“Mai ve Siyah” kitabının özeti şu şekildedir:

Ahmet Cemil, Mülkiye Mektebi son sınıfa geçtiği yıl babasını kaybeder 13. Evin, annesinin ve kız kardeşinin tüm yükü ona kalır 1. Bu yüzden tüm hayalleri suya düşer; çünkü o tüm çalışmalarını şiir üzerinde toplamayı, edebiyatımıza yön, yöntem vermeyi istemektedir 1.

İyi derecede Fransızcası olan Ahmet Cemil, evin geçimini sağlayabilmek için kitap tercümeleri yapar ve zengin ailelerin çekilmez, şımarık çocuklarına özel dersler verir 1.

Ahmet Cemil’in iki arzusu vardır: Biri kardeşi İkbal’i iyi biriyle evlendirip ona mutlu bir yuva kurmak; diğeri de arkadaşının kız kardeşi Lamia ile evlenmek 1. O, Lamia’yı sevmektedir ama bundan kimsenin haberi yoktur 1.

Çalıştığı gazetenin patronu ölünce yerine oğlu Vehbi Efendi geçer 1. Bu adam, Ahmet Cemil’in kardeşi İkbal ile evlenir 1. İçkici, kaba ve bencil biri olan Vehbi Efendi, İkbal’e mutlu bir hayat sunmak şöyle dursun onun hayatını karartır 1.

İkbal, hamile olduğu halde kocası tarafından fena halde dövülünce çocuğunu düşürür 1. Hastalanan İkbal, gösterilen ilgiye rağmen kurtarılamaz ve ölür 1. Ahmet Cemil, Vehbi Efendi tarafından işten çıkarılır 1.

Ahmet Cemil, maddi durumunu düzelttikten sonra Lamia ile evleneceği hayalini kurmaktadır ama Lamia’nın abisi, Ahmet Cemil’e kardeşini bir kurmay subayla nişanladıklarını söyler 1. Kardeşi ölen, sevdiği kız başkasına verilen Ahmet Cemil, üzerinde çalıştığı edebi eserini kimi yazarlar tarafından acımasızca olumsuz eleştirilince umut bağladığı bu eserini parçalar ve sobada yakar 1.

Artık onun için sadece annesi vardır 1. İstanbul’u terk etmeye karar verir, bir kaymakamlık göreviyle siyah bir gecede vapurla İstanbul’dan ayrılır 1. Yıldızlı, mai bir gecede kurulan tüm hayaller, siyah ve yıldızsız bir gecede böyle biter 1.