Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Mehmet Bayrak adlı Kürtoloji alanında çalışan akademisyen ile yapılan bir röportajdır. Bayrak, "Efsunlu Coğrafya Horasan" ve "Kürt, Kürt ve Alevi Tarihinde Horasan Tarihi, Teknoloji, Müzik ve Edebiyat" gibi kitaplar yazmış bir araştırmacıdır.
- Röportajda Horasan'ın coğrafi konumu, etnik yapısı, inanç yapısı ve kültürel özellikleri ele alınmaktadır. Bayrak, Horasan'ın yedi ana Kürt yerleşim bölgesinden biri olduğunu, Safevi hanedanının Kürt kökenli olduğu iddiasını ve Horasan'ın Türk yurdu olarak algılanmasını tartışmaktadır. Ayrıca Alevilik, yaresanlık ve Kürt kimliği arasındaki ilişkiler, Türkiye'deki alevilik politikaları ve Kürt sorunu gibi konular da tartışılmaktadır.
- Röportajda Bayrak'ın kitabında 19. yüzyıldan itibaren Horasan'da inceleme yapmış Batılı gezginlerin ve bilim adamlarının çalışmalarından yararlandığı, 162 görsel ürün kullanarak Kürt tarihi, kültürü ve edebiyatı hakkında bilgiler aktardığı belirtilmektedir. Programın sonunda Bayrak'ın yeni bir çalışma planı olan "Ateş, Kan ve Barut Ortamında Yürütülen Kürt Diplomasisi" projesi hakkında bilgi verilmektedir.
- 00:02Eser Hazırlama Süreci
- Konuşmacı, eserlerinin hazırlama sürecini ve Horasan kitabının nasıl ortaya çıktığını anlatıyor.
- Geçmişte belirli konulara yoğunlaşıp tamamladıktan sonra başka çalışmalara geçerken, Kürtolojiye yöneldikten sonra çalışma alanı genişledi ve Türkiye'den ötesine çıktı.
- Türkiye'deki kaynak sorunu nedeniyle, yurt dışındaki Avrupa kütüphanelerindeki kaynaklardan da yararlanarak çalışmalarını sürdürdüğünü belirtiyor.
- 02:19Çalışma Yöntemi ve Kaynaklar
- Çalışmalarını yaparken sadece bir kitapla sınırlı kalmıyor, 1997 yılına kadar giden kaynakları kullanıyor.
- Batı literatürünün bilinmesinin doğru bilimsel çalışma yapabilmek için gerekliliğini vurguluyor.
- 1995'ten beri Horasan konusunda belgeler topladığını ve 8 yıllık bir çalışma olduğunu belirtiyor.
- 04:49Horasan'ın Önemi ve Coğrafyası
- Horasan çok önemli bir konu olup, Türklerin çocukluklarında "biz nereden geldik" sorusuna "Horasan'dan geldik" cevabı verilirdi.
- Horasan aynı zamanda Türk yurdu olarak görülür ve Anadolu'ya gelen birçok ermişin ve ocak kurucunun Horasan'dan geldiği söylenir.
- Konuşmacı Horasan'ı "efsunlu coğrafya" olarak tanımlıyor ve Horasan'ın coğrafyasında birden fazla Horasan olduğunu belirtiyor.
- 05:54Horasan Hakkında Karartmalar
- Alevilerin önüne kurulan tuzaklardan biri Ali kültü üzerinden yürütülen, Ali'yi İslam supermanı gibi sunan dini kitaplarla Aleviliği İslam içinde eritmeyi hedefleyen bir çabaydı.
- İkinci önemli karartma Müslüman Horasan üzerinden yapıldı, bu Horasan Türkler için Türk kahramanı, Persler için Pers kahramanı olarak sunuldu.
- Ebu Müslim Horasani'nin 7-8. yüzyıllarda yaşamış bir Kürt komutanı ve devlet adamı olduğu, Emevi hanedanını Abbasilere teslim ettiği kaynaklarda belirtiliyor.
- 08:04Horasan'ın Gerçek Yapısı
- Konuşmacı, Horasan'ı doğru dürüst bilmeyenlerin Horasan'la ilgili ahkam keseceğini belirtiyor.
- Almanya ve İngiltere'de yaşayan Alevi dedelerin Horasan'dan gelme hikayelerini anlattıklarını, ancak bu tür trajikomik hikayelerin kaynaklık sağlamadığını vurguluyor.
- Kitabında Horasan'da inceleme yapmış 19. yüzyılın başından itibaren Batılı gezginlerin ve Horasan'ı görmüş şahsiyetlerin çalışmalarından kaynaklandığını belirtiyor.
- 11:59Horasan ve Kelime Allah Tebehudi
- Kelime Allah Tebehudi, Horasan Kürtleri ve Aleviliği ile özdeşleşmiş, yedi ciltlik eserler yazmış önemli bir şahsiyettir.
