Çatalhöyük

5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı sayfa 145'te, Çatalhöyük'te yaşayan toplumun sosyal yaşantısını açıklayan kaynaklar yer almaktadır. Bu kaynaklarda şu bilgiler bulunmaktadır: Beslenmeye yönelik faaliyetler: Buğday ve arpa tarımı yapılmış, bu besinler öğüterek ekmek yapılmış ve hayvancılık ile uğraşılmıştır. Barınmaya yönelik faaliyetler: Evler kerpiçten yapılmış ve girişler çatıdan gerçekleştirilmiştir. Temel geçim faaliyetleri: Ticaret, avcılık, taş oyma, hayvancılık ve tarım temel geçim kaynaklarıdır. Ayrıca, bu sayfada UNESCO'nun Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme'si ve Türkiye'nin bu sözleşmeyi 6 Mart 1983'te imzalaması gibi kültürel miras ve koruma konularına vurgu yapan metinler de yer alabilir.

Çatalhöyük, Konya'nın Çumra ilçesine bağlı Küçükköy yakınlarında yer almaktadır. Konya il merkezinin 52 kilometre güneydoğusunda, Hasandağı'nın yaklaşık 136 kilometre uzağında, Konya Ovası'na hakim buğdaylık arazide bulunmaktadır.

Çatalhöyük'te iki mahalle bulunmaktadır. Bu mahalleler, doğudaki Çatalhöyük (Doğu) ve batıdaki Çatalhöyük (Batı) olarak adlandırılmaktadır. Doğu Mahallesi: Neolitik Çağ'da yerleşim görmüştür. Batı Mahallesi: Kalkolitik Çağ'da yerleşim görmüştür.

Çatalhöyük'te ilk harita, 1963 yılında yapılan kazılarda, kutsal bir mekanda olduğu düşünülen bir yapının kuzey ve doğu duvarlarında ortaya çıkarılmıştır. Bu harita, Çatalhöyük kent planı olduğu düşünülen bir duvar resmidir ve yaklaşık 3 metre uzunluğunda, 90 cm yüksekliğindedir. Harita, günümüzde Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenmektedir.

Çatalhöyük'te 8.000'in üzerinde insanın yaşadığı kabul edilmektedir.

Dünyanın en eski ekmeği, Türkiye'de bulunan Çatalhöyük'te keşfedilmiştir. Konya'nın Çumra ilçesinde yer alan Çatalhöyük'teki kazılarda, "Mekan 66" olarak adlandırılan alanda bir fırın yapısı bulunmuş ve bu fırının çevresinde, avuç içi büyüklüğünde süngerimsi bir kalıntı ortaya çıkmıştır. Bir diğer önemli keşif ise Ürdün'deki Shubayqa 1 kazı alanında gerçekleştirilmiştir.

Çatalhöyük haritası, Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenmektedir. Çatalhöyük'ü ziyaret etmek için Konya'nın Çumra ilçesindeki Çatalhöyük Neolitik Kenti'ne gidilebilir.

Çatalhöyük'te insanların aynı evde yaşamasının nedeni, sosyal bağların biyolojik akrabalıktan daha önemli hale gelmesi olarak açıklanmaktadır. Erken dönemlerde, aynı evde gömülen bireyler genellikle biyolojik akrabaydı. Ayrıca, kadınların erişkinliğe ulaştıktan sonra genellikle aynı evde kalmaya devam ettiği, erkeklerin ise evlilik sonrası başka evlere veya topluluklara taşındığı düşünülmektedir.

Çatalhöyük ve Hacılar arasındaki bazı benzerlikler şunlardır: Ana Tanrıça Kültü: Her iki yerleşimde de ana tanrıça kültüne dair bulgular bulunmaktadır. Boğa Kültü: Boğa, her iki kültürde de önemli bir yere sahiptir. Çanak Çömlek: Çanak çömlek üzerinde insan, hayvan ve geometrik kabartmalar bulunmaktadır. Kültürel Paralellik: Köşk Höyük'te bulunan bazı buluntular, Çatalhöyük, Canhasan ve Hacılar ile benzerlik göstermektedir. Neolitik ve Kalkolitik Dönem: Her iki yerleşim de Neolitik ve Kalkolitik dönemlere ait özellikler taşımaktadır. Ayrıca, Çatalhöyük'teki duvar resimleri, sosyal yaşam, inançlar ve doğa olaylarını yansıtmaktadır.

Çatalhöyük'te yaklaşık 8.000 ila 3.500 yıl arasında yaşamıştır. Doğu Höyük'te Neolitik Çağ'da (MÖ 7400-6000) ve Batı Höyük'te Kalkolitik Çağ'da (MÖ 6000) yerleşim görülmüştür.

Çatalhöyük'te evlerin giriş kapılarının damda olmasının birkaç nedeni olabilir: Güvenlik: Bu yapı, dışarıdan gelebilecek tehlikelere karşı daha iyi bir savunma ve koruma sağlıyordu. İklim koşulları: Yağmur, kar ve diğer olumsuz hava koşullarından etkilenmemek amacıyla tasarlanmış olabilir. Dini ve kültürel ritüeller: Dini törenlerin ve toplumsal etkinliklerin gerçekleştirilmesiyle ilgili olabilir. Pratik nedenler: Evlerin tek odalı olması ve çatıların gündelik yaşamda da aktif kullanılması, mimarinin çok amaçlı bir yaşam alanı sunma görevini üstlendiğini gösteriyor.

Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenen oturan kadın heykelciğinin hangi uygarlığa ait olduğu hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, müzede bulunan bazı kadın heykelcikleri ve ait oldukları uygarlıklar şu şekildedir: Frig Ana Tanrıça Heykelciği (Kybele). Çatalhöyük Ana Tanrıça Heykelciği. Horoztepe'de bulunan, çocuğunu emziren kadın heykelciği. Hasanoğlan'da bulunan, elektrumdan yapılmış kadın heykelciği. Müzede bulunan eserlerin ait oldukları uygarlıkları öğrenmek için Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nin resmi web sitesi veya rehberler kullanılabilir.

Çatalhöyük'te bir tane harita bulunmaktadır. Bu harita, 1963 yılında yapılan kazılarda ortaya çıkarılan ve yaklaşık 8200 yıl öncesine tarihlenen dünyanın bilinen ilk haritası olarak kabul edilen bir kent planıdır. Bu harita, Çatalhöyük'ün Batı Höyüğü'nde yer alan 14 numaralı kutsal binanın duvarında bulunmuştur.

Çatalhöyük'te 18 yapı katı açığa çıkarılmıştır. Doğu Höyüğü, M.Ö. 7400 ve 6200 yılları arasına tarihlenen 18 Neolitik yerleşim katmanından oluşurken, Batı Höyüğü ise M.Ö. 6200 ve 5200 yılları arasına tarihlenen Kalkolitik Döneme ait 13 yapı katını barındırır.

Çatalhöyük'te insan iskeleti bulunmamasının nedeni, insanların ölülerini evlerinin tabanının altına, platformların altlarına gömmeleridir. Bazı iskeletler, özellikle yetişkinlere ait olanlar, zaman içinde başka yerlere taşınmış veya sadece kafatası ve uzun kemikler gibi parçalar gömülmüştür. Bu uygulamanın, atalara saygı veya spiritüel ritüellerle ilgili olduğu düşünülmektedir.

Çatalhöyük'e giriş ücretsizdir. Çatalhöyük'e giriş yapmak için: Konya şehir merkezinden Çumra yolu takip edilerek yaklaşık 40 kilometrelik bir yolculuk yapılır. Çumra'dan kısa bir taksi yolculuğuyla antik kente ulaşılır. Ziyaretçi merkezindeki bilgi veren panolar ve kazılarda bulunan eser kopyaları incelenerek Neolitik Kent'in tarihçesi öğrenilebilir. Çatalhöyük, haftanın her günü 08:30 - 17:30 saatleri arasında ziyarete açıktır.

Çatalhöyük'ün altında, evlerin zeminlerinin altında gömütler bulunmaktadır. Ayrıca, doğu Çatalhöyük’te "Ruhani ev" veya "Ölüler evi" olarak adlandırılan, avlunun etrafına yerleştirilmiş yapı grupları ve içerisinde 20 insan iskeletine ait parçalar bulunan bir alan da mevcuttur. Çatalhöyük'teki yapıların üst kısımları ve ikinci katlar, eski ev sakinleri tarafından sistematik bir şekilde yıkılmıştır.

Çatalhöyük ve Hacılar'da yaşamış insanların sosyal hayatlarına ilişkin yazılı ve görsel kaynaklardan bazıları şunlardır: Çatalhöyük'teki duvar resimleri. Obsidiyen ve tuz yatakları. Aynalar. Evlerin iç duvarları. Gömü alanları. Hacılar'da yaşamış insanların sosyal hayatlarına ilişkin kaynaklara dair bilgi bulunamamıştır. Ayrıca, Anadolu’daki ilk yerleşim yerlerinden ve ibadet merkezlerinden olan Çatalhöyük, Çayönü, Göbeklitepe ve Hacılar’da yaşamış insanların sosyal hayatlarına ilişkin yazılı ve görsel kaynaklar, 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde incelenebilir.

Taş devrine ait en büyük yerleşim yeri olarak Kahramanmaraş'taki Domuztepe Höyüğü gösterilmektedir. Yeni Taş Çağı'na ait olan Domuztepe Höyüğü, 22 hektarlık alanıyla dünyanın en geniş höyük yerleşim yeri olarak değerlendirilmektedir.

Çatalhöyük'te Neolitik Çağ'a ait çeşitli kalıntılar bulunmaktadır: Doğu Höyük: M.Ö. 7400 ile 6200 yılları arasına tarihlenen 18 Neolitik yerleşim katmanı içerir. Batı Höyük: M.Ö. 6200 ve 5200 yılları arasına tarihlenen Kalkolitik Döneme ait kültürel özellikler gösterir. Çatalhöyük'te bulunan bazı küçük buluntular ise obsidyen aynalar, topuz başları, taş boncuklar, eyer biçimli el değirmenleri, öğütme taşları, havanlar, açkı taşları, taş yüzükler ve bilezikler olarak sıralanabilir.