıkıh, sadece sinirliyken değil, korku, açlık, üzüntü ve hastalık durumlarında da hüküm vermemeyi gerektirir.
Fıkıh ilmi, fukahanın iştigal ettiği istimbat usulden, asıllardan nasıl hükümlerin çıkarılacağı ile ilgili bir bilgidir.
Fıkıh ilmi, Müslüman'ın dünyadaki ahvalinin nasıl tedbir ve tanzim edilebileceğine dair "dünya ilmi" olarak tanımlanır.
14:17Fıkıh İliminin İki Bölümleri: Fıkıh ilminin birinci kısmı fıkıh ilmi, ikinci kısmı ise kulun ahireti için bu dünyada salih amelleri nasıl yerine getirebileceğini anlatan bilgilerdir.
Gazali, kalbin ahvalini bu ikinci kısma dahil ederek, insanın hak Teala'nın rızasını kazanmak için elde etmesi gereken övülen ve kaçınması gereken fiilleri açıklamaktadır.
İhyaü ulumiddin kitabında anlatılanlar, bu ikinci kısım olan muamele ve mükaşefe konularına dahildir.
15:24Muamele ve Mükaşefe Kavramları: Gazali, muamele ve mükaşefe ile ilgili anlatacağını söylerken, mükaşefe kısmını anlatamayacağını çünkü sır olan kısım ulaşılabilecek bir kısım olmadığını belirtir.
Muamele, kulun Allah ile arasındaki münasebeti ifade eder ve bu kitap ahiret ilimlerinin muamele kısmını anlatmaktadır.
Gazali'nin "İmel bima talem liyen keşifle alem" sözü, muamele ile mükaşefeye erişim sağladığını vurgulamaktadır.
16:42Fıkıh İliminin Yapısı: Fıkıh ilminin üç temel bölümü vardır: mukaddimat (arapça, nahiv, sarf, mantık gibi ilimler), mütemmim (Kuran-ı Kerim, kıraat, tefsir, hadis ilimleri) ve fruk'un muamele ve mükaşefe kısmı.
İhyaü ulumiddin, mukaddimat veya mütemmim hakkında değil, fruk'un muamele ve mükaşefe kısmıyla ilgilidir.
Muamele, karşılıklı bir fiilde bulunmak demektir ve kul ile Allah arasında gerçekleşen dini pratikleri ifade eder.
20:45Mükaşefe Kavramı: Mükaşefe, açılmak demektir ve kulun kendisini Allah'a açması ile Allah'ın da kula açılması arasındaki karşılıklı ilişkiyi ifade eder.
Gazali, mükaşefe ilminin bir kısmının sır olduğunu ve açıklanamayacak olduğunu belirtir.
Mükaşefe sonucunda Allah'ın marifeti ortaya çıkar ve klasik felsefi gelenekte ifade edilen eşyanın hakikatinin bilinmesi de mükaşefe ile gerçekleşir.
23:40Muamele ve Mükaşefe İlişkisi: Muamele'nin en mükemmel hali Allah Resulü'ndedir ve bu muamele ihsana gelinceye kadar ilerler.
Gazali, Resulullah'ın ifade ettiğinden daha ileri bir mükaşefe bilgisi sunmakla ilgili iddia etmez.
Mükaşefe, kişinin Allah'ı bildiğinde ortaya çıkan yakin olmalıdır ve bu bir kişiye özel, aktarılamaz bir tecrübe olarak kastedilmelidir.
25:11Gazali'nin İlim Anlayışı: Allah hakkında en güçlü ve derin bilgiye sahip olan Allah Resulü'nün aktardığı bilgiler Kur'an'da bulunmaktadır.
Gazali, anlamak ile aksi imkansız olacak şekilde kavramak arasında ayrım yapmayı ısrarla vurgulamaktadır.
Gazali'nin mükaşefesi erken dönem tasavvufun özelliklerini gösteren bir yolda yürüyor ve Nübüvvetin verdiği bilgiyi aşan bir bilgiyle karşılaşmıyoruz.
29:00İlimin Tasnifi: Gazali, fıkıhı "dünya ilmi" olarak tanımlamış ve İhya'da ele alınan mevzuların fıkıhın ele aldığı şeyler olmadığını belirtmiştir.
İhya'da muamele ve mükaşefe ele alınmakta, ibadetleri içinde taşıyarak Hakk'a varmasını sağlayacak üslup, eda ve mecralar incelenmektedir.
Gazali, din ilmi ile dünya ilmi arasında ayrım yaparak İhya'da sadece din ilimlerinin ihya edileceğini vurgulamıştır.
32:08İlimin Türleri: İlim, akli ve nakli olarak iki kategoriye ayrılır; Gazali ilim mutlak tanımına "din" kaydını koyarak "dünya" kaydını karşısına koyar.