- Kitapta Kelime'nin Arap alfabesi ile Kürtçe yayımladığı şiir örnekleri yer almaktadır.
- 17. yüzyılda yaşamış Kızılbaş Kürt şairi Cafer Kuli'nin divanı da kitapta yer almaktadır.
- 13:40Horasan'ın Kürt Yerleşim Yeri Olarak Önemi
- Horasan, Kürtlerin yedi temel yerleşim yerinden biridir.
- Yedi ana Kürt yerleşim bölgesi vardır: Kuzey, Batı, Doğu, Güney ve Merkezi Kürtistan, Orta Anadolu Kürt yerleşkesi ve Horasan.
- Kitapta 162 görsel ürün bulunmaktadır ve görsel tarih Kürtler ve Aleviler açısından son derece önemlidir.
- 15:50Horasan'ın Kürt Varlığı Tarihi
- Horasan olgusu, Kürt kimlik karartma stratejilerinde "biz Horasan'dan geldik" şeklinde kullanılmaktadır.
- İslam öncesinde, Hilafet döneminde ve Ebu Müslim döneminde Horasan'da Kürt varlığı bulunmaktadır.
- 16. yüzyılın başlarında Şah İsmail, Horasan'ı Safevi toprağına kattıktan sonra Dersim'den binlerce aileyi Horasan'a yerleştirmiştir.
- 16:55Horasan'a Göçler ve Geri Dönüşler
- İkinci büyük göç, Şah İsmail'in oğlu Şah Tahmas döneminde gerçekleşmiştir.
- Üçüncü büyük göç, 17. yüzyılın başında Şah İsmail'in torunu Şah Ebu'l-Feth döneminde olmuştur.
- 1639 Kasr-i Şirin Antlaşması ile Dersim bölgesi Safevilere geçince, Horasan'a yerleştirilmiş binlerce aile eski yurtlarına geri dönmüştür.
- 20:00Safevi Hanedanının Kürt Kökeni
- Şah İsmail, Hatai kökenli Sincar Kürtleridir ve köken olarak Ezidi olabilir.
- Safevi hanedanı, Zende hanedanı ve Nadir Şah da Kürt kökenlidir.
- Resmi tarih yazımlarına göre Safevi Devleti Türk devleti olarak tanımlanırken, bu görüş tam tersidir.
- 21:40Safevi Devletinde Alevilik ve Şiilik
- Horasan, Sünni Özbek ve Türkmenlerin güneye sarkmalarını engellemek için Kızılbaş-Kürt kolonisi olarak görevlendirilmiştir.
- Şah İsmail'in oğlu, Osmanlı karşısında tutunabilmek için devletin resmi dinini Alevilikten Şiilik formuna dönüştürmüştür.
- Şiilik resmi dini olmaya başladığında, Kalenderi ve Gerekfiler gibi Alevi inanç türevlerine karşı katliam uygulanmıştır.
- 24:09Horasan'dan Gelenler Mitoğu
- Alevi kürtlerin Horasan'dan geldiklerini iddia eden görüş, resmi ideolojinin ve kültür politikasının bir versiyonu olarak değerlendirilmektedir.
- Bu iddia, Kürt kimliğini karartmak ve Aleviliği İslam içinde eritmek amaçlı bilinçli bir propaganda politikasıydı.
- Horasan'da yaşayan Kürtlerin %75'inin Alevi, Şii, Ezidi ve benzeri inançlara mensup olduğu bilinmiyordu.
- 26:41Horasan'dan Gelenlerin Gerçekleri
- Horasan'dan bir grup gelmiş olsa da, bu gelenlerin aslında 1500-1600 yıllarında göç ettirilen ve Kasrı Şehir Antlaşması'ndan sonra eski yurtlarına geri dönen bir bölümünden ibaretti.
- Bu geri geliş, sanki tüm Aleviler Horasan'dan gelmiş gibi sunulmuş ve "Horasan Evliyaları" denilerek Anadolu ve Mezopotamya'daki kültürlerin yokluğuna işaret edilmiştir.
- Dersim'den 1938'den sonra batıya göç ettirilenlerin 1947'de kanunla geri dönüş yasaklarının kaldırılmasıyla topraklarına döndüğü gibi, Horasan'da da benzer bir süreç yaşanmıştır.
- 30:18Horasan'ın Etnik Yapısı
- Üç Horasan var: Erzurum Horasan, İran Horasan ve Güney Kürdistan'daki Horasan, ancak konu olan Horasan İran'daki Horasan'dır.
- İran Horasan'ı, Hazar Gölü'nün güneydoğusunda yer alan, kozmopolit ve çok renkli bir coğrafyadır.
- Horasan'da Kürtler ve Alevilerin yerleştikleri coğrafya ve şehirler bazında nüfus dağılımı detaylı olarak belirtilmiştir.
