Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü'nde ölçme ve değerlendirme alanında görev yapan, 30 yıllık tecrübeye sahip bir akademisyen tarafından Anadolu Üniversitesi'nde verilen bir eğitim semineridir.
- Seminer, "Araçlarda Veri Toplama" başlığı altında araştırma süreçlerinde veri toplama yöntemlerini, ölçek geliştirme ve adaptasyon süreçlerini detaylı olarak ele almaktadır. İçerik, nicel ve nitel veri toplama araçları, ölçek geliştirme aşamaları, geçerlilik ve güvenilirlik değerlendirmeleri, SPSS programı kullanımı ve ölçek uyarlaması sürecinin 12 aşaması gibi konuları kapsamaktadır.
- Seminerin son bölümünde bir soru-cevap oturumu yer almakta, öğrencilerin ölçek geliştirme, anket analizi ve SPSS programı kullanımı konularındaki sorularına akademisyen tarafından detaylı cevaplar verilmektedir. Video, özellikle araştırmacılar ve eğitim bilimleri öğrencileri için ölçek geliştirme ve adaptasyon süreçlerinde dikkat edilmesi gereken teknik detayları içermektedir.
- 00:01Konuşmacının Tanıtımı ve Sunumun Amacı
- Konuşmacı, Anadolu Üniversitesi'ne sık sık katıldığı jüri ve toplantılarla bir üyesiymiş gibi hissettiğini belirtiyor.
- Sunumun başlığı "Araçlarda Veri Toplama" olup, veri toplama aşamasında karşılaşılan sıkıntıları çözümlemeyi amaçlıyor.
- Konuşmacı, 30 yıllık akademik tecrübesi olan Hacettepe Üniversitesi'nde eğitim bilimleri bölümünde ölçme ve değerlendirme alanında çalışmaktadır.
- 03:01Veri Toplamasının Önemi
- Veri toplama, araştırmanın en önemli unsurlarından biri olup, verilerin düzgün ve hatalardan arındığından emin olmak gerekir.
- Araştırmacının amacına uygun veriyi kendisinin toplaması en önemlidir, başkasının verilerini kullanmak sınırlı olabilir.
- Verilerin kalitesi, araştırma sorularına verilecek cevapların doğruluğunu doğrudan etkiler.
- 09:46Veri Toplama Yöntemleri
- Araştırma verileri iki şekilde elde edilebilir: hazır toplanmış verileri kullanmak veya araştırmacının amaca uygun veriyi kendisinin toplaması.
- Nicel veri toplama araçları arasında zeka testleri, anketler ve psikolojik testler bulunur.
- Nitel veri toplama araçları ise gözlemler, görüşmeler, odak grup görüşmeleri ve belgeler gibi yöntemleri kapsar.
- 10:59Araştırmada Kullanılan Ölçme Yöntemleri
- Araştırmada araç ve yöntemlerle, araştırma grubu içerisine giren objelerin özellikleri ölçülmeye çalışılır.
- Zeka testleri, anketler, başarı testleri ve psikolojik testler gibi çeşitli araçlar kullanılarak ilgi, tutum, kişilik, kaygı gibi psikolojik özellikleri belirlenmeye çalışılır.
- Fiziksel özelliklerin ölçülmesi daha kolay ve az hatalı olurken, bilişsel ve duyuşsal özelliklerin ölçülmesi zordur.
- 12:29Bilişsel ve Duyuşsal Özelliklerin Ölçülmesi
- Bilişsel ve duyuşsal özellikler doğrudan görülemez ve nicelendirilemez, dolayısıyla başka değişkenler yardımıyla dolaylı olarak ölçülür.
- Bu özellikler için standart olmayan ölçme araçları geliştirilirken, fiziksel özellikler için ise cetvel, metre gibi standart araçlar kullanılır.
- Bilişsel ve duyuşsal özelliklerin ölçülmesi için cetvele benzer ölçme araçları geliştirilmesi gerekir.
- 14:34Ölçek Geliştirme Süreci
- Ölçek geliştirme süreçleri ve adaptasyon süreci uygulanarak cetvele benzer ölçme araçları oluşturulabilir.
