Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir tarih uzmanının Aksaray'ın Anadolu Selçuklu dönemindeki tarihi yapılarını detaylı şekilde anlattığı bilgilendirici bir sunumdur. Konuşmacı, çeşitli kaynaklardan edindiği bilgileri ve arşiv kayıtlarına dayanan araştırmalarını izleyicilere aktarmaktadır.
- Video, Aksaray'daki Anadolu Selçuklu dönemindeki öğretim kurumlarından başlayarak köprülere kadar uzanan tarihi yapıları kronolojik olarak incelemektedir. İçerikte Beraiye Medresesi, Kadıoğlu Medresesi, Şifahane, Aay Han, Alay Han, Tepesi Delik Han, Sultan Han, Hoca Mesut Han, Ak Han, Çakıl Han, Karahan, Hacılar Han, eski hamam ve çeşitli köprüler gibi yapıların tarihi, mimari özellikleri ve farklı kaynaklardaki bilgiler karşılaştırılmaktadır.
- Sunum, Aksaray'ın tarihi mirasını tanıtma amacıyla hazırlanmış olup, her yapı için inşa tarihi, mimari özellikleri, kitabeler ve tarihsel olaylar hakkında detaylı bilgiler sunmaktadır. Ayrıca, yapıların günümüzdeki durumları ve korunması konusundaki endişeler de videoda yer almaktadır. Video, toplam dört bölümden oluşan bir serinin parçası olarak sunulmaktadır.
- 00:44Aksaray Tarihi Programı'nın Yeni Bölümü
- Aksaray tarihi programının yeni bölümü, Anadolu Selçuklu döneminde Aksaray ilinde inşa edilmiş eserleri incelemeye devam edecek.
- Bugün öğretim kurumlarından (medreseler) ve köprülerden bahsedilecek.
- 01:22Beraiye Medresesi
- Beraiye Medresesi Sofular Mahallesi'nde, il Milli Eğitim Müdürlüğü eski binasının bahçesinde bulunmakta, ancak orada sadece medreseden gelen taç kapının bir kısmı mevcut.
- Medresenin orijinal yerinin konumu kaynaklarda farklı görüşlerle anılmaktadır; Hacı Hasanlı Mahallesi, Taşpazarı Mahallesi, Gündoğdu Mahallesi gibi yerlerde olduğu iddia edilmektedir.
- Medresenin diğer isimleri Taciim Medresesi ve Dol Hadis'tir.
- 04:28Beraiye Medresesi'nin Tarihçesi
- Abdullah Sabri Karter, medresenin Vaiz Mehmet tarafından yaptırıldığını ve Karamanoğulları döneminde inşa edildiğini iddia etmektedir.
- Okan Özcan ve Nilgün Çıtakoğlu, medresenin 13. yüzyılın ortalarına veya üçüncü çeyreğine tarihlendirildiğini ve Tacettin Mutez tarafından yaptırıldığını aktarmaktadır.
- Abdullah Kur'an, medresenin süslemelerinden hareket ederek 13. yüzyılın ikinci yarısına, muhtemelen 1260-1280 yılları arasında inşa edilmiş olabileceğini söylemektedir.
- 09:12Kadıoğlu Medresesi
- Kadıoğlu Medresesi, Cıncıklı Mescidi'nin karşısında bulunmakta ve Bedriye Köhne, Melahat Sultan Kadıoğlu ve Köhne isimleriyle de anılmaktadır.
- İbrahim Hakkı Konyalı, medresenin 1321-1390 yılları arasında Kadızade İbrahim Efendi tarafından yıkılan eski medresenin yerine yaptırıldığını yazmaktadır.
- Aksaray'ın ilk müftüsü Müftü İbrahim Hilmi Efendi, ailesinin yaptırdığı bu medresede yetişmiş ve dersler almıştır.
- 13:31Aksaray Şifahanesi'nin Kaybı
- Aksaray'da Leyle Hatun Camii'nin karşısındaki apartman arazi alanında, Şifahane'nin duvar kalıntısı vardı ancak yakın zamanda yıkılmıştır.