- 31:53Önemli Alevi Şahsiyetler
- Baba İlyas, Baba İshak, Hacı Bektaş-ı Veli ve Ebu'l-Vefa'nın, Ebu'l-Vefa Kürdi'nin halifeleri olduğu belirtilmiştir.
- Baba Tahir Üryan, 10. ve 11. yüzyıllarda yaşamış bir Yaresan Kürt şairi olup, Ömer Hayyam, Yunus Emre ve Mevlana'nın şiir ve düşünce babasıdır.
- Ebu'l-Vefa Kürdi, Babai düşüncesinin asıl kuramcısı olup, İslam ilkelere karşı çıktığı, cen ve muhabbet yürüttüğü bilinmektedir.
- 35:01Alevilik ve Kürt Kimliği
- Aleviliğin türkleştirilmesi politikaları ve bunun bir ürünü olduğu belirtiliyor.
- Baba Tahir ve Yaresan'ın alevilikten önceki önemli bir şair olduğu, 30'dan fazla Yaresan şairinin varlığı ve bunların arasında kadınların da bulunduğu vurgulanıyor.
- Alevilik'in Baba Tahir'den gelen bir ekolden çıktığı ve Yaresan'ın alevilikten bir türev olduğu ifade ediliyor.
- 36:36Alevilik ve Kürt Kimliğinin Bilinmeme Nedenleri
- 1991'de Hollandalı Kürtolog Martin van Bruinessen'in "Devlet" adlı eserini yayınlayana kadar araştırmacılar bile İran ve Irak'taki Alevi Kürtlerin varlığını bilmiyordu.
- Lozan Antlaşması ile sınırlar belirlendiğinde, demirden bir perde gerildi ve Türkiye'de Kürt kimliği gibi Alevi kimliği de yasaklandı.
- Alevilerin kendilerini yazmaları, çizmeleri ve ibadet yerlerinin yasaklanması, Türk-Islamlaştırma ve toplumu tek tipleştirme politikalarının araçlarıydı.
- 38:54Alevilik'in Gerçek Adı ve Tarihi
- Alevilik'in tüm türevleri olduğu ve Alevi söyleminin Türkiye'de yüz yıllık bir geçmişi olduğu belirtiliyor.
- Alevilik'in doğru adının Yaresan olduğu, bu ismin "sevgili dost" anlamına geldiği ve Alevilik'in sevgi dini olduğu vurgulanıyor.
- Bugün İran'daki ve Irak'taki tüm Alevi Kürtlerin kendilerine "Ya" derleri ve bu konuda doktora çalışmaları yapıldığı belirtiliyor.
- 40:11Camii-Cemevi Projesi ve Alevilik
- Alevilerin önce kendilerini düzeltmeleri gerektiği, bazı Alevi önderlerin yerleri geldikçe İnonu'ya veya bazı partilere sattığı belirtiliyor.
- 1925'te Tekke ve Zaviyeler Kanunu ile Alevilik'in yasaklanmadığı ancak alevilerin ibadetlerini gizli yapmak zorunda kaldığı vurgulanıyor.
- Cami-Cemevi projesinin gerçekçi bir proje olmadığı, öncelikle cemlerin serbest bırakılması ve Aleviliğin resmen tanınması gerektiği belirtiliyor.
- 42:17Kürt Sorunu ve Barış Süreci
- Kürt sorununun silahla çözülecek bir sorun olmadığı, Kürtlerin demokratik mücadele olanağı verilmediği için illegaliteye kaymak zorunda kaldıkları belirtiliyor.
- Kürt sorununun çözümünün demokratik ve barışçı olması gerektiği, bu olmadan Türkiye'de demokrasi kurulamayacağı vurgulanıyor.
- 43:00Araştırmacı Mehmet Bayrak'ın Çalışmaları
- Mehmet Bayrak'ın çok sayıda kitap yazdığı ve toplumsal değişimde katkısı olduğu belirtiliyor.
- Bayrak'ın çalışmalarının, resmi ideoloji mensuplarının görüşlerini değiştirmesine katkı sağladığı vurgulanıyor.
- Bayrak'ın önümüzdeki çalışmasının "Ateş, Kan ve Barut Ortamında Yürütülen Kürt Diplomasisi" ile ilgili olacağını ve Cumhuriyet tarihi boyunca Kürt kimliğinin yasaklanması sonrası Kürt aydın ve örgütlerinin diplomatik girişimlerini araştıracak olduğunu belirtiyor.
- 46:20Programın Kapanışı
- Mehmet Bayrak'ın Kürt, Kürt ve Alevi tarihinde Horasan tarihi, teknoloji, müzik ve edebiyat konulu kitabına ilişkin bir tartışma yapıldı.
- Programın bu noktada sonlandırılacağı belirtildi.