- Ölçeklerde genellikle 3'lü, 5'lü, 7'lü veya 9'lü dereceli ölçekler tercih edilir ve maddelere verilen cevaplar toplanarak toplam puan elde edilir.
- Ölçek geliştirme süreci uygulanmış bir ölçekten elde edilen toplam puan, o özelliğin varlığı veya düzeyi hakkında bilgi verebilir.
- 17:22Ölçek Geliştirme ve Ölçme Araçları
- Ölçeğin maddelerine verilecek cevapların toplanabilirliği ve toplam puanın bir özelliği temsil edilebilirliği ölçek geliştirme sürecine bağlıdır.
- Ölçek geliştirme süreci uygulandığında, güvenilirlik, geçerlilik gibi göstergeler istenilen düzeyde ise toplam puanlar anlamlı hale gelir.
- Ölçek geliştirme süreçleri, ölçme araçları ve doğru-yanlış cevabı bulunan testler (başarı testleri) gibi çeşitli ölçme yöntemleri kullanılır.
- 18:12Puanlama Yöntemleri
- Gözlem formları fiziksel özelliklerin ölçülmesinde, beden eğitimi hareketlerinde ve açık öğretimdeki sınavlarda kullanılır.
- Açık uçlu sorularda kısmi puanlama yapılabilir, maksimum puanı üç, dört veya beş olan sorular için doğru cevaplar verilebilir.
- Doğru cevabı olmayan maddelerin katılma derecesi kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve cevaplayıcının özelliklerine göre değişebilir.
- 19:06Dereceli Ölçekler ve Puanlama
- Tutum ölçekleri gibi doğru cevabı olmayan testlerde bir beşli, yedi'li veya üçlü puanlama yapılabilir.
- Dereceli ölçeklerde derece sayısı arttıkça uçlardan kaçma ve merkeze kaçma eğilimi oluşur, bu nedenle beşli ölçekler daha kullanışlıdır.
- İki den çok seçenekli maddelerde cevaplar puan sınıfı olarak veya sıralı sınıflar halinde verilebilir, bu tür ölçeklere dereceleme ölçekleri adı verilir.
- 20:12Madde ve Soru Kavramları
- Madde, testte sonu soru işareti ile biten veya tutum ölçeğinde katma derecesi istenen bir ifadedir.
- Soru, genellikle başarı testlerinde kullanılan, soru işareti ile biten ifadelere verilen addır.
- Başarı testlerinde "soru" terimi daha çok kullanılırken, diğer ölçeklerde "madde" terimi tercih edilir.
- 21:41Dereceli Ölçeklerin Kullanımı
- TCM ölçeklerinin en sık kullanılanı beşli ölçeklerdir, ancak eğitim düzeyine göre değişir.
- İlkokulda üçlü ölçekler, ortaokulda beşli ölçekler, lisede ise beşliye yakın ölçekler kullanılır.
- Yedi ve dokuz'lü gibi yüksek dereceli ölçekler kullanılmaması tavsiye edilir çünkü insanlarda uçlardan kaçma eğilimi vardır.
- 22:44Olumlu ve Olumsuz Maddelerin Puanlanması
- Olumlu bir maddeye katılmak o özellik açısından üst özellik, katılmamak ise düşük özellik göstergesidir.
- Olumsuz bir maddeye katılmamak üst özellik göstergesi, katılmak ise düşük özellik göstergesidir.
- Ölçeğin olumlu ve olumsuz maddeleri varsa, olumsuz maddelerin puanlaması olumlu maddeler formatıyla yapılmalıdır.
- 23:33Ölçek Verilerinin Kontrolü
- Ölçekte olumsuz içerikli maddeler varsa puanları mutlaka dönüştürmeli ve kontrol etmelidir.
- Verileri elle girdiğimizde çift basma hatası yapabiliriz, bu nedenle mutlaka kontrol etmek gerekir.
- Ölçeklerde boş madde olmamalıdır, çünkü toplam puan alınacağı için boş cevaplar olmamalıdır.
- 25:53Boş Verilerin Doldurulması
- Boş cevaplı ölçeklerde birkaç yöntem kullanılabilir: çok boş varsa veriyi atmak veya kayıp veri atama yöntemleri kullanmak.
