Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin 9. sınıf öğrencilerine tarih biliminin temel kavramlarını anlattığı eğitim içeriğidir.
- Video, tarihin tanımı ve konusu ile başlayıp, tarihi olay ve tarihi olgu kavramlarını açıklamaktadır. Ardından tarihe yardımcı bilim dalları (kronoloji, paleografya, epigrafya, sosyoloji, antropoloji vb.) ele alınmakta, tarihin önemi anlatılmaktadır. Daha sonra tarih araştırmalarında objektiflik, "beş t yöntemi" ve kaynak sınıflandırması açıklanmakta, takvimlerin tarihsel gelişimi ve Türklerin kullandığı takvimler incelenmektedir. Son bölümde ise yüzyıl hesaplama yöntemleri ve tarih yazıcılığı türleri (hikayeci, kronik, öğretici, sosyal ve bilimsel) anlatılmaktadır.
- Video, tarih biliminin temel prensiplerini, yöntemlerini ve tarihsel gelişimini öğrenmek isteyen 9. sınıf öğrencileri için hazırlanmıştır. Tarihin insanın kendini tanımasına, kültür seviyesini yükseltmesine, zihinsel becerilerini geliştirmesine ve geleceği şekillendirmesine nasıl yardımcı olduğu da videoda vurgulanan önemli noktalardan biridir.
- 00:09Tarih Nedir?
- Tarih, geçmişte yaşamış insan topluluklarının siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik faaliyetlerini yer ve zaman bildirerek, neden-sonuç ilişkisi içinde ve kaynaklara dayanarak inceleyen bir bilim dalıdır.
- Tarih bilim olmak için mutlaka yer ve zaman belirtmelidir, kaynaklara dayanarak inceleme yapılması gerekir.
- Tarihin konusu geçmişte yaşanmış olaylardır ve tek tek insanları değil, insan topluluklarının faaliyetlerini inceler.
- 02:30Tarihi Olay ve Tarihi Olgu
- Tarihi olay, insanları ilgilendiren her türlü gelişmedir; kendine özgüdür, tekrarlanamaz, somut bilgiler içerir ve belirli bir başlangıç ve bitiş zamanı vardır.
- Tarihi olgu, zaman içerisinde birikimler sonucunda meydana gelen yeni durumlardır; daha geneldir, çok sayıda örneği vardır, tekrar edilebilir ve belirli bir yer ve zaman söz konusu değildir.
- Tarihi olay örnekleri: İstanbul'un fethi, Malazgirt Savaşı, Fransız İhtilali; Tarihi olgu örnekleri: Anadolu'nun Türkleşmesi, Fransız İhtilali'ne yayılan milliyetçilik akımı, Hristiyanlığın yayılması.
- 04:53Tarih ve Diğer Bilimler Arasındaki Farklar
- Tarihçi araştırmasını yaparken fen bilimlerinde olduğu gibi deney metodundan yararlanamaz çünkü tarihin konusu geçmişte olmuştur ve bitmiştir.
- Tarih, gözlem metodundan yararlanamaz çünkü gözlem metodu şimdiki zamana aittir ve tarihte incelenen olay geçmiş ve bitmiş bir olaydır.
- Fen bilimlerinde bilgi kesin ve değişmezdir, evrensel geçerliliği olan yasalar vardır; ancak tarih bazı genellemeler yapabilir de bunlar hiçbir zaman evrensel yasalara dönüşmez.
- 06:45Tarihe Yardımcı Bilim Dalları
- Tarih araştırmalarında en çok yardım alınan bilimlerden biri coğrafyadır; tarih, olayın geçtiği yerin fiziki ve beşeri özelliklerini coğrafyadan öğrenir.
- Arkeolojik kazı bilimi, toprağın ve suyun altında kalmış olan tarihi eserleri ortaya çıkarır ve tarih öncesi dönemlerde tarihe en çok yardımcı olan bilimdir.
- Arkeoloji ile birlikte çıkan malzemelerin yapısı, şekli ve konumuyla ilgili yorumlar yapılır.
