İsimTamlaması

"Kuralın 5 maddesi" cümlesinde hangi isim tamlamasının olduğuna dair bilgi bulunamadı. Ancak, isim tamlamaları hakkında genel bilgi verilebilir. İsim (ad) tamlaması, aralarında anlamca ilgili bulunan ya da sonradan ilgi kurulan, birinin diğerini iyelik yönünden bütünlediği iki isimden oluşan kelime grubudur. İsim tamlamaları dört ana türe ayrılır: 1. Belirtili isim tamlaması: Tamlayan ilgi eki, tamlanan ise iyelik eki alır. 2. Belirtisiz isim tamlaması: Tamlayan ek almaz, tamlanan iyelik eki alır. 3. Takısız isim tamlaması: Tamlayan ve tamlanan ek almaz. 4. Zincirleme isim tamlaması: Tamlayan, tamlanan veya her ikisi kendi içinde başka bir isim tamlamasıdır.

İlgi (tamlayan) ekleri şunlardır: -ın, -in, -un, -ün, -im. Bu ekler, isim tamlamalarında tamlayan olan sözcüklere gelerek belirtili ad tamlaması oluşturur. Ayrıca, kaynaştırma ünsüzüyle birlikte “-nın, -nin, -nun, -nün” şeklinde de kullanılırlar. Örnek cümleler: Kitabın kapağını çok beğendim. Fabrikanın müdürü işçilerce çok seviliyor. Öğretmen, benim şiirimi çok beğendi.

Belirtili isim tamlaması örnekleri: Kitabın kapağı; Çocukların kıyafetleri; Üzümün çöpü; Aşkın büyüsü; Uçağın motoru; Okulun müdürü; Ali’nin defteri; Bilgisayarın kablosu; Öğrencilerin birkaçı. Belirtili isim tamlamasında, hem tamlayan hem de tamlanan ek alır; tamlayan ilgi eki, tamlanan ise iyelik eki alır.

İsim tamlamalarına örnek dörtlük bulunamadı. Ancak, isim tamlamalarına örnek olabilecek bazı dizeler şunlardır: "Aşkın / şeref diyarı". "Gurbet duygusunun / hem kaynağı hem de sembolü". "Göğün ve denizin / gözleri ve ruhu alabildiğine çeken mavilikleri". "Annemin masasında, güzel çerçeveler içinde benim ve babamın resmi dururdu". "Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin". İsim tamlamaları, en az iki ismin birbirini tamamladığı söz öbekleridir. Örnek bir isim tamlaması: "düğme ⇒ gömleğin düğmesi".

Takısız isim tamlaması, tamlayanın ve tamlananın ek almadığı isim tamlaması türüdür. Takısız isim tamlamasında tamlayan, tamlananın neden yapıldığını (aslını, ham maddesini, ne cins maddeden yapıldığını) belirtir. Bazı takısız isim tamlaması örnekleri: çelik kasa; cam kavanoz; kâğıt mendil; taş duvar; bakır tepsi; naylon torba; tahta köprü; altın bilezik. Ancak, tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyorsa bu sıfat tamlaması olarak değerlendirilir.

Tamlayanı ile tamlananı yer değiştirmiş isim tamlaması, belirtili isim tamlamalarında görülen bir durumdur. Örnekler: "Sözü henüz bitmiş sayılmaz yazarın" cümlesinde, "yazarın" tamlayan, "sözü" ise tamlanandır. "Kafası çok karışıktı onun" cümlesinde, "kafası" tamlanan, "onun" ise tamlayandır. "Savruluyordu yeleleri rüzgârda bu güzel atın" dizesinde, "atın yeleleri" tamlamasında, tamlanan (yeleleri) tamlayandan (atın) önce gelmiştir.

İsim tamlamaları dört ana türe ayrılır: belirtili, belirtisiz, takısız ve zincirleme isim tamlamaları. 10 örnek: 1. Belirtili İsim Tamlaması: - Evin bahçesi. - Gökyüzünün mavisi. - Yağmurun sesi. - Kalemin ucu. 2. Belirtisiz İsim Tamlaması: - Kedi maması. - Okul çantası. - Elma suyu. - Gümüş yüzük. 3. Takısız İsim Tamlaması: - Taş duvar. - Tahta kaşık. - Pamuk elbise. - Gümüş bilezik. 4. Zincirleme İsim Tamlaması: - Evin salonunun halısı. - Okulun kütüphanesinin kitapları. - Denizin mavi suları.

En uzun zincirleme isim tamlamasına örnek olarak "saka kuşunun ötüşü" verilebilir.

10 tane belirtili isim tamlamasına örnek cümleler: 1. Babamın yazlığı Bodrum’da olduğu için biz her zaman gidebilirdik. 2. Annemin ayakkabısı komşuları tarafından çok beğenilmişti. 3. Abimin başarısı dillere düşmüş, herkes abime saygı göstermeye başlamıştı. 4. Kuşun kanadını iyileştiren Betül Hanım çocuklar tarafından çok seviliyordu. 5. Gürültüsü şehrin bir türlü bitmiyordu. 6. Köyün karanlık sokakları ve köpeklerin sesleri bizi ürkütmeye başlamıştı. 7. Annelerimizin süt kokar elleri. 8. Yaramaz kardeşim suçlarından birini anneme itiraf etmiş. 9. Yolların arasından geçip köye vardık. 10. Arkadaşlarımdan kimisi beni öğretmene şikayet etmiş.

