Eski İstanbul'da cemiyet hayatı, Tanzimat döneminde ve sonrasında çeşitli alanlarda faaliyet gösteren cemiyetlerin kurulmasıyla şekillenmiştir. Bu cemiyetler, genellikle iki ana kategoriye ayrılır: yararlı cemiyetler ve zararlı cemiyetler. Yararlı cemiyetler, milli mücadeleyi desteklemek ve işgallere karşı direnmek amacıyla kurulmuştur. Bunlar arasında öne çıkanlar: - Cemiyeti-i İlmiye-i Osmaniye: 1861'de kurulan bu cemiyet, Batı kültürünü tanıtmak ve modern bilimleri genç aydınlara öğretmek için faaliyet göstermiştir. - Trakya-Paşaeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti: 1918'de Edirne'de kurulan cemiyet, Trakya'nın Yunan işgalinden kurtulması için çalışmıştır. - İzmir Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti: İzmir'in Türklüğünü kanıtlamak ve Yunan işgaline karşı savunmak amacıyla kurulmuştur. Zararlı cemiyetler ise genellikle azınlıklar tarafından kurulmuş olup, Osmanlı Devleti'ni parçalamak ve bağımsızlıklarını kazanmak gibi amaçlarla faaliyet göstermişlerdir. Bunlar arasında: - Mavri Mira ve Etnik-i Eterya: Yunan yanlısı cemiyetler olup, Bizans İmparatorluğu'nu yeniden kurmayı hedeflemişlerdir. - Pontus Rum Cemiyeti: Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti'ni kurmak için çalışmıştır. Ayrıca, Milli Kongre Cemiyeti gibi partiler üstü cemiyetler de İstanbul'da kurulmuş ve milli bilincin uyanmasına katkıda bulunmuştur.