- 09:15Kronoloji ve Tarihe Yardımcı Bilimler
- Kronoloji, tarihi olayların zamanlarını belirleyerek meydana geliş sıralarını düzenleyen tarihle bütünleşik bir bilim dalıdır.
- Paleografya eski yazıların okunmasını sağlayan, epigrafya ise kitabe bilimi olan ve taş üzerindeki yazıları inceleyen bilim dallarıdır.
- Sosyoloji toplum bilimi olarak tarihi olayların sosyal ortamda gerçekleşmesini ve bunun etkisini inceleyen bir bilim dalıdır.
- 11:31Diğer Tarihe Yardımcı Bilimler
- Antropoloji fiziki ve kültürel olarak toplumların ırklarını ve kültürlerini inceler, tarih öncesi dönemlerin araştırılmasında arkeolojiden sonra tarihe en çok yardımcı olan bilim dalıdır.
- Filoloji dilleri ve dillerin arasındaki bağlantıları inceler, etnografya ise örf, adet, gelenek ve görenekleri inceleyen bilim dalıdır.
- Diplomatik resmi belgeleri, fermanları, emirleri ve kanunları incelerken, siciliyografi (mühür bilimi) resmi belgelerdeki mühürleri inceleyen bilim dalıdır.
- 13:29Nümizmatik ve Diğer Bilimler
- Nümizmatik eski paraları inceler ve paraların malzemesi, tasviri gibi özelliklerinden yorum yapar.
- Heraldis (armalik) arma ve özel işaretleri, onosmatik ise yer adlarının anlamlarını ve geçmişlerini inceler.
- Kimya da tarih bilimine yardım eder, karbon-14 yöntemi ile bulunan bir eserin yaşı hesaplanabilir.
- 15:19Tarihın Önemi
- Tarih insanın kendisini tanımasına yardımcı olur, tarihini bilmeyen bir insan hafızasını kaybetmiş demektir.
- Tarih insanın kültür seviyesini yükseltir, zihinsel becerilerini geliştirir ve ahlak şuurunu güçlendirir.
- Tarih toplumların ortak hafızasıdır, millet sevgisini pekiştirir ve milli kimliğin güçlenmesinde yardımcı olur.
- 16:53Tarih ve Gelecek
- Tarih günümüz dünyasını sağlıklı bir şekilde anlayabilmek ve gelecekle ilgili akılcı planlamalar yapabilmek konusunda insana yardımcı olur.
- Tarih insanlığın ortak belleğidir, geçmişteki bilgilerden yararlanarak yeni buluşlar ortaya çıkarılır.
- Tarih "tekerrür" olarak tarif edilir, ibret alınsaydı tekrar eder miydi sorusuyla geçmişten ders almanın önemini vurgular.
- 17:56Tarihçinin Özellikleri
- Tarihçi, araştırdığı olaylara kişisel görüşünü katmamak ve tamamen objektif olmak zorundadır.
- Bir tarihi olayın sağlıklı değerlendirilmesi için olayın üzerinden belli bir zaman geçmesi gerekmektedir.
- Tarihçi, olayı bugünün değil, olayın geçtiği dönemin koşullarına göre değerlendirmek zorundadır, aksi takdirde tarihsel anakronizm yaşıyacaktır.
- 20:31Tarih Araştırmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Tarih araştırmasında mutlaka belgelere dayanmak zorundadır.
- Tarihi olayın yer ve zamanı mutlaka bilinmelidir.
- Tarihçi olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmak zorundadır.
- 21:10Tarih Biliminin Yöntemi
- Tarih araştırmasında beş basamaklı bir yöntem izlenir: kaynak taraması, tasnif (sınıflandırma), tahlil (çözümleme), tenkit (eleştiri) ve terkip (sentez).
- Kaynak taramasında araştırma konusuyla ilgili mümkün olduğunca çok kaynak toplanır.
- Tasnif basamakta kaynaklar birinci elden ve ikinci elden kaynaklar olarak sınıflandırılır.
