ZamanKipi

Di eki, bilinen (görülen, belirli) geçmiş zaman kipidir. Bilinen geçmiş zaman ya da -di'li geçmiş zaman; Türkçede fiil sonuna "-di" ekinin ses uyumlarına uyacak şekilde eklenmesi ile oluşturulan geçmiş zaman yapısıdır. -di eki; -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu veya -tü şekillerinden birini alabilir. Örnek cümleler: Dün tüm ödevlerimi bitirdim. Ellerini güzelce yıkadı. Cumhuriyet 1923’te kuruldu.

Geniş zaman kipi, bir eylemin geçmişten günümüze kadar sık aralıklarla ya da her zaman yapıldığını bildiren kiptir. Geniş zaman kipinin bazı kullanım alanları: Alışkanlıklar ve rutinler. Gerçekler ve genel doğrular. Kalıcı durumlar. Planlanmış gelecek etkinlikler. Geniş zaman kipinde kullanılan bazı zaman ifadeleri: always (her zaman); often (sık sık); sometimes (ara sıra); usually (genellikle); seldom (nadiren); never (asla); only (sadece); on Wednesdays (çarşamba günleri); lately (son zamanlarda). Geniş zaman kipinde olumlu cümleler genellikle yüklem görevindeki kelimeye "-ır, -ir, -dır, -dir" eklerinden biri getirilerek kurulur.

"Rü+" ifadesi, Türkçe'de "-yor" ekiyle birleşerek şimdiki zaman kipini oluşturur. Bazı diğer ekler ve oluşturdukları kipler: -di, -dı, -dü (görülen geçmiş zaman); -miş, -miş (duyulan geçmiş zaman); -ecek, -acak (gelecek zaman).

"-miş" eki, Türkçede iki ana anlama gelir: 1. Öğrenilen (duyulan, anlatılan) geçmiş zaman: Bir olayın bizzat yaşanmayıp, başkasından duyulduğunu veya öğrenildiğini belirtir. 2. Niteleme sıfatı yapma: Fiilleri sıfat olarak kullanarak bir durumun varlığını ifade eder. Ayrıca, bu ek şaşma, küçümseme veya sitem gibi duygusal anlamlar da taşıyabilir.

İlerleyen zaman kipinde kullanılan fiil, temel fiile "-ing" eklenerek oluşturulur. Örnekler: "Yemek yiyorum". "Dubai'deki İngilizce okullarından birinde İngilizce öğreniyorum". İlerleyen zaman, devam eden eylemleri tanımlar ve şu anda gerçekleşen, geçmişte gerçekleşen veya gelecekte gerçekleşecek eylemleri ifade eder.

7. sınıf Türkçe'de fiilden zaman (anlam) kaymasına dair bazı örnekler: Yarın okula giderim. Yarın seni arıyorum. Ders çalışacağım ama önce biraz dinleneyim. Pazartesi görüşürüz. Her sabah bir saat koşuyorum.

"Bakmaktayım" fiili, sürekli (şimdiki) zaman kipindedir. Şimdiki zaman kipi, eylemin o anda gerçekleştiğini ifade eder.

Arapça'da "امر" kelimesi, "emir" anlamına gelir. Muzari ise Arapça'da geniş zaman, şimdiki zaman ve gelecek zamanı ifade eden fiil çekimidir. Dolayısıyla, "امر مضارع" ifadesi, "emir (muzari)" olarak çevrilebilir ve "şimdiki zamanda emir" anlamına gelebilir. Arapça emir yapıları, muhataba (emri hazır), üçüncü şahıslara (emri gaib) veya konuşana (emri mütekellim) yönelik olabilir.

7. sınıf Türkçe dersinde ele alınan zaman kipleri, haber (bildirme) kipleri ve dilek (tasarlama) kipleri olarak ikiye ayrılır. 1. Haber (bildirme) kipleri: Geçmiş zaman kipi: Eylemin geçmişte kesin olarak yapıldığını bildirir. Şimdiki zaman kipi: Eylemin o an içerisinde yapıldığını bildirir. Gelecek zaman kipi: Eylemin gelecek zaman içerisinde gerçekleşeceğini bildirir. Geniş zaman kipi: Eylemin her zaman tekrarlandığını veya genel bir zaman içerisinde yapıldığını bildirir. 2. Dilek (tasarlama) kipleri: Gereklilik kipi: Eylemin yapılmasının zorunlu olduğunu ifade eder. İstek kipi: Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar. Emir kipi: Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Şart kipi: Şart ve dilek cümlelerinde yer alır.