- Şifahane, dönemin hastanesi ve tıp fakültesi olarak derslerin de verildiği önemli bir tarihi eserdi.
- Yapıda resimlendirme yapılmamış, duvar kalıntısının resimleri paylaşılmasına rağmen, alanla ilgili çizimler yapılabilirdi.
- 15:41Şifahane'nin Tarihi ve Kaynaklar
- Şifahane, Darüşşifa, tımarhane, bierhane olarak da anılan bir sağlık kurumuydu.
- Yapının kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığı konusunda kaynaklar arasında farklı görüşler var: Konyalı, Kılıç Arslan döneminde; Metin Sözen, 13. yüzyılın ikinci yarısı; Süheyl Ünver, Alaaddin Keykubat döneminde; Afet İnan, 738 (1337) yılında.
- Dursun Kiremitcioğlu, Darüşşifa'nın Şenkitoğlu ile Ali Paşa ve kardeşi arasındaki çatışmalarda Şenkitoğlu tarafından sığınak olarak kullanıldığını aktarmaktadır.
- 18:44Şifahane'nin Kullanımı ve Mimari
- Süheyl Ünver'e göre, Kanuni Sultan Süleyman döneminde (931/1524) Şifahane medrese olarak kullanılıyordu.
- Zeki Sönmez, yapının mimarının Keluk bin Abdullah'ın öğrencilerinden Hoca İbrahim bin İsmail olduğunu iddia etmektedir.
- Bekir Deniz'e göre, Şifahane'nin tuğla malzemeleri 1950'lerde Aksaray Belediyesi tarafından alınarak başka yerlerde kullanılmıştır.
- 21:14Aksaray'daki Hanlar
- İlk konu olan Aay Han, Aksaray-Nevşehir güzergahında Aksaray'a 35 km, Ağzı Karahan'a 38 km, Sunhan'a 12 km mesafede bulunmakta ve kaynaklarda Alayı, Alayı Kervansarayı, Alayı Ribat olarak anılmaktadır.
- Zeki Sönmez, hanın Kılıç Arslan döneminde (1156-1192) yapıldığını, Konyalı ise Kılıç Arslan zamanında bir pervane tarafından yaptırıldığını belirtmektedir.
- Nihal Çetintürk, hanın 12. yüzyılın son yıllarında veya 13. yüzyılın başlarında (1215 civarı) Zahiruddin Pervane tarafından yaptırıldığını, Oktay Yasa ve Erman ise Kılıç Arslan döneminde yapıldığını aktarmaktadır.
- 25:01Alay Han'ın Tarihi ve Özellikleri
- Alay Han'ın Sultan Alaaddin Keykubat döneminde yapıldığı iddiası, Zekeriya Erdal'ın doktora tezindeki tespitlerle çelişmektedir.
- İbn Bibi ve Aksaray-i Kerimi Müttüm Mahmud gibi kaynaklarda Alay Han'ın Pervane Kervansaray olarak adlandırıldığı ve Sultan Han'dan daha önce yapıldığı belirtilmektedir.
- Alay Han'ın en önemli özelliği, Aksaray Belediyesi logosunda kullanılan çift gövdeli aslan figürüdür.
- 27:41Alay Han'daki Aslan Figürü
- Taşkapı'nın basit kemerinde tek başlı çift gövdeli aslan figürü bulunmakta ve bu, Anadolu Selçuklu sanatı çevresinde bilinen tek misaldir.
- Aslan figürü, hükümdarlık alameti olabileceği düşünülmekte, güneş, aydınlık ve kudretin sembolü olarak kabul edilmektedir.
- Tek baş üzerinde iki gövdenin birleşmesi, yeni tabiat üstü bir varlık olarak görülmesi ve gücün iki katına çıktığı düşünülmektedir.