- Tahlil basamakta kaynakların içeriği incelenir, tenkit basamakta ise kaynakların doğruluğu ve gerçekliği araştırılır.
- Terkip basamakta doğru ve gerçek kaynaklar bir araya getirilerek tarih araştırması oluşturulur.
- 23:55Kaynaklar ve Sınıflandırma
- Tarihi bilgilerin doğru olması için kaynaklara başvurmak zorunludur.
- Kaynaklar oluştuğu döneme göre birinci elden (olayın geçtiği dönemde ortaya çıkan) ve ikinci elden (olayın geçtiği dönemde ortaya çıkmamış) olarak sınıflandırılır.
- Kaynaklar malzemenin türüne göre yazılı, sözlü, kalıntılar, çizili, sesli ve görüntülü olarak gruplanır.
- 25:25Tarihin Sınıflandırılması
- Tarih bilimi çok geniş bir alandır, bu nedenle tarihi olayları sınıflandırmak gerekir.
- Tarih zaman, mekan ve konuya göre sınıflandırılabilir (örneğin ortaçağ tarihi, Türk tarihi, sanat tarihi).
- Tarihi olaylar neden-sonuç ilişkisi ile birbirine bağlıdır, bu nedenle tasnif tarihin doğasına aykırıdır ancak zorunludur.
- 26:58Tarihin Özellikleri
- Tarihin konusu insan toplulukları ve bunların faaliyetleridir, bu nedenle beşeri bir bilimdir.
- Tarihin konusu geçmiştir, bu nedenle deney ve gözlem yapılamaz, aynı tarihi olay tekrarlanamaz.
- Tarihi bir bilgi kesin ve değişmez değildir, yeni belgelerle birlikte değişebilir.
- 28:08Tarih ve Takvimler Hakkında Temel Bilgiler
- Osmanlı'nın ilk parasının Orhan Gazi zamanında basıldığı bilgisi, Bilecik Söğüt yöresindeki kazı sonucu Osmangazi dönemine ait para bulunmasıyla değiştirilmiştir.
- Tarih, bulunan belgelere göre değişebilir ve belgelere dayanmak zorundadır; araştırılan dönemle ilgili belge sayısı arttıkça doğruluk oranı da artar.
- İnsanlar zamanı yıllara, aylara, haftalara ve günlere bölerek takvimler yapmışlardır ve tarihi olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi vardır.
- 29:39Takvim Türleri
- Başlıca iki tür takvim vardır: güneş yılı esas alınarak (365 gün 6 saat) ve ay yılı esas alınarak (354 gün) oluşturulan takvimler.
- Güneş yılı esaslı takvimler ilk defa Mısırlılar tarafından yapılmış, ay yılı esaslı takvimler ise Sümerler tarafından hazırlanmıştır.
- Toplumlar takvimlerinde kendi tarihleri için önemli olayları başlangıç kabul etmişlerdir; Müslümanlar hicreti, Romalılar Roma şehrinin kuruluşunu, Yunanlılar ilk Olimpiyatları, Hristiyanlar ise Hz. İsa'nın doğumunu başlangıç kabul etmişlerdir.
- 31:22Miladi Takvimin Gelişimi
- Miladi takvim ilk olarak Mısırlılar tarafından yapılmış, Roma İmparatoru Jül Sezar zamanında yeniden düzenlenerek Jülyen takvimi olmuştur.
- Daha sonra Papa 13. Gregorius tarafından yeniden düzenlenerek Gregoryen takvimi adını almıştır.
- Miladi takvimin gelişimi, insanlık medeniyetinin tüm toplumların katkılarıyla oluştuğunu kanıtlayan bir durumdur.
- 32:11Türklerin Kullandığı Takvimler
- Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, aylara hayvan adları verilerek hazırlanmış, güneş yılına göre hazırlanmış ve Türklerin kullandığı ilk takvimdir.
- Hicri Takvimi, ay yılı esasına göre oluşturulmuş, Hz. Ömer zamanında yapılmış ve bir yıl 354 gündür.
