Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Deniz Hoca tarafından sunulan 10. sınıf edebiyat dersinin şiir ünitesini kapsayan kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Öğretmen, üniversite sınavlarında AYT edebiyatta soruların üçte birinin bu üniteden geldiğini belirterek konunun önemini vurgulamaktadır.
- Video, Türk edebiyatının tüm şiir türlerini sistematik bir şekilde ele almaktadır. İçerikte İslam öncesi Türk şiiri, geçiş dönemi Türk edebiyatı, halk edebiyatı, divan edebiyatı ve isim tamlamaları konuları sırasıyla anlatılmaktadır. Özellikle İslam öncesi Türk şiiri, Ahmet Yesevi'nin "Divan Hikmeti", halk edebiyatının özellikleri ve divan edebiyatının nazım biçimleri (gazel, kaside) detaylı olarak açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca kasidenin bölümleri, konularına göre kasidelerin farklı isimleri ve isim tamlamaları (belirtili, belirtisiz, zincirleme) örneklerle anlatılmaktadır. Öğretmen, sınavlarda çıkabilecek önemli bilgileri vurgulayarak öğrencilere yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
- 10. Sınıf Edebiyat Dersi - Şiir Ünitesi
- 10. sınıf edebiyat dersi şiir ünitesi, AYT edebiyat sınavında üçte biri soruları oluşturan önemli bir ünitedir.
- Üniversite sınavında şiir ünitesinden altı soru çıkmaktadır.
- Şiir ünitesi, İslam öncesi Türk şiirini, geçiş dönemi Türk edebiyatını, halk edebiyatını, divan edebiyatını ve isim tamlamalarını içermektedir.
- 01:29İslam Öncesi Türk Şiiri
- İslam öncesi Türk edebiyatı, İslam kabulünden önceki dönemde (yaklaşık 10-11. yüzyıla kadar) sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılır.
- Bu dönemde şiirler sır (av törenleri) ve yuh (cenaze törenleri) ile şölenlerde, kam (şaman) ve ozan adlı din adamları tarafından kopuz eşliğinde okunurdu.
- Koşuklar, sığır adı verilen av törenleri ve şölenlerde okunan şiirlerdir; genellikle yiğitlik, aşk ve doğa konularını içerir.
- 02:34Koşukların Özellikleri
- Koşuklar hece ölçüsünde söylenir, dörtlüktür ve genellikle hecenin yedili kalıbıyla söylenir.
- Dörtlük sayısı genellikle üç ile beş arasındadır ve kafiye şeması AABBCCCBDB şeklinde devam eder.
- İlk dörtlükte düz kafiye (ABAB) veya çapraz kafiye (ABBA) olabilir, sonraki dörtlüklerde ise standart kafiye şeması devam eder.
- 04:23Sagu
- Sagu, cenaze törenlerinde okunan ağıt şiirleridir ve İslam öncesinde "sagu", İslam sonrası halk edebiyatında "ağıt", divan edebiyatında ise "mersi" olarak adlandırılır.
- Sagu'da ölen kişinin kahramanlıkları anlatılır ve ölümünden duyulan üzüntü dile getirilir.
- Sagu da koşuklar gibi dörtlüktür, hece ölçüsünde söylenir, hecenin yedili kalıbı daha çok görülür ve kafiye şeması koşuklara benzer.
- 05:08Geçiş Dönemi Eserleri
- Geçiş dönemi, İslam öncesi ve İslam sonrası Türk edebiyatı arasında 10-13. yüzyıl arasında yer alan bir dönemdir.
- Bu dönemde yazılmış dört önemli eser vardır: Kutadgu Bilig, Divanü Lügat-it-Türk, Atabetül Hakayık ve Divanü Hikmet.
- Bu eserlerin temel amacı Türkler'e İslam'ı anlatmak ve sevdirmektir.
- 05:52Kutadgu Bilig
- Kutadgu Bilig (Kutlu Bilgi, Mutluluk Veren Bilgi) 1069 yılında Yusuf'a Hacı tarafından yazılmıştır.