Duyulan geçmiş zaman eki, fiilin geçmişte yaşandığını ve başkasından duyulduğunu ifade eden fiillere gelir. Duyulan geçmiş zaman ekleri: -mış; -miş; -muş; -müş. Örnekler: "Ben tam 1 yaşındayken yürümeye başlamışım". "Beyza o dönemde aşırı zorluk çekmiş". "Ertuğrul bütün Avrupa ülkelerini gezmiş". "Siz davet edilmediğiniz yere gitmişsiniz". Ayrıca, eylemin üzerinden kısa bir zaman geçmişse veya farkında olmadan gerçekleşmişse de duyulan geçmiş zaman eki kullanılabilir. Örnekler: "Dün sinemaya gitmiş". "Geçen gün yere düşmüş". "Konuşmaya dalmışız ki sabah olmuş". "Bir baktım ki herkes gitmiş".

"Zamanl keni" ifadesi, Türkçede "zaman kipi" olarak çevrilebilir. Türkçede temel zaman kipleri: Geniş zaman. Geçmiş zaman. Şimdiki zaman. Gelecek zaman. Ayrıca, "miş'li geçmiş zaman" gibi birleşik zaman kipleri de vardır.

Şimdiki zaman kipi + 3. çoğul kişi eki "getir-" ile kurulan cümle: "Onlar televizyon izliyorlar".

-miş eki, öğrenilen (duyulan, miş’li) geçmiş zaman kipindedir. Bu kip, eylemin geçmişte gerçekleştiğini ancak söyleyen kişinin fiilin yapıldığını görmediğini, başkasından duyduğunu veya bittikten sonra fark ettiğini ifade eder.

Türkçede gelecek zaman kipi, fiil sonuna büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde eklenen -ecek ve -acak ekleri ile oluşturulur. Örnekler: yaz-acak; oku-y-acak. Farklı şahıslara göre basit gelecek zaman örnekleri: git-ecek-im; gel-ecek-sin; ara-y-acak-sın. İsim cümlelerinin gelecek zaman hâli yoktur. Bugün hava çok güzel. Yarın hava çok güzel olacak.

-di ve -miş ekleri arasındaki temel fark, ifade ettikleri zaman ve bilgi türüdür: Bilinen (görülen/belirli) geçmiş zaman eki -di. Öğrenilen (duyulan/belirsiz) geçmiş zaman eki -miş. Ayrıca, -miş eki bilginin sonradan öğrenilmişliğini, -di eki ise öğrenilenin geçmişte kalmış bir şey olduğunu ifade eder.

"O an görür görmez oraya koşmak" cümlesi, şimdiki zaman kipi ile çekimlenmiştir. Şimdiki zaman kipi, eylemin o anda gerçekleştiğini ifade eder.

"Veriyor" kelimesi, şimdiki zaman kipindedir. Şimdiki zaman kipi, eylemin şu anda yapıldığını veya genel olarak alışkanlık hâline gelmiş bir durumu ifade eder. Şimdiki zaman kipinin eki "-yor"dur.

Geniş zamanın hikâye kipi, eylemin geçmişte düzenli olarak yapıldığını ve artık devam etmediğini anlatır. Formülü: Fiil kökü + “-(A/I)rdI” eki + şahıs eki. Örnekler: ben kaç-ar-dı-m; sen kaç-ar-dı-n; biz kaç-ar-dı-k. Kullanım alanları: Eskiden düzenli olarak yapılan eski alışkanlıkların artık devam etmediğini anlatmak için kullanılır. Not: Emir kipinin hikâye birleşik zamanı yoktur.

Yabancı dil olarak Türkçe'de dört zaman vardır: 1. Şimdiki zaman. 2. Gelecek zaman. 3. Geçmiş zaman. 4. Geniş zaman.

İsimlerle çekimlenen ek fiiller şunlardır: Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: "-idi". Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman: "-imiş". Geniş Zaman: "-idir" (genellikle "-dir" olarak kullanılır). Şart Kipi: "-ise". Örnekler: Görülen Geçmiş Zaman: "Dün hava çok soğuktu" (soğuk idi). Duyulan Geçmiş Zaman: "En çok istediği hediye, cep telefonuymuş" (cep telefonu imiş). Geniş Zaman: "Buraya çöp dökmek yasaktır" (yasak idir). Şart Kipi: "Hastaysan okula gitme" (hasta i-sen).