- Kayıp veri atama yöntemleri arasında hostuna verilen cevapların ortalaması veya regresyonla kestirim yapma gibi metotlar bulunur.
- Boş verileri uygun yöntemle doldurmak, tüm veriyi kaybetmek yerine büyük bir kısmını kurtarmak anlamına gelir.
- 27:05Nitel ve Nicel Ölçme
- Nitel verilerde "tamamen katılıyorum", "katılıyorum", "kararsız", "biraz katılıyorum" ve "hiç katılmıyorum" gibi dereceler bulunurken, nicel verilerde ise 5, 4, 3, 2, 1 gibi eşit aralıklı değerler kullanılır.
- Nitel dereceler arasında eşit fark olmadığı halde, nicel değerlerde eşit aralıklı olduğu için toplama işlemi yapılabilir.
- Sosyal bilimlerde veri toplamada, nitel derecelerin nicel değerlerle eşleştirilmesi sorun yaratabilir çünkü "tamamen katılıyorum" ile "katılıyorum" arasındaki fark, "katılıyorum" ile "kararsız" arasındaki farkla eşit değildir.
- 29:49Ölçek Geliştirme ve Uyarlama
- Araştırmalar için ölçekler iki şekilde elde edilir: var olan bir ölçeğin başka bir kültürdeki diline uyarlanması veya tamamen yeni bir ölçek geliştirilmesi.
- Ölçek uyarlaması yaparken kültürel uyumluluk sorunları yaşanabilir, örneğin farklı kültürlerde aynı kelimelerin farklı anlamlara sahip olabileceği gibi.
- Ölçek uyarlaması ve geliştirme sürecinde farklı aşamalar vardır, bunlar arasında çeviri, kültürel uyumluluk, ön uygulama, güvenilirlik ve geçerlilik hesaplaması gibi süreçler yer alır.
- 35:03Ölçek Uyarlaması Aşamaları
- Ölçek uyarlaması sürecinde ilk aşama çeviri aşamasıdır; kaynak dildeki ölçeği hedef dile çevirmek için kaynak ve hedef dili iyi bilen 3-5 kişiye bağımsız olarak çevirme yaptırılır.
- Çeviriler bir araya getirilir, ortak yönler olduğu gibi alınır, farklı yönler için uzman görüşleri alınarak tek bir form elde edilir.
- Hedef dile çevrilen ölçek, tekrar kaynak dile çevrilerek orijinal formla karşılaştırılır ve önemli olmayan farklılıklar bulunursa çevirme aşaması tamamlanmış sayılır.
- 37:41Ölçek Adaptasyonu ve Kültür Uyumluluğu
- Ölçek adaptasyonunda, orijinal Almanca ve Türkçe çevirisi arasındaki korelasyon hesaplanarak çevirisinin uygunluğu değerlendirilir.
- Kültür uyumluluğu için her iki kültüre hakim kişilere soruların Türk kültürüne uygun olup olmadığına ilişkin görüşler alınır.
- Hakemlerin görüşleri madde bazında derecelendirilerek, tutarlılık ölçüsü hesaplanır ve uyumsuz maddeler üzerinde çalışma yapılır.
- 40:16Ön Uygulama ve Pilot Uygulama
- Ön uygulamada, her iki dile hakim yaklaşık yüz kişilik bir gruba farklı zaman aralıklarında orijinal ve çevrili ölçek uygulanır.
- Ölçekteki korelasyon katsayısı 0,70 ve üzerindeyse çevrenin geçerli olduğu kabul edilir.
- Pilot uygulama için asıl uygulanacak gruptan seçilen 300-500 kişilik bir gruba ölçek uygulanır.
- 42:03İstatistiksel Analiz ve Madde Değerlendirmesi
- Likert tipi ölçeklerde madde puanları toplanarak test puanı elde edilir ve madde-test puanları arasındaki korelasyon önemlidir.
- Bir maddenin 0,30 ve üzerinde korelasyon vermesi, testi tamamlayanların ayırt edilebilmesi anlamına gelir.
- Düzeltilmiş korelasyon hesaplanırken, toplam test puanından madde puanı çıkarılır ve 0,20 üzerinde korelasyon yeterli kabul edilir.