Zincirleme isim tamlamasında üç veya daha fazla isim olabilir.

Arapça isim tamlamasını ayırt etmek için şu özelliklere dikkat edilebilir: Muzâf (tamlanan). Başında belirlilik takısı (لا) bulunmaz. Sonunda tenvin almaz, tek hareke ile harekelenir. Cümledeki konumuna göre farklı harekelerle okunur: Özne durumunda damme, nesne durumunda fetha, başında harfi cer veya zarf bulunduğunda kesra ile harekelenir. Muzâfun ileyh (tamlayan). Daima mecrûrdur (esreli okunur). Başına belirlilik takısı (اَلْ) alabilir. Arapça'da tamlamanın belirtili veya belirtisiz oluşu, muzâfun ileyh'in (tamlayanın) belirli veya belirsiz oluşuna bağlıdır.

Hem belirtili hem belirtisiz isim tamlamasını bulmak için aşağıdaki özelliklere dikkat etmek gerekir: 1. Belirtili İsim Tamlaması: Hem tamlayan hem de tamlanan ek alır. 2. Belirtisiz İsim Tamlaması: Sadece tamlanan ek alır, tamlayan ek almaz. Tamlayan ve tamlananın yer değiştirmesi veya araya sözcük girmesi durumunda, tamlamanın belirtili mi belirtisiz mi olduğunu anlamak zorlaşabilir.

Belirsiz tamlama, tamlayanın ek almadığı, tamlananın ise iyelik eki aldığı isim tamlamasıdır. İşte 10 belirsiz tamlama örneği: 1. Okul yolu. 2. Kapı kulpu. 3. Yaz sıcağı. 4. Kış soğuğu. 5. Masa örtüsü. 6. Sokak kapısı. 7. Bakkaldan para üstü. 8. Gözünün gördüğü her yer. 9. Sınıf öğretmeni. 10. Evin direği.

Belirtisiz ve zincirleme isim tamlamaları arasındaki fark, tamlayan ve tamlanan unsurların ek alıp almaması ve tamlayan ile tamlanan arasındaki ilişki şeklindedir. Belirtisiz isim tamlaması sadece tamlananın iyelik eki aldığı, tamlayanın ise ek almadığı tamlamalardır. Örnekler: "Oyun kolu" (kolun oyun için olduğu); "Misafir odası" (odanın misafirler için olduğu); "Türkçe kitabı" (kitabın Türkçe dersi için olduğu). Zincirleme isim tamlaması ise en az üç isimden oluşan ve tamlayan ya da tamlanan unsurların kendi içinde ayrı bir isim tamlaması oluşturduğu tamlamalardır. Örnekler: "Ali'nin ceketi" (belirtili isim tamlaması); "Ali'nin ceketinin kolu" (zincirleme isim tamlaması, "ceket" kendi başına belirtili isim tamlamasıdır); "Zeynep'in Türkçe defteri" (önceki örnekte takısız isim tamlaması olan "Türkçe defteri", bu örnekte tamlanan görevindedir).

İsim tamlaması sorularını çözmek için aşağıdaki adımları izlemek ve örnek cümleleri analiz etmek faydalı olacaktır: 1. Tamlayan ve tamlananı belirlemek: İsim tamlamasında ilk sözcük tamlayan, ikinci sözcük ise tamlanandır. 2. Soru türlerini bilmek: İsim tamlamasını bulmak için "nasıl, hangi, kaç, kaçıncı?" gibi sorular sorulabilir. Örnek sorular ve çözümler: 1. "Penceresinden ağaçlar görünen" cümlesinde tamlayan ve tamlanan nedir? - Tamlayan: Penceresinden. - Tamlanan: ağaçlar görünen. 2. "Çocuğun sırt çantası" cümlesinde tamlayan ve tamlanan nedir? - Tamlayan: çocuğun. - Tamlanan: sırt çantası. 3. "Hangi araba" sorusu ile tamlayan bulunabilir mi? - Evet, "hangi araba" sorusu ile tamlayan ("o araba") bulunabilir. 4. "Kitabın sayfaları" cümlesinde tamlayan ilgi eki almış mıdır? - Evet, "kitabın" sözcüğü ilgi eki (-ın) almıştır. 5. "Takımın en yaşlı oyuncusu" cümlesinde tamlayan ve tamlanan yer değiştirmiş midir? - Evet, bu cümlede tamlayan ve tamlanan yer değiştirmiştir.

Zincirleme isim tamlamasına örnek bir şiir bulunamadı. Ancak, bu tür tamlamalara örnek cümleler şunlardır: 1. "Çocuğun sırt çantası". 2. "Su sesinin nağmesi". 3. "Şehrin havasının kirliliği".

En az iki ismin aralarında sahiplik ilgisi kurarak oluşturduğu sözcük grubuna isim tamlaması denir.

"Araba ser" ifadesi, zincirleme isim tamlaması olarak değerlendirilebilir.

İsim tamlamasına örnek cümleler: 1. Belirtili İsim Tamlaması: "Evin kapısı açık kalmış". 2. Belirtisiz İsim Tamlaması: "Çocuğun elbisesi güzelmiş". 3. Takısız İsim Tamlaması: "Altın kolye, cam vazo, deri mont". 4. Zincirleme İsim Tamlaması: "Saka kuşunun ötüşü çok hoştu". Ayrıca, sıfat göreviyle kullanılan belirtisiz isim tamlaması örneği olarak "El yazması kitaplar şimdi çok değerli" cümlesi verilebilir.