- 30:17Tepesi Delik Han'ın Tarihi
- Tepesi Delik Han, Aksaray-Nevşehir güzergahında Aksaray'dan 22 km, Alay Han'dan 12 km, Ağzı Karahan'dan 6 km mesafede bulunmaktadır.
- Yapının tarihi konusunda farklı görüşler vardır: Erman 1278 yılında III. Keykubad döneminde yapıldığını, İsmet İler 1270 yılında, Oktay Yaslan ise 13. yüzyıl sonlarını belirtmektedir.
- 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün temizlik çalışmaları kapsamında bulunan kitabe, hanın 1188 yılında II. Kılıç Arslan döneminde yapıldığını göstermektedir.
- 34:34Selçuklu Dönemi Kervansarayları
- Tepesi Delik Han'ın 1188 tarihli kitabesi, Selçuklu dönemi kervansaraylar içinde en erken yapıyı açıklığa kavuşturmuştur.
- Alay Han, Tepesi Delik Han'ın yaklaşık 12 km uzağında bulunmakta ve 1290'lı yıllara tarihlenerek II. Kılıç Arslan'a mal edilmektedir.
- Selçuklu döneminin en erken tarihli iki yapısı birbirine yakın konumda Aksaray-Kayseri güzergahında yer almaktadır.
- 36:46Sultan Han'ın Tarihi ve İnşaatı
- Sultan Han, Keyhüsrev oğlu Keykubad (Alaeddin Keykubad) tarafından 626 (1228-1229) yılında yaptırılmıştır.
- Han'ın kitabelerinde Sultan'ın "değerli, yüce, fetih babası, müminlerin emirinin ortakçısı" olarak övülmektedir.
- Taş kapısının inşaat kitabesinin altında, 667 (1268-1269) yılında Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Hüseyin oğlu İsraaceddin Ahmet tarafından yenilenmesi kaydedilmiştir.
- 39:54Sultan Han'da Vuku Bulan Önemli Olaylar
- İbn Bibi'nin Selçuklunamesi'nde, 652 (1254) yılında Felakettin Halil ile Hüsamettin Bayca'nın askerlerinin hanın kapısını ateşe verip halkın bir kısmını öldürdükleri belirtilmektedir.
- Sultan İzzeddin Keykavus'un askerleri, 654 (14 Ekim 1256) tarihinde Moğol Bacı Kurjin askerlerine yenilmiştir.
- Keremüddin Mahmud'un "Aksaray Selçuklu Devletleri Tarihi" eserinde, han'ın sağlam yapısıyla devlet örgütüsünün zayıfladığı dönemlerde asi Türk beylerinin ve eşkıyaların sığındığı bir üst konumuna geldiği belirtilmektedir.
- 43:14Sultan Han'ın Önemi ve Korunması
- Sultan Han, Anadolu Selçuklu şehir dışındanlarını en önemli olanı olup, Antalya ve Alanya limanlarını Konya, Aksaray, Kayseri, Sivas, Erzurum üzerinden İran ve Gürcistan'a bağlayan anayolun merkezinde yer almaktaydı.
- Han 1955 yılında Maarif Vekaleti tarafından restore edilmiş, daha sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmış ve 2017-2019 yıllarında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından restore edilmiştir.
- 44:36Hoca Mesut Han
- Aksaray'a 15 km uzaklıktaki Karahan köyünde bulunan Hoca Mesut Han veya Hoca Mesut Kervansarayı, Hoca Mesut bin Abdullah tarafından yaptırılmıştır.
- Kervansarayın kapalı kısmının inşası 628 (1231) yılında, açık kısmının tamamlanması ise 637 (1309-1310) yılında gerçekleşmiştir.
- Kervansaray muhtemelen 19. yüzyıldan itibaren kullanılmaz hale gelmiş ve 1894 yılında Aksaray'daki Debbağlar Köprüsü'nün tamirinde kullanılan taşların Karahan'ın üst kısımlarından söküldüğü kaydedilmiştir.