Din ifadesi etimolojik olarak ahiret gününün, mükafatın ve cezanın sahibi anlamına gelir, bu da Gazali tarafından uhrevi olanı ifade etmektedir.
İlimler üç kümeye ayrılır: sadece dünya ile ilişkili olanlar (matematik, tıp gibi), sadece ahiret ile ilişkili olanlar ve hem dünya hem ahiret ile ilişkili olanlar (fıkıh).
35:44Fıkıh ve Ahiret İlişkisi: Fıkıh, dünya ile ilişkili olduğu kadar dinle de ilişkilidir, ancak kendinde dinle doğrudan alakası yoktur, ahiret kazanmaya yönelik girişimlerle bağlantılıdır.
Namaz, zekat, oruç, hac ve kelime-i şehadet gibi en asgari düzeydeki girişimler, Cibril hadisinde ifade edildiği gibi ahireti kazanmaya yönelik girişimlerdir.
Kur'an'a dair ilimler, tefsir ve hadis ilimleri de ahireti kazanmaya yönelik girişimlerde paylarını alır.
36:54Fıkıhın Dünya ve Ahiret İlişkisi: Fıkıh hem dünyayı hem de ahirete ilişkin muameleleri organize eder; dünya ahiretin tarlası olduğu için fıkıh dünyayı organize eder.
Namaz gibi ibadetler nihayetinde ahiretteki üstün bir amaca hizmet eden dünyevi amelere dönüşebilir.
Dünya ile hiçbir şekilde kesişimi olmayan kısım ise doğrudan ahirette fayda sağlayacak olan muamele ve mukaş şefedir.
37:58Gazali'nin Fıkıh Hakkındaki Görüşü: Gazali, fıkıhın özü gereği insanı dindarlaştırır bir disiplin olmadığını belirtir.
Fıkıh öğrendiğimiz ve uyguladığımız zaman dindarlaşmış olmayabiliriz.
Din özü itibariyle kulun Allah'a teveccühüdür ve her birey Allah karşısında tek başına durur.
40:20Fıkıhın Dünyevi ve Ahiret İlişkisi: Gazali, "Dinu devlet tev eman" (din mülkün esasıdır) ifadesini kullanarak toplumsal organizasyon ve onu idare eden siyasi yapı ile dinin ikiz kardeş olduğunu belirtir.
Allah, Adem'i dünyaya gönderip bazı kurallar verdi; insanlar şehvet ve gazap güçlerine uymadıkları için nizamı bir yönetici eliyle tesis etme durumu ortaya çıktı.
İnsanlar dünyada şehvet ve gazaplarına uyup nizamı bozacak fiillerde bulundukları için yöneticilere ve onlara nizamı öğretecek fukahaya ihtiyaç duyuldu.
44:27Fıkıhın İbadetlere İlişkisi: Gazali, fıkıhın sadece dünya ile ilgili olduğunu değil, dünya ile ilgili olduğu kadar ahiretle de ilgilidir çünkü fıkıh sultanlara ahireti kazanmanın bilgisini öğreterek toplumsal yapıların esasını teşkil eder.
Fıkıhçı, nikah, ceza, miras gibi muamelat meselelerinde soğukkanlı bir yargıç olarak hareket eder.
Fıkıhçı, ibadetlere dair bilgi sahibi olmak suretiyle bizi dindarlaştırmaz, ibadetleri Allah'ın razı olacağı şekilde taşımak için üsluba ve mecraya bakmaksızın hüküm verir.
47:46Muamele Kavramının Anlamı: Muamele kapsamında zikredilen takva, haşyet, zikir, tesbih gibi durumlar, dünyevi fiillere dinilik anlamı katarak onları ahiret için azık haline getirir.
Fıkıh, bir davranışın formel (suriye) unsurlarının dinin kaynağı tarafından onaylandığını tespit eden disiplin olup, diğer disiplinlerden farklılaşırlar.
Dinin kaynaklarında, bir fiile Allah anlamı katıldığında (takva, haşret, tesbih gibi) dinilik insan hayatının tamamını kapsayan bir anlam şeklinde genişler.
50:20Gazali'nin Muamele Kavramının Önemi: Gazali'nin muamele kısmı, dinilik ve dünyevilik tartışmasını dışarıda bırakarak dinin bütün alanlarını kapsayan bir anlama ulaşır.
Muamele, ibadetleri Hak Teala'ya taşıyan bir gemi niteliğindedir ve ibadetlerin yerli yerinde olması durumunda Hak Teala'ya ulaşır.
Hadislerde, ibadetleri sadece zahir olarak yapmanın (formel olarak) yeterli olmadığı, Allah'ın rızasını talep etmenin önemli olduğu vurgulanır.
