Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Pera Müzesi'nde düzenlenen, Geleneksel Sanatlar Derneği'nin "terminoloji" konusunu ele aldığı bir serinin son oturumunu içermektedir. Sunumda Latife Ak, Nazan İlgaz, sanat tarihçisi Yavuz Tiryaki ve çini uzmanı Faruk İşık gibi konuşmacılar yer almaktadır.
- Video, Türk ve Osmanlı çini sanatında kullanılan terminolojinin detaylı bir incelemesini sunmaktadır. Çini tanımı, oluşumlar, formlar, üsluplar ve teknikler gibi kategoriler altında çeşitli terimler açıklanmakta, Hatay üslubu, Millet işi, Baba Nakkaş üslubu, Haliç İş, Rodos İş gibi önemli çini üslupları ve sır altı tekniği, mozaik çini tekniği, minai tekniği gibi üretim teknikleri ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca çini sanatının farklı alanlardan (kimya, arkeoloji, sanat tarihi) beslendiği, kullanılan malzemeler (çamur, glazür, sır, sırça, güherçile, döküm çamuru, akcini, sülyen masse, bisküvi, mürdesen, rastık taşı, ferdispat, düldüldek toprağı, kaytan taşı) ve günümüzdeki çini uygulamalarındaki terminoloji problemleri de tartışılmaktadır. Konuşmacılar, İstanbul'daki çini kurslarının artması ve bu sanatın basitleştirilmesi hakkındaki görüşlerini de paylaşmaktadır.
- 00:04Çini Sanatında Terminoloji Çalışması
- Her sene belirli bir konuyu enine boyuna ele alarak tartışmalı kavramlar üzerinden işleyecekleri bir etkinlik düzenlemek istemişlerdir.
- Bu sene Pera Müzesi'nde sürdürdükleri etkinliklerin temel konusu terminoloji alanında olup, tartışmalı kavramlar üzerinden işlenmesini arzulamışlardır.
- Geçmiş programlara bakıldığında, bu son programla birlikte çok verimli bir konuyu enine boyuna ele aldıklarını düşünüyorlar.
- 02:02Çini Sanatında Terminoloji Zorlukları
- Türk çini sanatında terminoloji, özellikle çini konusu diğer alanlardan daha zorlayıcıdır çünkü çini tek başına bir şey değil.
- Çini sanatını değerlendiren kimyagerler, çini sanatçıları, sanat tarihçileri ve arkeologlar her biri kendi açısından olaya bakıyor ve değerlendiriyor.
- Çini tanımı kategorize edilerek "oluşumlar", "formlar", "üsluplar" ve "teknikler" başlıkları altında toplanmıştır.
- 05:03Çini Tanımlamaları ve Terminolojik Zorluklar
- Mehir Avşarlı'nın çini terminolojisi konusundaki makalesine göre, "çini" sözcüğünün yaygın kazanmasıyla tarihi süreç içinde terim kesin anlamını kaybederek daha belirsiz ve özetleyici bir biçimde kullanılmaya başlamıştır.
- Çini kelimesine çeşitli isim ve sıfatların eklenmesi durumu, belirsizliği ortaya çıkarmış ve kabul etmiş durumdadır.
- Türk Dil Kurumu'na göre çini, duvarları kaplayıp süslemek için kullanılan, bir yüzü sırlı ve genellikle çiçek resimleri ile bezeli pişmiş balçık levha veya fayans olarak tanımlanmaktadır.
- 08:31Çini Terimleri ve Teknikler
- Çini ile ilgili çeşitli terimler: kahini (İran'ın Kaşan şehrinde yapılan bir çeşit çini fayans), kaş kehanesi (çini atölyesi), münakkaş (kaş desenli çini), nak nakşedilmiş, işlemeli anlamında), kaşı başı (çinicilerin başı).
- Çini teknikleri arasında pekişmiş çini (gözeneksiz, su emme oranı %0-10 arası), yazılım mal (tahrirli desenli çinlilere denir), süngerle yapılan süsleme, fayans (İtalya'nın Fayenze şehrinde yapıldığı için bu isim verilmiştir).
