Endemik

Türkiye'de kaç çeşit çalı olduğuna dair kesin bir sayı vermek mümkün değildir. Ancak, Türkiye'de yetişen bazı çalı türleri şunlardır: Altın Çanağı (Forsythia); Kartopu (Viburnum); Kurtbağrı (Ligustrum); Mersin (Myrtus Communis); Yemişen (Crataegus Monogyna); Biberiye (Rosmarinus Officinalis); Limon Otu (Aloysia Triphylla). Bu liste, Türkiye'de yetişen çalı türlerinden sadece bazılarını içermektedir. Daha kapsamlı bir liste için fidanistanbul.com ve santiyede.com gibi kaynaklar incelenebilir.

Türkiye'ye özgü bazı bitkiler şunlardır: İstanbul Kardeleni. Kapadokya Soğanı. Antalya Çiğdemi. Kazdağı Göknarı. Eber Sarısı (Piyam). Van Ters Lalesi. Datça Hurması. Erzincan Kirazı. Sığla Ağacı.

Türkiye'de görülen bazı endemik hastalıklar şunlardır: Guatr: Özellikle Antalya, Isparta ve Burdur üçgeninde iyot eksikliği nedeniyle endemik guatr görülmektedir. Florozis: Kırşehir'in Kaman ilçesinde flor alımı sonucu oluşan kronik flor zehirlenmesi vakaları görülmektedir. Bruselloz: En çok Güneydoğu, Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde görülmektedir. Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA): Tokat, Sivas, Gümüşhane, Amasya, Yozgat ve Çorum'da endemiktir. Tularemi: Marmara, Batı Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinde görülmektedir. Şarbon: Özellikle İç ve Doğu Anadolu bölgelerinde daha sık görülmektedir. Sıtma: Güneydoğu Anadolu bölgesinde endemik olarak görülmektedir. Ayrıca, Türkiye'de şark çıbanı, mide kanseri ve kızamık gibi hastalıklar da endemik olarak kabul edilmektedir.

Ankara'daki Endemik Vadi'de 35 farklı tıbbi aromatik bitki ve 12 farklı endemik bitki bulunmaktadır. Endemik bitkilerden bazıları: sevgi çiçeği (Centaurea tchihathefii); şah civanperçemi (Achillea ketenoglui); beypazarı geveni (Astragalus beypazaricus); ayaş gümüşü (Astragalus densifolius subsp. ayashensis); koçak geveni (Astragalus kochakii); gürsöğüt geveni (Astragalus yildirimlii). Tıbbi aromatik bitkilerden bazıları: koca soda (Salsola grandis); ay şalbanı (Salvia aytachii); kırçayı (Sideritis galatica); mermer sığırkuyruğu (Verbascum gypsicola). Endemik Vadi, Pursaklar Belediyesi ve Gazi Üniversitesi işbirliği ile endemik ve aromatik bitkilerin korunması ve bilimsel çalışmaların yapılması amacıyla 2021 yılında oluşturulmuştur.

Endemik türlerin bulunduğu bazı ilçeler şunlardır: İstanbul: İstanbul'da 56 adet endemik bitki türü bulunmaktadır. Antalya: Çiğdem, orkide ve diğer endemik bitki türleri açısından zengindir. Muğla: Sığla ağacı ve diğer endemik bitkiler bu bölgede bulunmaktadır. Adana: Adaçayı, kekik ve nane gibi endemik bitki türleri mevcuttur. Artvin: Deriner baraj havzasında endemik türler koruma altına alınmıştır. Hakkari ve Artvin: Yüksek rakımlı bölgelerde birçok endemik tür yaşamaktadır. Endemik türlerin tam listesi ve bulundukları yerler için "Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı" ve "Türkiye Bitkileri Listesi, Damarlı Bitkiler" gibi kaynaklara başvurulabilir.

Türkiye'de yaklaşık 10.000 bitki türü yetişmektedir. Türkiye'deki bazı ilginç endemik bitki türleri: İstanbul Kardeleni: Nergisgiller familyasından olup, İstanbul, Bolu, Bursa ve Kırklareli'de yetişir. Anadolu Glayölü: Akdeniz ve Ege bölgelerinde, özellikle maki ve kızılçam ormanlarında görülür. Ters Lale: Soğanlı bitkiler familyasından olup, en çok Hakkari ve Van bölgelerinde yetişir. Kazdağı Göknarı: Sadece Kazdağı'nda yetişir. Kapadokya Soğanı: Nevşehir çevresinde, ormanlık ve kayalık alanlarda bulunur.

Dünya genelinde yaklaşık 30.000 endemik bitki türü bulunmaktadır. Endemik bitkiler, belirli bir coğrafi bölgede doğal olarak yetişen ve başka yerlerde bulunmayan bitkilerdir.

Van bölgesinde yetişen bazı endemik bitkiler: Van Keşiri (Pastinaca vanensis). Ters Lale (Ağlayan Gelin). Eber Sarısı (Thermopsis turcica). Ayrıca, 1994-2002 yılları arasında yapılan bir çalışmada, Van Gölü havzasında 259 endemik takson belirlenmiştir.

