Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- TRT Diyanet Ekranlarında yayınlanan "Sözün Özü" programının yeni formatında, moderatör Sadık Türker'in sunduğu bu videoda, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümünden Cüneyt Kaya ve Ömer Türker gibi akademisyenler Gazali'nin hayatını ve düşüncelerini ele almaktadır.
- Video, Gazali'nin İslam düşünce tarihindeki dönüm noktası niteliğini inceleyerek başlıyor ve onun 1058'de doğuşundan itibaren yaşadığı eğitim sürecini, Bağdat'taki Nizamiye Medresesi'ndeki hocalık kariyerini, yaşadığı bilgi ve varoluşsal krizleri, tasavvuf yolculuğunu ve "İhya" gibi önemli eserlerini kronolojik olarak ele alıyor. Program, Gazali'nin kelam, felsefe ve tasavvuf arasındaki ilişkiyi, bilgi-amel ilişkisini ve İslam düşünce geleneğindeki etkisini detaylı bir şekilde inceliyor.
- Videoda ayrıca Gazali'nin "Tehafütü'l-Felasife" eserindeki felsefe eleştirileri, tasavvuf yolculuğunda yaşadığı deneyimler ve İslam medeniyetindeki entelektüel krizle günümüzdeki medeniyet krizi arasındaki benzerlikler de tartışılmaktadır. Program sonunda Gazali ile ilgili okuyabileceklerin kitap önerileri sunulmaktadır.
- 00:38Program Tanıtımı
- TRT Diyanet ekranlarında yaklaşık on bölüm boyunca devam eden "Sözün Özü" programına İbrahim Hallüerr ve Ömer Türker yeni bir format ve içerikle devam edecekler.
- Programda İslam düşünce geleneğinin tarih içerisindeki görünümlerini ve günümüzdeki yansımalarını tarihsel, karşılaştırmalı ve güncel sorunları hesaba katarak tartışmaya alınacak.
- Programın ilk bölümünde Gazali'nin hakikat arayışını İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nden Cüneyt Kaya ile konuşulacak.
- 01:35Programın Amacı
- Programda İslam'ı bir medeniyet olarak ele alıp, bu medeniyette ortaya çıkan bilim ve bilginin hayatın tüm alanlarına yansımasını takip edecekler.
- İslam düşünce geleneğinin günümüzdeki yansımalarını ve içinde yaşadığımız dünyada İslam'ın her konuşulan meselede ne söylediğini bulmaya çalışacaklar.
- İslam düşünce geleneğinin sadece entelektüel birikim değil, aynı zamanda masallar, hikayeler, menkıbeler, şiirler, türküler, şarkılar ve minyatürler formatında maddi kültürün farklı seviyelerinde yansımasını da ele alacaklar.
- 04:51Gazali'nin Kimliği
- Gazali İslam düşünce geleneği açısından çok önemli bir isim olup, İslam düşünce tarihinin dönüm noktası olarak tanımlanabilir.
- Gazali'nin pek çok disiplini kendi bünyesinde barındıran bir isim olması onu diğer düşünürlerden farklılaştıran özellik.
- Gazali bir eş'ari kelamcısı, şafii fakih, eleştirmen ve sufi kimliğiyle çok yönlü bir düşünür olarak karşımıza çıkıyor.
- 08:15Gazali'nin Önemi
- Gazali'nin temel arayışının bir hakikat arayışı olduğu belirtiliyor.
- Gazali bir yönüyle İslam düşünce geleneğinin savunusunu yapan, bir yönüyle de kadim mirası eleştirel bir gözle inceleyip ihya etme çabasına giren modern bir zihin anlamında muhafazakar ve modern bir düşünür olarak tanımlanabilir.
- Gazali bir alim, filozof (teorisyen) ve kendine bir misyon gören bir aydın olarak karşımıza çıkıyor.
- 09:42Gazali'nin Yaşadığı Dönem
- Gazali, kendisine gelinceye değin altı asırlık İslam düşünce geleneğini eleştirel bir biçimde tevarüs ediyor.
- Dini düşüncenin temel öncüllerinden hareketle, antik Helenistik birikimden tevarüs edilmiş ve İbn-i Sina, Farabi gibi isimler aracılığıyla kendisine gelmiş felsefi geleneği kritiğe tabi tutuyor.
- Gazali 12. yüzyılda yaşamıştır.
- 10:37Gazali'nin Hayatı ve Eğitim Süreci
- Gazali 1058 yılında Tus bölgesinde doğmuş ve ilk eğitimini orada almış, ardından Nişabur'daki Nizamiye Medresesi'nde eğitim görmüş.
- Gazali, İmam-ı Harami Ebu'l-Cüveyni'nin talebesi olmuş ve mezun olmuş, bu dönemde Büyük Selçuklu Devleti'nin hakim olduğu, Melikşah'ın iktidarda olduğu ve veziri Nizamülmülk tarafından kurulan Nizamiye Medreseleri'nde eğitim almış.
- Nizamiye Medreseleri, Mısır'daki Fatımi Devleti'ne karşı Sünni inancı tahkim etmek amacıyla kurulmuş ve temelde Şafi fıkıh okutulmuş.
- 12:37Gazali'nin Kariyeri ve Şöhreti
- Gazali, siyasi iktidarla yakın ilişkiler kurmuş ve 35 yaşlarında (1091 tarihinde) Bağdat'taki Nizamiye Medresesi'nde hoca olarak atanmış.
- Bağdat'a gelişinde devlet adamları ve alimler tarafından karşılanmış, genç yaşta şöhret bulmuş ve bu şöhretini fıkıh alanında yazdığı eserler ve kelam alanında Batıniliğe karşı yazdığı eserlerle kazanmış.
- Bağdat'ta dört yıllık bir hocalık dönemi boyunca 300 kadar talebeye dini ilimleri öğretmiş, bu dönemde "Filozofların Tutarsızlığı" (Tehafütü'l-Felasife) adlı meşhur eserini kaleme almış.
- 14:26Gazali'nin Krizi ve Çağı
- Gazali, dört yıllık hocalık döneminin sonunda altı ay kadar süren bir kriz yaşamış, yemeden, içmeden kesilmiş ve doktorlar bunun psikolojik bir rahatsızlık olduğunu söylemiş.
- Gazali'nin krizi, İslam düşüncesi ve medeniyetinin zirvede olduğu bir dönemde yaşandığı için "zirve krizi" olarak adlandırılabilir.
- İslam dünyası siyasi olarak, fikri olarak, bilim gelenekleri ve fıkıh gelenekleri bakımından zirvede olduğu bir dönemde yaşanan bu kriz, Gazali'nin kişisel deneyimiyle birlikte çağının zirvesini yansıtmaktadır.
- 16:33Gazali'nin Çağındaki Siyasi ve Entelektüel Durum
- 11. yüzyılda İslam dünyası siyasi olarak büyük ölçüde parçalanmış, Hicaz'da Karmatiler, Mısır'da Fatımiler, Bağdat'ta Büveyhiler gibi farklı siyasi iktidarlar tarafından işgal edilmiş.
- 12. yüzyılda Büyük Selçuklular eliyle bu parçalanmış coğrafya toparlanmış, Bağdat, Maveraünnehir, Horasan ve Anadolu'nun bir kısmı Selçuklu hakimiyeti altında siyasi birliğe kavuşmuş.
- Entelektüel açıdan da farklı düşünce gelenekleri arasında hakikatin ne olduğu hususunda yapılan tartışmalar neticesizleşmeye başlamış, delillerin denkliği meselesi tartışılmış ve hakikatler çokluğu ortaya çıkmış.
- 19:21Gazali'nin Krizinin Derinlemesine İncelenmesi
- Gazali'nin krizi, 11. yüzyıldaki siyasi parçalanmışlığın entelektüel ve düşünce geleneği açısından da bir parçalanmışlığa dönüşmesiyle ilişkilendirilebilir.
- Gazali, büyük Selçukluların siyasi birliği sağlaması gibi, felsefe, tasavvuf ve kelam gelenekleri arasında birlik kurma arayışına giriyor.
- Gazali'nin krizi, bir projenin parçası olarak medresede çalışırken otantiklik sorunuyla karşılaştığı ve kişisel arayışının hakikatle ilgili yönelimiyle çeliştiği bir süreç olarak da yorumlanabilir.
- 20:49Gazali'nin Felsefe ve İnanç Tarihindeki Önemi
- Gazali'nin felsefe ve düşünce tarihi açısından önemli bir figür olarak ortaya çıkmasının kaynağı, meselelere daha bütüncül bakış açısından kaynaklanmaktadır.
- Gazali, bir önceki yüzyılda hakikat iddiasına ve gerçekliğe dair her bir ekolün kendince yaklaşımlarını ve ekol içi tartışmaları üstten değerlendirebilen bir isim olmuştur.
- Gazali, filozoflar, kelamcılar, sufiler ve dini ilimlerle ilgilenen ulemanın kendi iç tartışmalarını birleştirmek isteyen bir isim olmasına rağmen, tasavvuf yolunu tercih ederek diğer yaklaşımları hiyerarşi içerisinde yerleştirmeye çalışmıştır.
- 22:50Gazali'nin Hakikat İddiasına Yönelik Sınıflandırması
- Gazali, çağdaşında hakikat iddiasında olanlara dair bir sınıflandırma yapmıştır; bu sınıflandırma, ondan önceki dönemlerde benzer bir yaklaşımın olmadığı için çok önemlidir.
- Gazali'ye göre hakikate ulaşma yöntemleri dört gruptur: nazar ve istidlal (akıl yürütme) ile hakikate ulaşan kelamcılar, masum imama tabi olarak hakikate ulaşan batıniler, kesin kanıt veya bilimsellik iddiasında olan filozoflar ve müşahede veya manevi tecrübe neticesinde hakikate ulaşan sufiler.
- Gazali, taksim yöntemi kullanarak her birini tek tek inceleyerek olumsuzluklarını gösterip en sonunda tasavvufa varmıştır.
- 24:09Gazali'nin Eleştirel Bakış Açısı
- Gazali'nin eleştirel bakış açısının kaynağı, görece muhahar bir dönemde yaşamış olmasıdır.
- Gazali, bir şeyi eleştireceklerken önce o konuyu öğrenmeyi ve önyargılı hareket etmemeyi savunmuştur.
- Kendi ifadeleriyle "el-mun kıza" iddiasını gerçekleştirmiş, felsefe, tasavvuf, batinilik ve kelam gibi alanları ayrıntılara kadar uygulamaya çalışmıştır.
- 25:41Gazali'nin İlim ve Amel İlişkisi Üzerine Yaklaşımı
- Gazali, ilim ve amel (bilgi ve eylem) ilişkisi arasındaki evrensel bir krizi canlı bir şekilde yaşamış ve açık yüreklilikle aktarmıştır.
- Gazali, İslam dünyasında kamuya mal olmuş, Türkiye'de yaşayan herhangi bir din aleminden daha popüler bir isim olmuştur.
- Gazali, İhya eserinde bilgi- davranış ilişkisini en sıradan insanla, en eğitimli insanın kendisiyle irtibat kurabileceği bir anlatım seviyesine ulaştırmıştır.
- 28:01Gazali'nin İslam Düşünce Geleneğindeki Yeri
- Gazali, İslam düşünce geleneğinin kendisine kadar gelmiş birikiminin bir mahsulüdür; hepsini kendisinde toparlayarak eleştirel düşünce süzgecinden geçirip bütüncül bir perspektifle okuyan bir isimdir.
- Gazali, İslam düşünce geleneğinin kendisinden sonra gelenlerin de hasılı hulasasıdır.
- Gazali'nin felsefe tarihi açısından önemli kılan şey, karşı karşıya kaldığı entelektüel ve ahlaki krizlerle hiçbir şekilde tereddüt etmeksizin yüzleşmeyi seçmesidir.
- 29:39Gazali'nin Krizi ve Dini Hayat
- Gazali, İslam toplumunda dini hayatın derinlik zafiyetine uğradığını düşünüyor.
- Gazali'nin tasavvuf yolunda girmeye karar verdiği hikayesinde, şeyh ona sadece Kur'an okumak yerine, dil ve kalp paralel olarak Allah zikri çekmesini tavsiye ediyor.
- Gazali'ye göre, Allah'la irtibatın tek yönlü değil, kişinin tüm hayatını kuşatacak şekilde olmalı.
- 33:30Gazali'nin Bilgi Krizi
- Gazali'nin otobiyografisinde anlattığı iki ay kadar sürdüğünü söylediği bir bilgi krizi var.
- Gazali küçük yaşta kendi ifadesine göre geleneksel inançlardan sıyrıldığını ve hakikatin peşine düşmeye çalıştığını belirtiyor.
- Gazali, hakikate ulaşmak için iki tür bilgi olduğunu gördüğünü söylüyor: duyulardan gelen bilgiler ve akıldan gelen bilgiler.
- 35:05Gazali'nin Hakikat Arayışı
- Gazali duyulardan gelen bilgilerin zayıf olduğunu fark ediyor ve akla güvenmeye başlıyor.
- Gazali'nin akla kastettiği şey, zorunlu bilgiler, mantığın temel ilkeleri ve düşünmenin temel kuralları gibi apriori bilgilerdir.
- Ancak Gazali'nin akla güvenmesi de şüpheye yol açıyor ve bu şüphe, sonradan yaşayacağı tasavvufi tecrübenin ilk habercisidir.
- 36:17Gazali'nin Bilgi Krizi
- Gazali, iki ay boyunca kesin bilginin varlığına dair şüphe içinde olduğunu, bir tür septik şüpheci bir dönem geçirdiğini belirtiyor.
- Gazali, bu krizden Allah'ın inayetiyle ve kalbine attığı nurla kurtulduğunu, aklı bilgilere güveninin geri geldiğini söylüyor.
- Gazali, bilgi krizinde bilginin kendisiyle kurtulduğunu iddia ediyor ve zaruri bilgilerin (örneğin "bütün parçadan büyüktür" veya "bir şey aynı anda iki mekanda olamaz") aklın sezgiyle kavrandığı veya Allah'ın doğrudan yarattığı en temel bilgiler olduğunu savunuyor.
- 37:42Gazali'nin Arayışı ve Krizinin Önemi
- Gazali, hakikati arayacaksa temel kriterinin zorunlu bilgiler (zaruriyat) olduğunu ve bu ölçütte göre her şeyi sorgulayacağını belirtiyor.
- Gazali'nin krizi sadece bireysel değil, İslam ümmetini temsil ettiği düşünülen bir toplumsal kriz olarak görülüyor.
- Gazali'nin kişisel hikayesi, her bir Müslüman'ın Allah'ı bulma vazifesi olarak görülen arayışın sembolik bir ifadesi olarak güncellenerek evrensellik kazanıyor.
- 39:16Gazali'nin Bilgi Anlayışı
- Gazali, kendisine kadar gelen bilgileri sorgulamadan kabul ettiği için, bu bilgilerden vazgeçtiğinde geriye hiçbir şeyin kalmayacağını fark ediyor.
- Gazali, bilgisi kendisini dönüştürecek, suya atıldığında suyun tamamında çözünerek tatlandıracak bir bilgiye ihtiyaç duyuyor.
- Gazali'nin şüpheci ve eleştirel perspektifine dönen krizi, Descartes'ın "efendim şüphesi"yle karşılaştırılıyor.
- 42:12Gazali'nin Kurumsal ve Siyasi Sorgulamaları
- Gazali, medrese ile ilişkisini sorgulamaya başlıyor ve bilginin kurumsal ve kuru bir biçimde aktarıma konu olduğu sistemle hakikati arayışının arasında bir çelişki görüyor.
- Gazali, siyasetle güçlü bir ilişkisi varken (danışmanlık, savaşlara dahil olma) bu ilişkiyi sorguluyor ve Hz. İbrahim'in kabrinde siyasi otoriteye ithaf edecek şekilde kitap yazmayacağına söz veriyor.
- Gazali, Bağdat'tan çıkışı aynı zamanda medrese, medresedeki yazım tarzı ve siyasetle ilişkisini koparmak için bir adım olarak görülüyor.
- 43:35Gazali'nin Hakikate Giden Yol Arayışı
- Gazali, hakikate götürecek bir yöntem arayışında ve bu yolun fıkıh veya kelam olmayacağını düşünüyor.
- Gazali, batıniliği elverişli bir yöntem olarak görmediği için eleştiriyor ve tasavvufu tercih ediyor.
- Gazali'nin krizi, imani bir şüphe değil, varoluşsal bir kriz olarak görülüyor; yaptığı iş ile hayatı arasında paralellik olmadığını fark ediyor ve tasavvufun bu farkı sağladığını düşünüyor.
- 46:29Gazali'nin Kelam ve Tasavvuf İlişkisini Algısı
- Gazali, tasavvufun insanın ahlakını değiştirmeye yönelik yöntemler içerdiğini fark ederek, önce okumalarıyla bilgi edinip sonra tecrübe yaşamaya başlamıştır.
- Gazali öncesi kelam ve tasavvuf ilişkisi, kelamın tasavvufu tabi olduğu bir ilişkiydi; birçok meşhur sufiler mütekellimlerle yakın ilişkiler içindeydi.
- Gazali, kelamın ahlaki yetkinlik meselesini tasavvufa bırakmış, tasavvufun ise teorik açıklamasını kelame bırakmış durumda olduğunu fark ederek daha birleştirici bir misyona sahip olmuştur.
- 48:50Gazali'nin İhyau Ulumiddin Eseri ve Amacı
- İhyau Ulumiddin (Dini İlimlerin İhyası) eserinde Gazali, medresede okutulan ilimlerin ruhsuz olduğunu düşünerek bu ilimlere ahireti önceleyen bir ruh vermek istemiştir.
- Gazali, dini ilimlerin tamamen ahireti önceleyen bir hayat tarzı olarak görülmesi gerektiğini savunmuştur.
- Gazali'nin arayışı gereği hakikate ulaştıran bilgiyi herhangi bir zümrenin temsil etmemesi gerektiğini düşünmüştür.
- 50:41Gazali'nin Bağdat'tan Terk Etmesi
- Gazali'nin hikayesini özetleyen şey, medreseyi, iktidarı ve gündelik siyasi ilişkileri terk etmesidir.
- Gazali, ahiret ilimlerini muamele (pratik) ve müşahede ( tecrübe) iki kısma ayırır ve muamele kitabı olarak tanımlar.
- Gazali'nin kopuşunu anlatan "El-Esed vel Gavvas" (Aslan ve Derinlikler Sahibi Çakal) hikayesinde, aslan yöneticiliği, çakal ise bilgelik temsil eder.
- 52:42Gazali'nin Terk Nedeni ve Sonrası
- Gazali, nefsin kendine çeki düzen vermesi ve terbiye edilmesi için sevdiği şeylerden ayrılmak gerektiğini düşünmüştür.
- Gazali'nin anlattığı hikayede, terbiye edilmemiş bir atın sahibini nasıl öldüreceği örneği, nefsin terbiye edilmemesinin tehlikelerini göstermektedir.
- Gazali, Bağdat'tan ayrılarak Şam, Hicaz ve Kudüs'e giderek Şam Emevi Camii'nin kuzey minaresinin altında inzivaya çekilip sufilerle birlikte yaşamaya başlamıştır.
- 58:07Gazali'nin Bilgi Krizi ve Eleştirel Yaklaşımı
- Gazali, başlangıçta saf bir bilgi krizi olarak görünen şeyi, Şam yolculuğu ertesinden sonra varoluşsal bir krize dönüştürmüş ve İslam düşünce geleneğindeki kelam, felsefe ve tasavvuf yöntemlerine dair eleştirel bir okuma yapmıştır.
- Gazali'nin karşı karşıya kaldığı temel soru, kesin bilgiye ulaşma yöntemleriydi; özellikle müşahede ( tecrübe) yöntemi ve nazar ( akıl) yöntemi arasında bir kriz yaşamıştır.
- Gazali, bilgi- eylem ilişkisi ve nefsin terbiyesi etrafında kemal arayışını eleştirel bir yaklaşımla incelemiştir.
- 59:52Gazali'nin Kelam ve Felsefe Eleştirisi
- Gazali'nin temel derdi, kelamın sınırlarını aştığı yönündedir; kelamın savunma disiplini olması gereken halde, zaman içinde felsefeye dönüşmüş ve araştırmasına dönüşmüştür.
- Gazali, filozofların bilimsellik kriterlerini bir ölçüye kadar kabul etse de, bu kriterlerin metafizik meselelere tam anlamıyla uygulanamayacağını düşünmüştür.
- Gazali, filozofların kriterleriyle elde edilen bilginin, hakikate ulaşma noktasında yeterli olmadığını ve bu bilginin aklın kavrayamayacağı hakikatle ilgili olduğunu savunmuştur.
- 1:03:43Gazali'nin Tasavvuf Yaklaşımı
- Gazali, tasavvuf yoluyla bilgiyi içselleştirmeyi ve tecrübe etmeyi vurgulamıştır; kanıtlarla elde edilen bilginin tecrübeye göre eksik olduğunu düşünmüştür.
- Gazali'nin tasavvuf tecrübesinin neticesinde peygambere iman ettiğini ve peygamberin vahiy tecrübesine benzer bir tecrübe yaşadığını belirtmiştir.
- Gazali'ye göre, peygamberin otoritesi sadece sufi tecrübe yoluyla bilebilir, diğer hiçbir disiplin bu imkanı vermez.
- 1:06:44Gazali'nin Bilgi ve İnanç Anlayışı
- Gazali'ye göre, elde edilen bilgiyle kişinin ilişkisi önemlidir; ilmel yakin ( kanıtlı bilgi) seviyesindeki bilginin hayatına yansıması olmaz.
- Gazali, İbn-i Sina ile Ebu'l Hayr İbn Said hikayesini kullanarak, felsefenin nazar yolunu tasavvufun müşahede yolunu karşılaştırmıştır.
- Gazali, hakikate ulaşma yöntemlerini simgeleyen ayna metaforunu kullanmıştır ve bu metafor daha sonra Mevlana Celaleddin'in Mesnevi'sinde de karşılaşılacaktır.
- 1:08:23Gazali'nin Ressamlar Hikayesi
- Gazali'nin "İhya" kitabında, Çin ve Rum diyarından ressamlar arasındaki müsabakayı anlatan bir hikaye yer alır.
- Hikayede, kral ikiye ayrılmış bir odada Çin ve Rum ressamlarının resim çizmesini ister ve perde kaldırıldığında Rum ressamlarının parlak renklerle bir resim, Çinli ressamlarının ise zeminleri parlatarak Rum ressamlarının resminin mükemmel bir yansımasını gösterdiği görülür.
- Gazali bu hikayeyle felsefe ve sufiliğin ilahi olanı idrak etme noktasında eşit yollar olduğu görüşünü anlatmak ister.
- 1:09:33Gazali'nin Yakine Ulaşma Anlayışı
- Hikaye, iki yöntemin neticesinin aynı olduğunu ima ederek, yakine ulaşmanın bireysel bir tecrübeye dönüştüğünü gösterir.
- Gazali, Farabi'nin kendisinde itilen bilgilerle yakine sahip olduğunu zanneder ve onun kibrine benzer bir durum olduğunu düşünür.
- Gazali'nin İslam düşüncesinin bütününe bir yön vermesi onu önemli kılan şeydir.
- 1:11:09Gazali'nin Kelamın Muhatabını Değiştirme
- Gazali, Eş'ari kelamının tarihinde bir dönüm noktası olup, kelamın muhatabını değiştirmiştir.
- Daha önce kelamın muhatabı başka kelam mezhepleri ve din mensuplarıydı, ancak Gazali ilk kez İslam dünyasında filozoflar grubunu kelamcıların asıl muhatabı haline getirmiştir.
- Gazali, filozofları ve kelamcıları aynı gruba yerleştirerek teorik düşünceyi eleştirmiştir.
- 1:12:26Gazali'nin Felsefe Anlayışı
- Gazali'nin "İhya" eserinde felsefenin metafizik ve mantık olarak tanımlanmasıyla birlikte, filozofların Mutezile gibi bir fırka olmaktan başka bir şey olmadığını iddia etmiştir.
- Gazali bu tavrını hiçbir eserinde uygulayamamış, ancak bu durum İslam düşüncesinin genel gidişatını etkilemiştir.
- Gazali, İslam düşüncesinin genel olarak gidişatında müteahhir (mihenk taşı) olmuştur.
- 1:13:33Gazali'den Sonraki Felsefi Düşünce
- Bazı görüşlere göre Gazali filozofları eleştirdiği için felsefi ve bilimsel düşünce İslam düşünce geleneğinde köşeye bırakılmıştır.
- Bu görüş, özellikle Cumhuriyet döneminde Gazali'nin "tu kaka" bir isim haline getirilmesiyle ve İbn Rüşd'ün öne çıkartılmasıyla güçlenmiştir.
- Gazali sonrası 13. yüzyıldan batılılaşma-modernleşme dönemine kadarki 400-500 yıllık dönemde İslam düşüncesinin nasıl geliştiğini daha yeni yeni keşfetmeye çalışıyoruz.
- 1:15:23İslam Düşüncesinin Gelişimi
- Gazali sonrası İslam düşüncesi bir eşiğe gelmiş, büyük isimlerin çıktığı, temel teorilerin ortaya çıktığı bir dönem başlamıştır.
- 1300'lere kadar İslam düşüncesi, fıkıh, felsefe, kelam ve tasavvuf alanlarında temel problemler ve cevapların ortaya çıktığı bir dönemdir.
- 1300'lere kadar olan dönem, İslam düşüncesinin kendi iç tartışmalarıyla ilerleyen bir süreçtir, çünkü yeni bir meydan okuma (Modem Batı) ile karşılaşana kadar.
- 1:16:39Gazali'nin Felsefe Eleştirisi
- Gazali'nin filozofları eleştirisi veya rasyonalite eleştirisi toptan değil, parçacı bir eleştiri olup metafizik alanına yoğunlaşmıştır.
- Gazali'nin eleştirisi, felsefi ve bilimsel düşünceye bir darbe vurmadığı, İbn-i Sina gibi düşünürlerin çalışmalarının devam ettiği görülür.
- Gazali, esasında filozofları kadar güçlü bir biçimde kendisinden önceki Eş'ari geleneğe eleştiriler yöneltmiştir.
- 1:19:28İbn-i Sina'nın Eserleri ve Gazali'nin Eleştirileri
- İbn-i Sina'nın geniş bir külliyatı vardır: psikolojik, matematik, tıp ve mantık metinleri.
- Gazali, İbn-i Sina'nın psikolojisi, matematik, mantık ve tıp gibi bilimleri eleştiriye tabi tutulmaksızın medrese müfredatına dahil etmiştir.
- İslam dünyasında yazılmış ilk matematik ders kitabı, Gazali'nin öğrencisi tarafından telif edilmiş ve medrese müfredatına dahil edilmiştir.
- 1:20:14Gazali'nin Felsefe Eleştirileri
- Gazali, mantığı fıkıh ilminin mukaddimesi haline getirmiş ve tüm ilimlerin mukaddimesini dönüştürmüştür.
- Gazali'nin felsefe eleştirileri, özellikle metafizik eleştirisi, dindar bir insanın vicdanının sesi gibi görünmektedir.
- Gazali'nin eleştirileri, İslam düşüncesini şekillendirmede önemli rol oynamıştır ve sonraki dönem eleştirisi geleneğini Razi ve İbni Teymiye ile devam ettirmiştir.
- 1:21:31Tehafütü'l-Felasife ve Gazali'nin Eleştirisi
- Gazali'nin en etkili kitabı "Tehafütü'l-Felasife" (Filozofların Tutarsızlığı) olup, filozofların metafizik öncüllerinin felsefi burhan yöntemi açısından tutarsız olduğunu iddia etmektedir.
- Gazali, filozofların aklın hakkını verdiğini ve Farabici bir tarzda felsefe dediğimiz şeyin aklın en üstün ürünü olduğunu düşünmektedir.
- Gazali'nin temel misyonu, halkın imanını korumaktır ve bu misyon felsefe eleştirilerine de yansımaktadır.
- 1:24:18Gazali'nin Günümüzle İlişkisi
- Gazali'nin yaşadığı entelektüel kriz günümüzde de benzer şekilde yaşanmakta, ancak o dönemde İslam medeniyetinin zirvede olduğu halde, günümüzde İslam dünyasında bilimler çöktüğü bir dönemde kriz yaşanmaktadır.
- Gazali, bilim eleştirisiyle ortaya çıkmış ve metafizik ile kelam geleneklerini eleştirmiştir.
- Günümüzde de bir bilimler eleştirisi krizi yaşanmakta, ancak o bilimlerin verilerini kabullenmekte güçlük çekilmektedir.
- 1:27:58Gazali'nin İlhamı ve Kitap Önerileri
- Gazali, bilgi-eylem ilişkisi noktasındaki krizi bakımından tüm insanlar için örneklik sergilemektedir.
- Günümüzde de komşu kültür ve uygarlık havzalarına meydan okumayla karşı karşıyayız ve kök paradigmadan teşekkül etmiş dini düşünce geleneğini hesaba katıp yeniden inşa etmemiz gerekiyor.
- Gazali ile ilgili okuyabileceğimiz kitaplar arasında "El-Münkıze", Frank Griffel'in "Gazali'nin Felsefi Kelami", Abdül Hüseyin Zerrin Kub'un "Medreseden Kaçış" ve "Gazali Konuşmaları" bulunmaktadır.