- Çini üretiminde kullanılan malzemeler: kurşun oksit (sülyen, kırmızı pembe renkli), feldispat (tabiatta en çok kullanılan hammaddelerden biri, seramik bünyelerde eritici olarak kullanılır).
- 11:37Çini Sanatının Gelişim Süreci
- Çini üretiminde kullanılan toprak çeşitleri: dümbüldek (Kütahya bölgesinde bulunan plastik bir kil çeşidi), mihalicik kili.
- Faik Kırımlı'nın 1974'te bir cami için çini siparişi verildiğinde yapılan deneylerde ürettikleri ürünün, ısı deneylerinde tek geçen ürünü olduğu belirtilmiştir.
- Çini üretiminde kullanılan renkler: kırmızı (yakut, domates kırmızısı, mercan kırmızısı), kobalt, lapis lazuli, turkuaz, firuze, yeşil (zümrüt), mangan (boru manganez oksidin elde oksit ile elde ediliyor).
- 14:01İznik Çini Formları ve Yaldızlama Tekniği
- Binaltıyüz tarihli not defterinde kaselerden yaldızlı olanlar hoşaf kaseleri, müzehep, yaldızsız olanlar altınsuz, kahve fincanları ise altınlı ya da sade olarak tanımlanmaktadır.
- 16. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenen erken örneklerde daha özenli bir tavır sezilir; Bursa'daki Şehzade Mahmut Türbesi'ndeki mavi-beyaz sanduka çinileri ile 1561 Selim Camii'ndeki kandil yaldızın desen ile uyumlu ve bütünlük oluşturacak biçimde kullanıldığı görülür.
- 16. yüzyılda altın parçaları kullanılmış çinilerde zamanla altın dökülmüş olup, Danimarka David koleksiyonundaki örneklerde altın kalıntıları görülebilir.
- 15:58Değerli Taşlarla Bezeli Çini Kaplar
- Altın montürlü, değerli taşlarla bezeli İznik çini kaplarına ilişkin belgelerde hiçbir kayıtta rastlanmaz.
- Osmanlıların Çin porselenlerini, yeşimleri ve necef taşlarını zenginleştirmek için kullandıkları bu teknik, İznik seramiklerinde de uygulanmıştır.
- Edirne Selimiye Camisi'nde bulunan ve bugün Türk-İslam Eserleri Müzesi'nde sergilenen iki şişenin bu yöntemle bezenmiş olduğu görülür.
- 16:40Kapaklı ve Metal Parçalı Çini Kaplar
- Kapaklı ve metal parçalı çini kaplar, gövde ile kapak aynı malzemeden olabileceği gibi seramik kapaklı metal kaplar ya da metal kapaklı seramik kaplar şeklinde olabilir.
- Aynı uygulama kase, kavanoz ve sürahilerde de söz konusudur.
- Topkapı Sarayı koleksiyonlarında Çin porselenleri ile kullanılmak üzere yapılmış Osmanlı metal kapları bulunmaktadır.
- 17:13Kapaklı Çini Kaplar ve Metal Parçalar
- İznik atölyelerinde üretilen çok sayıda kavanoz ve karafakilerin seramik kaplarının ancak pek azı günümüze ulaşmıştır.
- Belgeler, kapaklı kaplar için özellikle kapaklı sürahi ya da kapaklı kase gibi terimler kullanmakla birlikte, yapıldıkları malzemeye ilişkin hiçbir belge içermez.
- Birçok örnekte seramik kaplara metal parçalar eklendiği görülmektedir; örneğin erken tarihli bir şamdan, yuvarlak yassı bir şişe, bir askı topta, ince uzun bir şişe ve bir buhurdanda eklenmiş metal parçalar bulunur.
- 18:54Çini Formları ve Grupları
- Çini formları kendi içerisinde iki grup halinde ele alınmaktadır: evani grubu ve kai grubu.
- Evani grubu askılar, kandiller, mertebe tabaklar, şaplak (büyük kahve fincanları), bektaşi çanak, dilimli tabak, tonduo (yanak kısımları çukur kısımdan daha geniş olan tabaklar) ve lenger tabak (büyük tabaklar) gibi formları içermektedir.
- Kai grubu ise border süpürgelik, kare, beşgen, üçgen, altıgen, yıldız gibi formlardaki yüzey kaplama elemanlarını oluşturur ve duvar kaplaması olarak kullanılır.