53:27Gazali'nin İhyau Ulumiddin'in Amacı: Gazali, fıkıh, zikir, ilim gibi kavramların asr-ı saadet'teki ve Kur'an'daki kullanımından geç dönemdeki kullanımındaki farklılıklarını vurgular.
İhyau Ulumiddin, parçalanmışlığın bir tür giderilmesine dönük bir faaliyet olarak görülür; kalbin amelleri, derin kavrayış ve kalbin inancının bir bütün olarak ihya edilmesi amaçlanır.
Gazali, daha öncekilerin fark etmediği bir şey fark etmemiş, züht hareketi ve tasavvuf kitaplarının içeriğiyle benzer konuları ele almıştır.
58:38Gazali'nin İhyau Ulumiddin'in Yeri: Gazali'den sonra tasavvufun İslami ilimler içerisindeki serencamı ile Gazali'den önceki yeri arasında nisbi bir farklılık vardır.
Gazali'den önce tasavvuf, dini ilimler içerisinde haklı bir meşruiyetin peşindeydi ve fukaha, muhaddis ve mütekellimler tasavvufun ilim olup olmadığı konusunda sorgulamıştır.
59:29Gazali'nin Tasavvufun Konumunu Değiştirme: Gazali, İhya'da tasavvufu bütüncül bir ilimler sistemi içerisine yerleştirerek, fıkra yakınlaştırma ve diğer din ilimlerini gereksizlikle suçlama taktiklerinden ziyade, tasavvufun sahasını tanımlıyor.
Gazali'den sonra tasavvuf, fukaha ve diğer dini ilimler zümresi için kendisine meşru ve yerli yerinde bir konuma kavuştu.
Gazali öncesi dönemde tasavvufun tartışılan tarafı bilgi iddiasıyla ilgili değildi; fakihler ve mütekellimler sufileri daha çok yeni bir marifet iddiasıyla eleştirdi.
1:01:52Gazali'nin Tasavvufun Yorumu: Gazali, şataatla ve sekre ile ilişkilendirilen Hallac'ın "Enel Hak" sözünü vahdet-i vücuda giden bir yorum olarak değil, batini yorumla ilişkilendiriyor.
Gazali vahdet-i vücuda gitmiyor, Sünni geleneğin veya Eş'ari kelamının sınırları içerisinde kalmaya devam ediyor.
Gazali'nin döneminde, meşhur oniki tarikattan on biri kurulmuştu ve Gazali'nin tasavvufun esas itibariyle iddialı olduğu şeyi merkeze alması, tasavvuf içindeki marifet iddialarının teorileşmesine zemin hazırladı.
1:04:01Tasavvufun Teorik Gelişimi: Gazali öncesinde sekir olarak yorumlanan ve tasavvufun periferisinde kalan cümleler, Gazali'nin sağladığı meşruiyetle teorik cümlelere dönüştü.
Gazali, mesaileri üç meselede tektir etti: Allah'ın cüziyatı bilmesi, haşr-i cismani meselesi ve alemin meselesi.
Bu meseleler sudur düşüncesiyle ilişkilendiriliyor ve daha sonra tasavvuf, sudur düşüncesini tevarüs etti.
1:06:20Gazali'nin Etkisi ve Sonuçları: Gazali'nin tasavvufun muamele boyutuyla ilgili inşa ettiği malumat çerçevesi, kendisinden sonrakiler için mükaşefe bilgisini dini ilimler için meşru konuma getirdi.
Gazali'nin metni içerisinde İbn Arabi'de bulunan teorik cümleler ve vahdet-i vücudu doğrudan ima edip açıklayacak cümleler yoktur.
Gazali bu yönüyle iki türden tasofi harekete kaynaklık ediyor: İbn Arabici bir teorik geleneğe ve muameleye odaklanan, İbn Arabici geleneği yersiz bulan bir geleneğe.
1:09:01İmam Gazali'nin İbahilik Eleştirisi: İmam Gazali'nin felsefe, fıkra ve tasavvufa ilişkin eleştirilerinde ortak bir sorun var: ibahilik (amelsizlik) sorunu.
Gazali'nin "faydasız ilimden Allah'a sığınmak" ifadesi, fakihlerden ziyade sufilerin de züht tavırlarının amelsizliğe (ibahiliğe) giden bir kapı açtığını belirtiyor.
Gazali'ye göre, hulul, ittihat veya Tanrı'ya erdiğini söyleyen ama ibadetten uzak duranlar, İhyau ulumiddin'in tasavvuf anlayışını yerine getirmiyorlar.
1:10:47İbahilik Sorununun Felsefe ve Batıllıkla İlişkisi: Felsefeye ilişkin üç teori de bir tür ibahilikle ilgili teoriler olarak değerlendirilebilir.