- Eserin amacı insanlara hem bu dünyada hem de öteki dünyada mutluluğun yollarını anlatmaktır ve didaktik bir yapıya sahiptir.
- Eser siyasetname özelliği taşıyan, alegorik bir yapıda olup dört kahraman ve onların simgeledikleri dört kavram (adalet, mutluluk, akıl ve gelecek) üzerinden ilerler.
- 07:21Divanü Lügat-it-Türk
- Divanü Lügat-it-Türk 1074 yılında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış ilk Türkçe sözlük ve dilbilgisi kitabıdır.
- Bu sözlük Türkçe'den Arapça'ya çeviri yapmak için yazılmıştır ve amacı Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçe'nin Arapça kadar gelişmiş bir dil olduğunu göstermektir.
- Eser, o dönemdeki dil, edebiyat, kültür, coğrafya ve sosyolojiyi yansıtır; 7500'den fazla sözcük içerir ve Türklerin yaşadığı yerleri gösteren bir harita içerir.
- 08:25Atabetül Hakayık
- Atabetül Hakayık (Hakikatlerin Eşi) 12. yüzyılda din adamı Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
- Eser didaktik yapıda olup bilginin faydaları, cahilin zararları, iyilik ve cömertlik gibi ahlaki konuları ele almaktadır.
- İslam öncesi ve sonrası özellikler taşıyan geçiş dönemi eseridir; 40 beyit ve 101 dörtlükten oluşur ve İslam inancını telkin eden ilk eserdir.
- 09:20Divan Hikmeti
- Divan Hikmeti, Ahmet Yesevi'nin hikmetlerini içeren dini tasavvufi bir eserdir ve tasavvufun edebiyatımızdaki ilk eseridir.
- Hikmetler edebiyatımızdaki ilk ilahilerdir ve eser Hakani Türkçesi ile yazılmıştır, içinde Arapça ve Farsça kelimelere yer verilmiştir.
- Divan Hikmeti, Hz. Muhammed'in hayatı, mucizeleri, kıyamet gününün yakınlığı, dünyadan şikayet ve dervişliğin faziletleri gibi konuları işler.
- 10:34Halk Edebiyatı
- İslami dönem Türk edebiyatı, halk edebiyatı ve divan edebiyatı olmak üzere ikiye ayrılır.
- Halk edebiyatı, İslamiyet'in kabulünden sonra gelişim gösteren, halk arasında yetişmiş sanatçıların oluşturduğu bir edebiyat geleneğidir.
- Halk edebiyatı kendi içerisinde anonim halk edebiyatı, aşık tarzı halk edebiyatı ve dini tasavvufi halk edebiyatı olmak üzere üçe ayrılır.
- 11:38Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı
- Dini tasavvufi halk edebiyatı, dini yönü ağır basan, özellikle tasavvufi düşünce sahibi şairlerin oluşturduğu bir gelenektir.
- Bu gelenek 12. yüzyılda Ahmet Yesevi ile başlamış, en ünlü isimleri Yunus Emre ve Hacı Bektaş Veli'dir.
- Tasavvuf, nefsin kötü isteklerden arındırılıp Allah'a yaklaşma ve sevmeye dayalı bir dini öğretilidir, temelinde vahdeti vücut (tek vücut) yatar.
- 13:22İlahi ve Nefes
- İlahi, mutasavıf şairler tarafından Allah'ı övmek ve Allah'a yalvarmak amacıyla kendisine özel bir ezgi ile söylenen şiirlerdir.
- İlahiler Anadolu'da çokça sevilmiştir, ilk örneklerini 12. yüzyılda Ahmet Yesevi vermiş, en güzel örneklerini 13. yüzyılda Anadolu'da Yunus Emre vermiştir.
- Nefes, Bektaşi tarikatında vahdeti vücut, tarikat ilkeleri ve Allah'a olan aşk konularında saz eşine söylenen ilahilerdir, en bilinen isimleri Kaygusuz Abdal ve Pir Sultan Abdal'dır.
- 15:36Anonim Halk Edebiyatı
- Anonim halk edebiyatı, sözlü bir gelenek içerisinde oluşturulan, zamanla kimin tarafından oluşturulduğu unutularak halkın ortak malı haline gelmiş şiirlerdir.