- 20:33İznik Çini Üslupları ve Terminoloji
- İznik çinilerinin uzun süren ve yaygın bir beğeni kazanmış olması, motiflerin dili evrensel çiçek dilinden alındığı için şaşırtıcı değildir.
- 19. yüzyıl ikinci yarısında Avrupa antika eşya tutkusuna yakalandığı zaman Osmanlı seramiği en pahalı koleksiyon parçası olmuştur.
- Avrupa'nın ilgisinin önemi, son yüzyılın Avrupalı bilim adamlarının İznik çinilerinin kaynak, kronoloji ve terminoloji sorunlarını karıştırmış olmasıdır.
- 22:27Millet İşi Üslubu
- Millet işi 14. yüzyıl sonu-15. yüzyıl üslubudur ve Anadolu beylikleri ve erken Osmanlı devirlerinin ürünleri olan bu seramiklerin millet işi olarak adlandırılması bir yanlış tanımlama üzerine temellenmiştir.
- Bu tür seramikler ilk yayınlandığı zaman Ege Denizi adalarında birçok parça bulunduğundan "ada serami" olarak adlandırılmıştı.
- Oktay Aslanapa'nın 1963 ve 1964 yıllarında başlattığı İznik çini fırınları kazılarında bulunan fırınlar ve parçalar, bu tip seramiklerin asıl üretim merkezinin İznik olduğunu kesinlikle ortaya koymuştur.
- 24:11Baba Nakkaş ve Saz Yolu Üslupları
- Baba Nakkaş üslubundaki çiniler mavi-beyaz grubundandır ve 1566-1567 yıllarına tarihlenen Bursa'daki Şehzade Mahmut Türbesi'nin bordür çinileri bu üslubun en yakın delilidir.
- Saz yolu üslubu, Selim'in Tebriz'den getirdiği nakkaşlardan en etkilisi Şahkulu tarafından 16. yüzyılın ikinci çeyreğinde ortaya çıkmıştır.
- Kanuni Sultan Süleyman'ın saltanat yıllarında saray nakkaşhanesi'ne ser nakkaşı olan Şahkulu'nun hatayı grubu motifleri, iri kıvrımlı hançeri yaprakları kattığı görülür ve bu üslup tespi çini, kalem işi, kitap kapları, kumaş ve halı sanatlarında kullanılmıştır.
- 27:25Haliç İşinin Özellikleri ve Tarihi
- Haliç işi, erken Osmanlı devrinde klasik döneme geçişte ortaya çıkan bir üsluptur ve 1520'lerin ortasından 16. yüzyıl sonlarına kadar görülür.
- Bu üslup bezeme yönünden diğer üsluplardan tamamen farklıdır; bir merkezden çıkan halkalar çevresinde halkalar oluşturarak uzun, kesintisiz bir saptan oluşur.
- Mavi-beyaz gruba dahil olan bu üslup, Avrupa'nın en sevdiği çini grubundandır ve çok sayıda örneği İznik'te bulunmuştur.
- 28:12Haliç İşinin İsim Kökeni ve İznik İlişkisi
- Haliç işi adının kökeni konusunda farklı görüşler vardır; bazıları Aksaray (Saraçhane) bölgesinde, diğerleri ise Sirkeci'deki postane kazılarından gelmiştir.
- 16. ve 17. yüzyılda Haliç'te çini atölyelerinin yazılı kaynaklarda olduğu bilinmektedir, ancak sırlı çini yaptıkları kanıtlanmamıştır.
- Çiçek Derman ve Rabi-Nuran Atasoy, bu üslubu "helezoni turrakeş üslubu" olarak tanımlarken, çiçek derman hocası bu terimin yanlış olduğunu söylemiştir; haliç işi üslubu tamamen İznik merkezlidir.
- 30:24Rodos İşinin Tarihi ve İsim Karmaşası
- Rodos işi veya Lindos işi, bazı yabancı koleksiyonerlerin çinileri gruplandırırken verdikleri isimlerdir.
- Bir görüşe göre, 15. yüzyılda Şövalyeler bir Türk gemisini ele geçirip içindeki İranlı çinçilere Lindos köyüne yerleştirmişlerdir.