- 46:47Ak Han ve Çakıl
- Ak Han, Aksaray-Konya güzergahında Sultan Han'dan bir önceki menzil noktasında, Aksaray'a 20 km uzaklıktadır.
- Ak Han, beyaz taş ve mermerden inşa edilmesi nedeniyle bu ismiyle anılmaktadır.
- Çakıl, Akçaçay kasabasının sınırları içerisinde, Aksaray-Ereğli karayolu'nun 145 m batısında bulunmakta ve yapıya ait kaynaklarda "Konya'da Suruhan" olarak da adlandırılmaktadır.
- 48:58Aksaray'daki Tarihi Hanlar
- Aksaray'daki bir hanın tarihçesine bakıldığında, yapı hakkında bilgi verecek bir kitabe bulunmamakta, ancak yapıyı inceleyenler Anadolu Selçuklu dönemine tarihlendirmektedir.
- Zekaya Erer doktora tezinde, Aksaray'ın konum itibariyle Anadolu Selçuklu dönemi önemli şehirlerinden olmasından ve hanın plan itibariyle Anadolu Selçuklu hanlarına benzemesinden dolayı 13. yüzyıl içinde inşa edilmiş olabileceği belirtilmektedir.
- Selçuklu eseri olduğu düşünülen bu yapı, Osmanlı devleti'nin son dönemlerinde ülkedeki bozuk assa fırsat ve eşkiyalar tarafından barınak olarak kullanılmış, şikayet üzerine hanı yıktırılmasına karar verilmiş ve mevcut Aksaray İlik Karayolu yapılması sırasında han'ın taşlarından faydalanılmıştır.
- 51:02Karahan
- Karahan, Hera Kasabası'nın 2,50 km güneybatısında bulunmakta ve kaynaklarda "Konyalı Eshab-ı Kehf'i" ve "Kale" isimleriyle de adlandırılmaktadır.
- Getrude Bell, 1907 yılında yapıyı yerinde görerek inceleyen ve fotoğraflar çeken, han'ı Bizans dönem bir manastır olarak tarihleme yaparken, Albert Berger ise yapıyı 10-11. yüzyıla tarihlendirmektedir.
- Zekaya Erdal doktora tezinde, Karahan'ın kesin olmamakla birlikte Selçuklu çağı içinde Aksaray'ın fethiyle ilişkili olarak 12. yüzyılın ikinci yarısı ve 14. yüzyılın başları arasında tarihlenebileceğini belirtmektedir.
- 53:53Hacılar Hanı
- Hacılar Hanı, Erva Arabistan'ın girişinde sağ tarafta, Mezarlar ilçesinde bulunmakta ve günümüzde harap biçimde durmaktadır.
- Rahmetli emekli öğretmen Mahir Sude ve Duayen gazetecisi, han'ın üst kısmının kubbeli yapı ve kesme taşlardan yapılmış, alt kısmının ise bölmeli odalardan oluştuğunu aktarmaktadır.
- Merm Konyalı yapının han olabileceğini ifade ederken, birlikler dönemi Aksaray'nin yüksek iktisat tezinde yapının han değil tarikat yapısı olabileceğini, mimari özelliklerinden hareketle 13. yüzyılın ikinci yarısı ile 15. yüzyılın ilk yarısı arasında yapıldığı savunmaktadır.
- 57:17Eski Hamam
- Eski Hamam, Aksaray Lisesi'nin karşısında, eski il milli eğitim müdürlüğü binasının tam karşısında bulunmakta ve üzerinde kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığını gösteren bir kitabe bulunmamaktadır.
- 1895 yılında Aksaray'ı gezen Sarre, şehir içinde yıkık bir hamamdan bahsetmekte, Nihal Çetintürk ise II. Kılıçarslan tarafından 12. yüzyılın sonu, 13. yüzyılın başında yaptırıldığını aktarmaktadır.
- 1900'lerde hamamda su içinde kalarak donmuş ve terk edilmiş, 1941'de tavuk ambarı olarak kullanılmış, 1928 yılında ise faal hale gelmiştir.
- 59:50Başköprü
- Başköprü, Ulu İrmak üzerinde kent merkezinin kuzeyinde olup, Hasas Mahallesi Caddesi geçtiği, Soflar Mahallesi ve Çerdiğin Mahallesi birbirine bağladığı, Hasas Köprüsü olarak da bilinmektedir.
- Köprülerin kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığını gösteren bir kitabe bulunmamakta, Merye Konyalı köprünün Sultan II. Kılıçarslan tarafından yaptırıldığını yazmaktadır.
- Çapan Çoban, köprüyü 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu devri yapısı olarak belirtirken, Bekir Deniz ise Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat devrinde yapmış olabileceğini aktarmaktadır.
- 1:01:27Devlet Arşivleri ve Araştırma Yöntemleri
- Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, araştırmacıların hizmetine sunulan arşiv vesikalara üye olarak ulaşılabilir.
- Arşiv sistemine ilk başlarken acemilik yaşanabilir, ancak araştırma yapma yöntemi öğrenildiğinde sorunlar çözülebilir.
- 1:02:02Başköprü'nün Tarihi
- 12 Muharrem 1391 (20 Şubat 1777) tarihinde şiddetli yağış sonucu Aksaray'da vuku bulan taşkın nedeniyle İrmak üzerindeki büyük köprü tamamen yıkılmıştır.
- 11 Mayıs 1279 (22 Haziran 1863) tarihinde vuku bulan taşkın sonucu Başköprü'nün sadece bir gözü yıkılmıştır.
- 1:03:15Nakkaş Köprüsü
- Nakkaş Köprüsü, Salih Ağa Camii'nin karşısında, kent merkezinin kuzeybatısında bulunmakta ve köprü üzerinde Meydan Caddesi geçmektedir.
- Tarihçi İrem Hakkı Konya'lı, yapının Selçuklu eseri olduğunu yazmakta, Evliya Çelebi ise şehir merkezinde iki adet köprüden bahsetmektedir.
- Köprü, kuzeydeki şehir meydanı ve Seyfi ile Bera Medreselerine ulaşmayı sağlamaktadır.
- 1:04:40Debbalar Köprüsü
- Debbalar Köprüsü, bugün Debbalar Camisi olarak değerlendirilen yapının çaprazında bulunmakta ve Aksaray içinde Ulu Vurmak üzerinde yer almaktadır.
- Köprü, kent merkezinin batısında olup üzerinde WPB Caddesi geçmektedir ve dere, pamucak ve meydan mahallelerinin kesiştiği kavşak noktasında yer almaktadır.
- Köprünün üzerinde kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığını gösteren bir inşaat kitabesi bulunmamakta, ancak tamir kitabesi mevcuttur.
- 1:05:50Köprünün Tamir Kitabesi
- Köprünün kuzeybatı yönünde açık üzerinde yer alan bir tamir kitabesi bulunmaktadır.
- 1311 (1894) yılında Ortaköylü Hacı Ali Paşa tarafından II. Abdülhamid Han hazretlerinin seri kunaresi olarak tamir edilmiştir.
- Konum itibariyle Aksaray içinde Ulu Vurmak üzerindedir ve kent merkezinin kuzeydoğusunda Kılıçarslan Parkı'nın devamı niteliğinde bir alanda bulunmaktadır.
- 1:09:00Arşiv Vesikalardan Bilgiler
- Arşiv vesikalarda, 1279 Mayıs 1863 tarihinde aşırı yağmur sonrası vuku bulan taşkın sonucu Kalanlar Köprüsü tamamen yıkılmıştır.
- Debbalar Köprüsü gibi bu köprü de II. Abdülhamid Han hazretlerinin seri kunaresi olarak Ortaköylü Hacı Ali Paşa tarafından tamir ettirilmiştir.
- Ortaköylü Hacı Ali Paşa, bu yapıların tamir ettirmesi konusunda çok önemli bir şahsiyet olarak belirtilmektedir.