- Bu şiirler sade bir dille söylenir ve bölgenin dil özelliklerini gösterir.
- Anonim halk edebiyatının en yaygın türü manilerdir, genellikle tek dörtlü halinde söylenen, kendine has AA-XA kahve şeması olan kısa şiirdir.
- 17:14Mani Türleri
- Düz mani, tek bir dörtlük olan standart manidır.
- Kesik (cinaslı) mani, ilk dize doldurmadan oluşan, son dizede cinas (okunuşları aynı olup anlamları farklı olan kelimelerin dize sonunda kullanılması) içeren manidir.
- Yedekli (artık) mani, normalde dört dizeden olmasına rağmen altı dize olan, karşılıklı (atışma) mani ise birden fazla dörtlük içeren ve dörtlükler arasında atışma olan manidir.
- 18:39Türkü Türü
- Türkü, bir müzik eşliğinde söylenen anonim halk edebiyatının en sevilen türüdür ve kendine has bir ezgisi vardır.
- Türküler yüzyıllar boyunca sözlü olarak nesilden nesile aktarıldığı için zamanla kimin tarafından yazıldığı unutulmuş ve anonim hale bürünmüştür.
- Türküler iki bölümden oluşur: asıl sözlerin yer aldığı "ben" ve tekrar eden "kavuştak" (nakarat) bölümleridir.
- 20:09Aşık Tarzı Halk Edebiyatı
- Aşık tarzı halk edebiyatı, Türklerin İslamiyet'i kabul etmesinden sonra aşık adı verilen saz şairlerinin oluşturdukları yeni şiir anlayışıdır.
- Aşıklar şiirlerini "cönk" adında bir kitapta toplarlar (divan edebiyatında şiirlerin toplandığı kitaba "divan" denir).
- Bu edebiyattaki şiirlerin ölçüsü dörtlüktür ve hece ölçüsü olmazsa olmaz ölçüdür.
- 21:02Koşma Türü
- Koşma, İslamiyet'in kabulünden önceki koşuk türüne dayanan, halk edebiyatının en sevilen ve yaygın türüdür.
- Koşmalar dörtlükler halinde söylenir, dörtlük sayısı genellikle üç ile beş arasındadır ve genellikle hecenin onbir'lik kalıbıyla söylenir.
- Koşmalar saz eşliğinde söylenir ve uyakları ya "aa bb" ya da "ab ab" şeklinde olabilir.
- 22:43Koşma Türleri
- Aşk, sevgi, doğa, insan güzelliklerini anlatan koşmalara "güzelleme" denir.
- Yiğitlik, kahramanlık, savaş konusunu işleyen koşmalara "koçaklama" denir.
- Bir kişi ya da toplumu eleştiren koşmalara "taşlama", ölüm işleyen koşmalara ise "ağıt" denir.
- 23:24Divan Edebiyatı
- Divan edebiyatı, Türklerin İslamiyet'i kabul etmelerinden sonra Anadolu'da 13 ile 19. yüzyıl arasında etkili olan Arap ve Fars edebiyatlarının etkisinde gelişen edebiyat geleneğidir.
- Divan edebiyatının dili Arapça, Farsça ve Türkçenin karışımı olan Osmanlı Türkçesi'dir ve halkın konuştuğu dil değildir.
- Divan edebiyatı süslü ve sanatlıdır, aruz ölçüsü kullanılmıştır ve daha çok beyit tercih edilmiştir.
- 24:55Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri
- Beyitlerle yazılan divan edebiyatı nazım şekilleri gazel, kaside, mesnevi, müstezat ve kıtadır.
- Benlerle kurulanlar ikiye ayrılır: tek bir ben (rubai, tou) ve bentler halinde oluşturulan (muratba şarkı, musamma, terkiben, terciben, tamir, muhabbet).
- Gazel, aşk, şarap, sevgili gibi lirik konularda belli kurallara göre yazılan şiirdir ve beyit sayısı beş ile onbeş arasındadır.