- Rodos adasında 16. veya 17. yüzyılda frit imalatı yapıldığını gösteren hiçbir kanıt yayınlanmamıştır.
- 31:43Rodos İşinin Diğer Görüşleri ve Gerçek İznik Kökeni
- Paris'teki müzede 1865-1878 yılları arasında İran'ın değil, Rodos'un imalat merkezi olduğu iddia edilmiştir.
- Bir başka görüşe göre, Topkapı Sarayı inşa edildikten sonra İranlı seramik işçileri Rodos adası'na sürülmüş ve orada vakit geçirmek için seramik kaplar, tabaklar imal etmişlerdir.
- Sonuçta Rodos işi, Lindos işi denilen grup tamamıyla İznik kökenlidir ve kazılarda da parçalar çıkmıştır.
- 34:08Şam İşinin Özellikleri ve İznik İlişkisi
- Şam işi, 16. yüzyılın ortalarında mavi-beyaz bezeme firuze'nin katılması kasılmasından sonraki denemede mor ve yeşilin görülmeye başladığı örneklere verilen isimdir.
- Bu seramikler 1535-1560 gibi kısa bir zaman aralığına tarihlendirilmiştir ve İznik kazılarından çıkan imalat artığı ürünler, fırın ve çok sayıda seramik kap bu grup seramiklerin İznik'te üretildiğini kanıtlamıştır.
- 1516 yılında Suriye'nin Osmanlıların eline geçmesiyle, parlak dönemini yaşayan Osmanlı seramiklerinin etkilerini Osmanlı'nın hakimi olduğu topraklarda kendisini göstermesi doğaldır.
- 37:25Katmanlı Çini Tekniği
- Katmanlı çini tekniği, daha önce literatürde olmayan bir tekniktir ve bir grup yüksek lisans öğrencisiyle yapılan çalışmalardır.
- Bu teknikte, yüzeydeki tabakayı oluşturan katmanlar alçıya koyulup çamur basılarak oluşturulur, sonra renklendirilir ve karoyu tamamlayan birleştirilir.
- Bu teknikle yapılan çiniler üç boyutlu çiniye dönüşür ve zaman içinde kabul görmüş, taklitler yapılmıştır.
- 39:16Katmanlı Çini Çalışmaları
- İkinci katmanlı çini, Küçükçekmece'deki atölyelerde yapılan bir grup çalışmasıdır ve katmanlar yüzeyde kabarıklık sağlar.
- En son katmanlı çini çalışması, Çamlıca Camii'nde ikiz pano olarak yer alan, annesinin babasının anısına tasarlanan bir eserdir.
- Eserde gökyüzünde yıldızlar, yerde doğa, arasında Tuba ağacı bulunmakta ve her yaprakta Allah'ın isimlerini tekabül eden 99 adet numara vardır.
- 42:02Modüler Çini Sistemi
- Çini tasarımları iki farklı parçadan oluşuyor ve bu parçalar çoğaltılıp yerleri değiştirildiğinde farklı tasarımlar elde ediliyor.
- Bir evde yapılan çalışmalarda seksen kadar tasarım elde edilmiş, bu tasarımlar sehpanın üzerinde, pano olarak veya bordür olarak kullanılabiliyor.
- Bu modüler sistem Selçuklu ve Çinlilerin yüzey kaplamalarından esinlenerek geliştirilmiş, Çinlilerde üçgen, beşgen, kare, bordur ve dikdörtgen formlar kullanılmış.
- 43:26Çini Hammaddeleri ve Teknikler
- Çini altyapısında kullanılan hammaddeler arasında zinterleşme, sürüyen kuvars, astar, glazür, sır, sırça, güherçile, döküm çamuru, akcini, sülyen masse, bisküvi, mürdesen, rastık taşı, ferdispat, düldüldek toprağı ve kaytan taşı bulunuyor.
- Çini motifleri arasında palmet, lotus çiçeği, penç, rumi ve kitabe çenesi gibi başlıklar yer alıyor.
- Çini uygulamalarında "şerbetleme" adı verilen teknik, sırt çatlaklarını gidermek için ikinci kez sırlanarak fırınlama işlemi olarak tanımlanıyor.