- 44:08Sıkıntılı Maddelerin İşlenmesi
- Çalışmayan maddelerin önce kodlamada hata olup olmadığı kontrol edilir, hata yoksa çeviride veya kültürel uyumlulukta sorun olabilir.
- Uygun olmayan maddeler değiştirilir veya çıkarılır, bu durumda ölçeğin yeniden uygulanması gerekir.
- Ölçeğin madde sayısını çok azaltmak (yüzde 10'dan fazla) uygun değildir, az sayıda madde çıkarılabilir veya değiştirilebilir.
- 45:48Güvenilirlik ve Geçerlilik Hesaplaması
- Güvenilirlik hesaplamasında Cronbach alfa katsayısı kullanılır ve 0,73 üzerinde bir değer yeterli kabul edilir.
- Küçük bir grupta (50-80 kişi) ölçek farklı zaman dilimlerinde iki kez uygulanabilir.
- Psikolojik özelliklerin ölçülmesi için uzman kanısı yeterli olabilir, ancak alt ölçeklere bölünen ölçeklerde doğrulayıcı faktör analizi yapılmalıdır.
- 48:31Ölçek Geliştirme ve Geçerlilik
- Ölçek geliştirme sürecinde uzman kanısına dayalı geçerlilik ve yapı geçerliliği önemlidir, bunun için doğrulayıcı faktör analizi yeterlidir.
- Uzman kanısına dayalı geçerlilik nicel bir sonuç vermez, ancak ölçeğin kültüre uygunluğunu gösterir.
- Ölçeğin geçerliliğini nicel olarak ifade etmek için bireylerin verdiği cevaplar arasındaki uyum katsayısını hesaplamak gerekir, bu katsayı canon tools ile hesaplanabilir.
- 49:30Ölçek Puanlarının Yorumlanması
- Ölçek puanlarının nasıl yorumlanacağına ilişkin bilgiler verilmesi mutlaka gerekir, kullanıcılar sonuçlarına göre yorum yapacaklardır.
- Ölçek puanlarının yorumlanması için kesme puanı belirlenmesi gerekir, örneğin 50 ile 250 arasında puanlar alınıyorsa, hangi puan aralığının yüksek, orta veya düşük düzeyi gösterdiği açıklanmalıdır.
- Ölçek puanlarının yorumlanmasında iki yöntem kullanılır: puanların ortalamasına sapma yöntemi ve mutlak değerlendirmeye göre puanları gruplandırma.
- 52:16Ölçek Adaptasyonu
- Adaptasyonda orijinal ve uygulanan ölçeğin özelliklerinin karşılaştırılması gerekir.
- Karşılaştırma yapılırken ölçekte puanların aritmetik ortalaması, standart sapması, geçerlilikleri ve madde özelliklerine bakılır.
- Eğer orijinal ölçekle yeni uygulama benzer sonuçlar veriyorsa, ölçek cetvelleme işlemi tamamlanmış olur ve araştırmalarda kullanılabilir hale gelir.
- 53:26Yeni Ölçek Hazırlama Aşamaları
- Yeni ölçek hazırlamanın ilk aşaması, ölçek amacını belirlemek ve kavramsal altyapısını incelemektir.
- İkinci aşamada amaca uygun boyutlar ve özellikler belirlenir, üçüncü aşamada ölçeğin boyutlarına uygun maddeler yazılır.
- Dördüncü aşamada ölçek formu oluşturulur, beşinci aşamada deneme formu oluşturulur ve uygulama grubu belirlenir.
- 54:46Ölçek Geliştirme Süreci
- Ölçek geliştirmede veri sayısı önemlidir, araştırmalarda 100-150 kişi uygulamak yeterli olabilirken, ölçek geliştirmede 500'in altına düşmemek gerekir.
- Ölçek geliştirme yanlı gruplarda yapılamaz, mümkün olduğunca normal dağılım özelliği taşıyan gruplar seçilir.
- Geliştirme sürecinde madde analizleri yapılır, madde seçimi ve ölçeğin boyutlarının oluşturulması için en iyi maddeler seçilir.
- Son aşamada ikinci uygulama yapılır, sonuçlar analiz edilir ve ölçek standartlaştırılır.
- 57:16Anket ve Ölçek Geliştirme Soruları
- Eğitmen, anketlerde ve ölçeklerde kullanılan veri toplama yöntemleri hakkında sorulara cevap vereceğini belirtiyor.
- Bir öğrenci, doktora tezi için doldurduğu 60-70 maddeden oluşan anketin içinde kontrol soruları olduğunu ve farklı cevaplar verdiği için endişelendiğini ifade ediyor.
- Eğitmen, çok fazla maddeden oluşan anketlerde yorgunluk ve çelişkili cevaplar verme riski olduğunu, fazla maddeden oluşan anketlerin diğer soruların cevaplarını olumsuz etkilediğini belirtiyor.
- 59:01Kontrol Sorularının Kullanımı
- Kontrol soruları anketlerde ve ölçeklerde güvenlik için kullanılan bir önlemdir.
- Ölçeklerde aynı maddeleri farklı yerlerde tekrar sormak veya "hiç katılmıyorum" cevabını vermenizi isteyen sorular kullanarak katılımcının anketi okup okumadığını kontrol edebilirsiniz.
- Likert tipi ölçeklerde aynı soruyu tekrar sorduğunuzda, cevaplar arasında büyük farklılıklar varsa (örneğin 3 verdiğiniz yere 1 veya 5 veriyorsanız) bu gelişigüzel cevap verme işaretidir.
- 1:00:34Ölçek Geliştirme ve Kontrol Maddeleri
- Ölçeklerde kontrol maddelerinin sayısı için belirli bir yüzde veya oran belirlenmemiştir.
- Eğitmen, 5 kontrol maddesi koyduğunuzda 5'ten daha az tutarsızlık varsa veriyi dikkate alabilirsiniz.
- Tutarlılık için 0,70 ve üzerinde katsayı kabul edilebilir, 0,70 altında ise tutarsızlık vardır.
- 1:02:03Ölçek Değerlendirmesi ve SPSS Kullanımı
- Ölçeği tamamladıktan sonra, baştan geliştirdiğiniz kontrol maddelerini toplam puan hesaplamasına dahil edebilirsiniz.
- Sonradan eklenen kontrol maddeleri analizlerde kullanılmamalıdır.
- SPSS programında çok fazla veri girildiğinde (200-500-1000) katsayılar anlamsız değerlere (yüzde 20 civarına) düşebilir ve anlamsız veri oluşturabilir.
- 1:05:36Anket Verilerinin Değerlendirilmesi
- Bir öğrenci sosyal bilim alanında anket üzerinden mezuniyet çalışması yapmak istiyor ve ankette uluslararası öğrencilerden aylık gelir ve harcama bilgileri topluyor.
- Anketlerde bazı öğrenciler aylık gelir yerine harcamalarını yazıyor veya gelir tutarlarını gerçek değerlerden farklı şekilde belirtiyor.
- Anketlerde tutarlı sonuçlar elde etmek için, gelir ve harcama tutarları arasında çelişki varsa verilerin düzeltmesi gerekir, düzeltilemezse kullanılmamalıdır.
- 1:06:48Anket Uygulaması ve Veri Kontrolü
- Elektronik olmayan anketlerde yüz yüze uygulama yapıldığında, hemen hemen kontrol edilerek hatalar düzeltilmelidir.
- Hatalı bilgiler anketlerde güvenilir ve geçerli sonuçlar elde etmek için kabul edilmemelidir.
- Hatalı verilerin oranı önemli olup, oran düşükse (yüzde on gibi) verilerin düzeltilmesi veya yeniden toplanması gerekir.
- 1:07:24Ölçek Kullanımı ve İzin Alma
- Ölçek kullanmak için her zaman sahibinden izin alınması gerekir, ancak bazı çok eski ve sahibi olmayan ölçekler kullanılabilmektedir.
- Akademik camide çalışan insanlar kendi ölçeklerini tanınması açısından izin verebilirler.
- Sahibi yoksa ölçeği kullanabilmek için alanın derneği veya yönetimi izin verebilir, ancak etik sorunlar yaşanabilir.