Kazdağı göknarı, hem biyolojik çeşitliliği hem de tarihsel önemiyle önemli bir ağaç türüdür. Önemli olmasının bazı nedenleri: Endemik bir tür olması. Mitolojik önemi. Tarihi önemi. Ekolojik önemi. Biyoçeşitliliğe katkısı.

Isparta'da yaklaşık 600 endemik bitki türü bulunmaktadır.

Muş lalesinin meşhur olmasının bazı nedenleri: Endemik tür olması. Çiçeklenme zamanı. Dayanıklılığı. Doğal güzelliği. Doğal yetişimi.

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi'nde bulunan bazı bitki türleri: Çam türleri: Karaçam (Pinus nigra), Toros Sediri (Cedrus libani), Toros Ladin (Abies cilicica), Beyazçam (Pinus peuce). Yerli ağaç ve çalılar: Meşe türleri (Quercus spp.), Ihlamur (Tilia spp.), Akçaağaç (Acer spp.), Kızılağaç (Liquidambar orientalis), Akasma (Fraxinus angustifolia), Defne (Laurus nobilis). Sazlık bitkiler: Sarıot (Phragmites australis), Kamış (Arundo donax), Susamır (Typha spp.). Süs bitkileri: Lale (Tulipa spp.), Orkide (Orchidaceae), Zambak (Lilium spp.), Güller (Rosa spp.). Endemik bitkiler: Anemon (Anemone spp.), Yılanotu (Eryngium spp.), Yıldız Çiçeği (Stellaria spp.), Karanfil (Dianthus spp.). Tıbbi bitkiler: Papatya (Matricaria chamomilla), Nane (Mentha spp.), Adaçayı (Salvia officinalis), Lavanta (Lavandula spp.). Ayrıca, kaktüsler, bozkır bitkileri, su bitkileri ve farklı çim türleri de bahçede bulunmaktadır.

Tülüşah bitkisinin yok olmasının başlıca nedenleri şunlardır: Habitat kaybı. Bilinçsiz toplama. İklim değişikliği. Tülüşah, Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına alınmış ve Tür Koruma Eylem Planı'nda yer almıştır.

Türkiye'de en çok endemik bitki, Akdeniz Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi ve Karadeniz Bölgesi'nde bulunur. Endemik bitki türleri bakımından zengin olan bazı iller ise şunlardır: Antalya: Endemik bitki türlerini konuk etme konusunda zirvede yer alır. Mersin, Konya, Sivas ve Muğla. Türkiye genelinde en az endemik bitki türüne sahip iller arasında Bartın, Yalova, Edirne, Düzce ve Zonguldak bulunur.

Çanakkale'deki bazı endemik bitkiler: Kazdağı göknarı (Abies nordmanniana subsp. equi-trojani); Güzel soğan (Allium kurtzianum); Küme soğanı (Allium sibthorpianum); Dirgen sarıbaş (Centaurea odyssei); Özge hezaren (Delphinium fissum subsp. anatolicum); Sarıkız çayı (Sideritis trojana); Kaz çiğdemi (Crocus gargaricus); Truva kardeleni (Galanthus trojanus); Gazi kevkesi (Alyssum pinifolium); Beyaztombak (Paeonia mascula subsp. bodurii). Çanakkale'de toplam 58 endemik bitki türü bulunmaktadır.

Adana'da bulunan bazı endemik bitki türleri: Biberiyavşanı (Teucrium sp.). Salvia cinsinden aromatik türler. Zeytingiller ve ballıbabagiller familyasına ait nadir türler. Allium peroninianum, Hesperis bicuspidata, Paronychia davisii, Astragalus christianus subsp. sintenisii, Trigonella plicata ve Quercus aucheri. Adana pancarı (Beta adanensis). Adana genelinde yaklaşık 470 endemik bitki türü tespit edilmiştir.

Siirt kopçası (Hyacinthella siirtensis), doğanın nadir güzelliklerinden biri olarak kabul edilen bir bitki türüdür. IUCN kriterlerine göre "Neredeyse Tehlike Altında" (NT) kategorisinde yer alan bu bitki, baharın gelişiyle birlikte çiçek açar.

Antalya semenderi (Lyciasalamandra antalyana), yalnızca Türkiye'nin Antalya ilinde bulunur. Özellikle Kaş, Kemer ve Finike bölgelerinde yaşayabildiği bilinmektedir.

Har-ı Bülbül, Ophrys caucasica veya Ophrys mammosa olarak bilimsel adı bilinen, endemik bir çiçek türüdür. Özellikleri: Yetiştiği bölge: Sadece Dağlık Karabağ'daki Şuşa bölgesinde yetişir. Görünüm: Üç yöne yayılan yaprakları vardır; ikisi kanat, üçüncüsü ise gagalı kuş başı şeklindedir. Mitolojik ve kültürel önemi: Türk mitolojisinde yer alır ve birçok efsane ile halk masalına konu olmuştur.

Arabistan'da olup Türkiye'de bulunmayan bazı bitkiler şunlardır: Hurma Ağacı. Ayrıca, Suudi Arabistan'da aktif şekilde kullanılabilen PayPal gibi finansal hizmetler ve Wikipedia gibi siteler Türkiye'de yasaktır.