- 45:56Çini Terimleri ve Terminoloji
- Çamur ve hamur terimleri arasında bir karışıklık var; çağdaş seramik sanatçıları genellikle "çamur" diyor, klasik geleneksel çalışanlar ise "hamur" terimini kullanıyor.
- Çini terimleri için bir terminoloji oluşumuna ihtiyaç duyuluyor ve bu konuda katkılar için bir çağrı yapılıyor.
- Çini uygulamalarında kullanılan malzemelerin doğru tanımlanması ve ayrıştırılması gerekiyor.
- 47:09Çini Sanatı Hakkında Görüşler
- Yavuz Tiryaki, sanat tarihçisi olarak çini sanatıyla ilgilenen biri olarak, günümüzde çini uygulayıcıların hazır bisküvi üzerine çalıştığını ve bu ürünlerde kullanılan malzemenin çini malzemesi olmadığını belirtiyor.
- Türkiye'de ilk defa İstanbul'daki türbelerde çini envanteri yapılmış, tüm çinilerin röleveleri ve desenleri belirlenmiş.
- Çini sanatında birçok tekniğin varlığından bahsediliyor ve bunları araştırmak için sadece sanat tarihçilerinin değil, desen bilgisi ve fırça kabiliyeti olan kişilerin de katkısı gerektiğini vurgulanıyor.
- 50:53Seramik ve Çini İlişkisi
- Seramik ve keramik terimleri arasında bir fark var; keramik "keramos" kökenli olup, çini seramikçilere göre seramiğin alt başlıklarından biri olarak tanımlanıyor.
- Çini sanatında tasarımın çok önemli olduğu, kopya yaparak yeni çin üretilmediği, eskiyi sadece tekrar ettiğimiz belirtiliyor.
- Çini sanatında zamanla yenilik arayışı içinde olduğu, farklı teknikler ve ekol türemiş olduğu vurgulanıyor.
- 54:47Çini Sanatı ve Sanatçılar Hakkında Değerlendirme
- Ankara'da çini kurslarının sayısı İstanbul'un iki buçuk katı olup, sanatçılar üç gün bir ürün üzerinde çalışmaktadır.
- Çini sanatında kullanılan malzemelerin çoğu dışarıdan geliyor: Kütahya'dan boyalar, Almanya'dan hazır boyalar ve fırçalar kullanılıyor.
- Eskiden erkek yaşlanmış eşeğin ensesinden alınan kıllarla fırça yapılmakta, ancak günümüzde hazır fırçalar kullanılıyor.
- 55:52Sanatçı Kimliği ve Sanatın Değeri
- Sanatın aslını bilmeden dışarıdan malzeme alan ve "ben yaptım" diyen çok sayıda sanatçı İstanbul'da bulunmaktadır.
- İnternet üzerinden bir desen yayındıysa, kısa sürede birçok kopyası çıkabilmekte ve Kütahya'dan sipariş edilen hazır bisküvilerle benzer ürünler üretilmekte.
- Günümüzde çini sanatı basitleştirilmiş, seramik sanatçısı olarak kendini tanımlayan çok sayıda kişi bulunmaktadır.
- 58:07İsmek Kursları ve Sanatçı Kimliği
- Konuşmacı kendisine sanatçı demediğini, bunu başkalarının adayacağı bir unvan olarak gördüğünü belirtmektedir.
- İsmek kurslarının amacı insanların boş vakitlerini değerlendirmek olup, kurslarda edinilen bilgiler insanları tatmin etmektedir.
- Kurslarda yapılan ürünler kişinin kendi ürünü olarak kabul edilmekte ve "bunu ben yaptım" diyebilmek insanları onurlandırıyor.
- 59:21Altyapı ve Çin Sanatı Üretimindeki Durum
- İznik'te iyi durumda üretim yapan atölyeler bulunmaktadır ve bunların arasında İznik Vakfı da bulunmaktadır.
- İznik Vakfı, ciddi üretim yapan ve diğer atölyelerin oluşmasını sağlayan önemli bir kurumdur.
- Konuşmacı da hazır malzeme kullanarak çalışmalarını yapmakta olduğunu, ancak kendisini tasarımcı olarak tanımladığını belirtmektedir.