Tanrı'nın mucip bizzat olduğunu (sudur teorisi) ifade eden teori, dindarlığın ikame edilemeyeceği bir teori olarak anlaşılabilir.
Tanrı'nın tikelleri bilmemesi (Allah'ın tikelleri bilmemesi) deizme giden bir yolu açabilir.
1:13:11İhyau ulumiddin'in Yenilikleri: İhyau ulumiddin'in ilk yeniliği, tasavvufa dini ilimler içerisinde tam anlamıyla bir meşruiyet kazandırmaktır.
İkinci yenilik, tasavvufta daha önce bulunan ama açımlanmamış ana cümlelerin teorize edilerek din ilimleri içerisinde meşruiyet kazanmasıdır.
Üçüncü yenilik, felsefi ilimlerin ana teorisini dinlere taşımaya imkan vermesidir.
1:14:11İmam Gazali'nin Etkisi ve Çağı: Gazali'nin çabasıyla tarikatların yaygınlaşarak fukahayı, ulema ve umera'yı meşru bir biçimde kendisine çeken bir üst yol olarak göstermesi mümkündü.
Gazali sonrası bir yüz yıl içinde bütün kurumsal anlamda tarikatlar ortaya çıktı ve bu kurumsallaşma Gazali'nin sağladığı meşruiyetle irtibatlıydı.
Gazali'nin İhyau ulumiddin'i yazdığı çağ, Haçlıların büyük saldırısı altında olan İslam dünyası ve batinilik krizleriyle karşı karşıya olan bir dönemdi.
1:18:29Gazali'nin Eleştirilerinin Nedenleri: Gazali, felsefi öğretilerin bir tür deizme yol açacağından endişeleniyordu; yani bir Allah ve yaratıcı fikri var lakin bu insanla ilişkili değil gibi bir his vereceğinden.
Kelam eleştirisinde tahkiki vermeyen nazar tehlikesi, yani kelam eleştirisinin bütün nirengi noktası budur.
Batıllık eleştirisinde ise sorumluluk ve ibahilik tehlikesi en büyük sorun olarak ortaya çıkmaktadır.
1:20:33Gazali'nin Kelam ve Tasavvufla İlişkisi: Gazali'nin "İlim Kitabı"ndan sonra "Münazaranın Afeti" adlı ikinci kitap gelir.
Gazali öncesi tasavvuf eserleri ve mutasavvıflar (İbnu Frein, Cüveyni, İmam Eş'ari) bu konularla ilgilendiler.
Gazali'nin hoca-talebe silsilesi, önde gelen mutasavvıflarla yakından ilişkili bir geleneğe dayanmaktadır.
1:21:26Gazali'nin Kelamcılar ve Sufilerle Eleştirileri: Gazali'nin zümre olarak kelamcılara eleştirisi, birey olarak yaklaşımından farklıdır.
Kelamla hesaplaşması, nazar yönteminin hakiki sonucu olabilecek mükaşefiye ulaştırmaya yeterli olmadığı eleştirisidir.
Sufilerle olan hesaplaşması, İslam geleneğinin dikkate alınmasında sergiledikleri zaaflara odaklanır, özellikle bilgiye yeterince önem vermediklerini eleştirir.
1:23:15Gazali'nin Bilgi Anlayışı: Gazali'nin çabası, edindiğimiz bilginin bizi dönüştürecek nitelikte olmasıdır.
"İlmul Muamele" (muamele bilgisi), muamele neticesinde ortaya çıkan idrak anlamına gelir.
Gazali, sadece bilgi edinmek değil, bu bilgiyi eyleme geçirmemiz gerektiğini vurgular.
1:26:33Gazali'nin Nihai Hedefi: Gazali'nin Miskat, Munkız ve İhya'da bizi götürdüğü nihai nokta "nübüvvet" (peygamberin getirdiği bilgiye eklemlenmek)dir.
Gazali, nübüvvetin açıkladığı, önerdiği ve bize söylediği esasın zirve noktası olduğunu düşünür.
Gazali, İslam dindarlığının her bakımdan vicdanı olarak nitelendirilebilir bir alimdir.
1:29:02İslam İlminin Bütünlüğü ve Kitap Önerileri: İslam tarihi ve ilimleri geleneğinde, kelam, fıkıh ve tasavvuf gibi alanlar dinin bütününe tekabül eder.
Gazali'nin "İhyau Ulumu'd-Din" adlı eseri Türkçeye farklı şekilde tercüme edilmiştir.
Gazali'nin felsefi kelamı ve hayatını anlatan diğer eserler de izleyicilere önerilmektedir.

İmam Gazali'nin "İhyaü Ulumiddin" Eseri Üzerine Akademik Tartışma

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir