Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında olup, eski Türkçe metinlerin analizi ve dilbilimsel dönüşümler üzerine odaklanmaktadır.
- Ders, 9. yüzyıldan kalma "İrak Bitik" adlı eski bir metindeki "Onbir İrak" parçasını incelemektedir. Öğretmen, eski Türkçedeki ses ve harf değişikliklerini, t-d dönüşümünü, k-g dönüşümünü gibi dilbilimsel konuları açıklamakta ve "sarık", "atlık", "sapçı", "yağız", "yalbaç" gibi sözcüklerin günümüz Türkçesine nasıl dönüştüğünü göstermektedir.
- Videoda ayrıca "edgü" (iyi) sözcüğünün tarihsel dönüşümü detaylı olarak ele alınmakta ve metindeki karakterlerin (sarılı savcı ve yağız adlı yalvaç) iyi haberler getirdiği anlatılmaktadır. Ders, izleyicilere eski metinleri okuma ve anlama konusunda özgüven kazandırmayı amaçlamaktadır.
- Eski Metinlerin İncelenmesi
- Bu derste, damgaları ve yazım kurallarını öğrendikten sonra dokuzuncu yüzyıldan kalma "İrak Bitik" adlı eski bir metin üzerinde alıştırma yapılacak.
- İrak Bitik, günümüzdeki fal kitabı anlamına gelmeyen, gaipten haber verme anlamına gelen bir eski Türkçe metnidir.
- Derste "Onbir İrak" adlı metindeki sözcüklerin ses değişimleri ve yazım kuralları incelenecek, ayrıca bu metin 1100 yıllık dilin nasıl korunduğunu göstermektedir.
- 02:08Metnin İncelenmesi
- Metinde "sarık" sözcüğü günümüzdeki "sarı" kelimesinin eski biçimidir, geçmiş dönemdeki metinlerdeki sonundaki g sesi günümüzde düşmektedir.
- "Atlık" sözcüğü günümüzde "atlı" olarak kullanılır, geçmişteki metinlerde sözcükler arasına iki nokta konulurdu.
- "Sapçı" sözcüğü günümüzdeki "savcı" kelimesinin eski biçimidir, geçmişte haber, bilgi taşıyan kişi anlamında kullanılırken günümüzde hukuk terimi olarak kullanılmaktadır.
- 05:21Diğer Sözcüklerin İncelenmesi
- "Yağız" sözcüğü günümüzde erkek adı olarak kullanılır ve kahverengi veya toprak rengi anlamına gelir.
- "Yalbaç" sözcüğü, sözcük içerisindeki b sesinin v'ye dönüşümüyle "yalvaç" olarak kullanılır ve peygamber veya önemli bilgi getiren kişi anlamında kullanılır.
- "Edgü" sözcüğü zaman içinde "eygü" ve sonra "iyi" olarak dönüşmüştür, bu sözcük Anadolu coğrafyasında yaygın olarak kullanılmaktadır.
- 10:15Ses Damgaları ve Ses Değişimleri
- Eski metinlerde "ezgi" sözcüğü "söz" olarak okunur, çünkü geçmiş dönemlerde ö ve ü sesleri birbirinden ayırt edilemiyordu.
- Ö ve ü sesleri aynı damga ile gösterilirdi, bu nedenle geçmiş dönem metinlerinde ö sesi de bu harfle gösterilirdi.
- 10:59Eski Türkçede Ses ve Harf Kullanımı
- Eski Türkçe'de ü ve ö sesleri günümüzde iki farklı ses değeri olarak değerlendirilirken, geçmiş dönemde atalarımız için bu ayrım yeterliydi.
- Günümüzde ü ve ö biçiminde iki farklı harfle gösterilirken, geçmiş dönemde bu ayrım yapılmıyordu.
- Bugünün yapısıyla geçmiş dönemi değerlendirmek yanlış olacaktır.
- 11:46Bitik Metni İnceleme
- "Edgü söz" (iyi söz) sonunda "sav" (bugünkü "saf" biçiminde) sözcüğü gelir ve "elti" (ulaştırmak anlamında) ile "kel-ir gelir" (gelir) ifadeleri kullanılır.
- Metinde "sarık atlık savcı", "yagız atlık yalvaç" ve "peygamber" olarak adlandırılan kişilerin ellerinde iyi sözler ve haberlerin olduğu belirtilir.
- Bitik metinler genellikle bir olayı anlatır ve bu olay sonucunda falına bakan kişinin iyi mi kötü mü sonuçla karşılaşacağına dair yorumda bulunulur.
- 14:30Metnin Sonuçlanması
- Metin "tir" (bugünkü "dir" anlamında) ile sonuçlanır ve "ırk" (fal) sözcüğüyle "böyle der" anlamına gelir.
- "Anca bilin ank" ifadesi "böyle bilinsin ki çok" anlamına gelir ve "ol" ekine denk gelen "edgü ol" (iyidir) ile metin "bu fal iyidir" anlamında sonuçlanır.
- Bu metin 1100 yıl öncesine ait eski bir parçadır ve günümüz Türkçe'sine oldukça yakın bir yapıya sahiptir.