- 25:42Gazel ve Kaside Özellikleri
- Gazel'in ilk beytinin "matla", son beytinin "madde" ve en güzel beytinin "beytül gazel" olduğu, kahve şeması ve şair mahlası yoluyla tespit edilebilir.
- Kaside, genellikle din ve devlet büyüklerine övgüler dizmek için aruz ölçüsüyle otuzüç ile doksandokuz beyit arasında yazılan, kendi içerisinde birbirinden farklı bölümlerden oluşan nazım biçimidir.
- Kasidenin en güzel beyti "beytül kassit", şairin mahlasının geçtiği beyit ise "mahlas beyit" olarak adlandırılır ve kasidenin en güzel örneğini Fuzuli'nin "Su Kasidesi" adlı eseridir.
- 28:00Kasidelerin Yapısı
- Kasenin ilk bölümü nesip (teşvik) olup, kasenin giriş beyti olarak yaklaşık 15-20 beyit arasındadır.
- Girizgah bölümünde şair övülecek konuya geçmeden önce hayattan, güzelliklerden ve mutluluklardan bahseder.
- Kasidenin methiye bölümünde şair konu olarak ele aldığı kişiyi över, ardından aşktan ve sevgiliden bahsedilen tegaz bölümü gelir.
- 28:52Gazel ve Kasidelerin Bölümleri
- Başlangıçta gazel diye bir nazım biçimi yoktur, kasidenin içindeki tegaz bölümü ayrı bir nazım biçimi olarak ortaya çıkmıştır.
- Kasidenin son bölümleri şairin kendini öven far ve doğa bölümündeki güzel dileklerle bitirir.
- Kasideler konularına göre farklı isimler alabilir: tevhid (Allah'ın tekliğini anlatan), nesi (Hz. Muhammed'e övgü), müracaat (Allah'a yalvarış), methiye (herhangi birinin övüldüğü), hiçbiriler (eleştiriler), far (şairin kendisini öven) ve mersi (divan edebiyatındaki ağıt) gibi.
- 31:18Şarkı
- Şarkı, halk edebiyatındaki türküyü divan edebiyatındaki karşılığıdır.
- Şarkı, Türkler tarafından divan edebiyatına kazandırılan ve bestelenmek amacıyla dörtlükler (bentler) halinde yazılan nazım biçimidir.
- Şarkılarda nakarat (A) ve bent (a) olmak üzere üç ile beş arasında değişen ben sayısı vardır ve en başarılı örnekleri Nedim'dir.
- 33:00İsim Tamlaması
- İsim tamlaması, en az iki ismin bir araya gelerek kendi aralarında oluşturdukları anlam ilgisidir.
- İsim tamlamasında ilk isim tamlayan, ikinci isim ise tamlanan olarak adlandırılır.
- İsim tamlamaları, tamlayanın ek almaya göre belirtili (tamlayan ek alıyor) ve belirtisiz (tamlayan ek almıyor) olarak ikiye ayrılır.
- 35:06İsim Tamlaması Türleri
- İsim tamlamasında birinci isim tamlayan, ikinci isim ise tamlanan olarak adlandırılır.
- Belirtili isim tamlamasında hem tamlayan hem tamlanan isim ek alır; tamlayan ilgi ekini, tamlanan ise ı ekini alır.
- Belirtisiz isim tamlamasında sadece tamlanan isim ek alır, tamlayan isim ek almaz.
- 36:24Zincirleme İsim Tamlaması
- Zincirleme isim tamlaması, tamlamaların zincir gibi birbirine bağlandığı durumlardır.
- İç içe girmiş tamlamalar zincirleme isim tamlaması olarak adlandırılır.
- Örneğin "okulun konferans salonu" ifadesinde, "konferans salonu" belirtisiz, "okulun salonu" ise belirtili isim tamlamasıdır.
- 37:45Video Kapanışı
- Video, okul sınavı ve AYT edebiyat sınavında katkı sağlayacağını belirtiyor.
- İzleyicilerden video beğenilmesi ve kanala abone olmaları isteniyor.
- Eleştirilerin de önem verildiği, daha iyiye ulaşabilmek için hem olumlu hem olumsuz geri bildirimlerin değerli olduğu vurgulanıyor.