- Celali Takvimi, Selçuklular döneminde, ünlü astronom Ömer Hayyam başkanlığındaki bir heyet tarafından hazırlanmış, güneş yılı esasına göre hazırlanmış ve Nevruz (21 Mart) takvimin başlangıcıdır.
- 34:35Diğer Takvimler ve Milat-Yüzyıl Kavramları
- Rumi Takvimi, güneş yılı esasına göre hazırlanmış, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde batı ile ilişkilerin yoğunlaşması nedeniyle sadece mali işlerde kullanılmak üzere hazırlanmıştır.
- Miladi Takvim, güneş yılı esaslıdır ve günümüzde dünyanın çoğunun kullandığı takvimdir; 1 Ocak 1926 tarihinden itibaren Türkiye'de bu takvim kullanılmaya başlanmıştır.
- Milat, bir başlangıç olayı olarak kabul edilen olaydır ve miladi takvime göre Hz. İsa'nın doğumu olarak kabul edilir; milattan önceki tarihler rakamsal değerler açısından günümüzden uzaklaştıkça büyümektedir.
- 37:37Milat ve Yüzyıl Kavramlarının Kullanımı
- Zamanı daha kolay algılayabilmek için takvimler yüz yıllık dilimlere ayrılmıştır.
- Takvimin sıfırdan başlaması ve ilk yüzyılın 1 ile 99 arasında yaşanmış olması, yüzyıl konusunda en büyük zorluk oluşturur.
- Bir tarihin hangi yüzyıla ait olduğunu bulmak için, o tarihin rakamı 100'e bölünür ve sonuç 1 eklenir.
- 38:05Yüzyıl Hesaplama Yöntemi
- Bir yılın hangi yüzyıla ait olduğunu bulmanın en basit yolu, yılın son iki rakamını yok sayıp bir eklemektir.
- Bu yöntem hem milattan önceki hem de sonraki yüzyıllar için geçerlidir.
- Yüzyılların yarı ve çeyreklerini belirlemek için 0-100 arası birinci yüzyıl, 0-50 birinci yarısı, 50-100 ikinci yarısı, 0-25 birinci çeyrek, 25-50 ikinci çeyrek, 50-75 üçüncü çeyrek, 75-100 dördüncü çeyrek olarak hesaplanır.
- 40:21Tarih Yazıcılığı Türleri
- Hikayeci (nakilci) tarih, olayların yer ve zamanını belirler ancak neden-sonuç ilişkisini incelemez ve efsanelerle doludur.
- Kronik tarih, olaylar arasında bağlantı kurmadan her yılın olaylarını sırasıyla yazmaktır.
- Öğretici (pragmatik, akılcı, faydacı) tarih, okuyucuya ahlaki ve milli duyguları aşılama amaçlı, olayların anlatımında his ve heyecan ön plandadır.
- 41:52Diğer Tarih Yazıcılığı Türleri
- Sosyal tarih, olayların duygusal yanlarını almayarak toplumun her türlü faaliyetlerini inceler.
- Bilimsel (neden, nasılcı, araştırmacı) tarih, olayların neden ve sonuçlarını inceleyerek aralarında bağlantı kurmaya çalışır ve 19. yüzyılda gelişmeye başlamıştır.
- Türklerde tarih yazıcılığı, Orta Asya Türkleri'nde Orhun abideleri (Göktürk kitabeleri) ile, İslamiyet kabulü sonrası şehnameciliğin yaygınlaşmasıyla ve Osmanlı döneminde vakanüvislikle gelişmiştir.
- 42:33Türklerde Tarih Yazıcılığı
- Orta Asya Türkleri konargöçer yaşadıkları için yazılı edebiyat ve tarih yazıcılığı gelişmemiştir.
- Şehnameciliğin en önemli örneği Firdevsi'nin "Şehname" adlı eseridir.
- Osmanlı döneminde vakanüvislik, resmi olarak devletin tarih yazıcılığı şeklidir ve 17. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanmıştır.