• Buradasın

    Türkiye'de Rüzgar ve Buzulların Yeryüzü Şekillendirme Etkileri

    youtube.com/watch?v=aemBkzZcCSQ

    Yapay zekadan makale özeti

    • Bu video, bir öğretmenin coğrafya dersi formatında Türkiye'de rüzgar ve buzulların yeryüzü şekillendirme etkileri hakkında verdiği eğitim içeriğidir.
    • Video, iki ana bölümden oluşmaktadır: İlk bölümde rüzgarların Türkiye'deki etkileri, mantar kaya, şahit kaya, tafoni, lös ve kumul gibi rüzgar aşındırmasıyla oluşan şekiller detaylı şekilde anlatılmaktadır. İkinci bölümde ise Türkiye'deki buzullaşma, buzulların oluşturduğu yer şekilleri ve buzul aşındırması sonucu oluşan sirk/buzul çanağı ve moren gibi şekiller ele alınmaktadır.
    • Öğretmen, konuları ÖSYM sınavlarında çıkabilecek sorular açısından açıklamakta ve öğrencilerin soru bankasından test çözmelerini önermektedir. Ayrıca, Türkiye'deki buzullaşmış dağlar (Bey Dağları, Sultan Dağları, Aladağlar, Kaçkarlar, Cilo Buzul Sat Dağları, Mercan Dağları, Sübhan Tendürek, Ağrı) ve buzullaşma olmayan bölgeler hakkında bilgiler verilmektedir. Video, bir sonraki derste karstik şekiller konusunun işleneceği bilgisiyle sonlanmaktadır.
    00:10Rüzgarların Yeryüzünde Şekillendirdiği Alanlar
    • Önceki derste Türkiye'de akarsu şekilleri ve dış kuvvetlerin yeryüzünü nasıl şekillendirdiği anlatılmıştı.
    • Bu derste rüzgarların yeryüzünde şekillendirdiği alanlar ve aşındırma, biriktirme gibi şekiller ele alınacak.
    • Rüzgarlar özellikle düz, kurak ve bitkisiz olan yerlerde etkili olur çünkü rüzgarın esip geçmesi için önünde engel olmaması gerekir.
    01:00Rüzgarın Etkisiz Olduğu Alanlar
    • Dağlık sahalar, engebeli araziler, vadiler ve gür bitki örtüsü olan ormanlar rüzgarın hızını yavaşlatır ve engel oluşturur.
    • Rüzgarın düz, kurak ve bitkisiz yerlerde etkili olması sonucunda bazı alanlar aşındırmaya, bazı yöreler biriktirmeye uğrar.
    • Rüzgar aşındırması ve biriktirmesi ile oluşan şekiller ikiye ayrılır: aşındırma şekilleri ve biriktirme şekilleri.
    02:35Rüzgarın Aşındırma Şekilleri
    • Rüzgar bir yüreği aşındırdığında ortaya çıkan üç temel şekil vardır: mantar kaya (evlerden ırak şeytan masası), şahit kaya (şahit tepe) ve tafoni.
    • Mantar kaya, üstü masaya benzeyen bir şekildir.
    • Şahit kaya, tepe başında bir tek şahidi görmek yeterli olan bir şekildir.
    • Tafoni, yeryüzünde görülen ancak ona o isim verildiğini bilmediğimiz bir şekildir.
    03:48Rüzgarın Biriktirme Şekilleri
    • Rüzgarın biriktirme şekilleri arasında LS (çöl tozu) ve kumul bulunur.
    • Rüzgar ince malzemeleri kopararak götürür, iri taneli malzemeleri götürmez.
    • LS, çok ince boyuttadır ve toz duruyordur.
    • Kumul, kum bile değil, kımıl kımıl küçük tozlar gibi ince malzemelerdir.
    04:35Rüzgarın Etkili Olduğu Alanlar
    • Türkiye'de rüzgar etkili olan iki önemli saha vardır: İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu.
    • Bu bölgeler karasal kurak iklim bölgesi, platolar ve ovalardan oluşan düzlük arazilerdir.
    • Bu bölgelerde ultra cılız bitkiler, küçük boylu bozkırlar ve otlar bulunur.
    05:35Rüzgarın Etkilerinin Nedenleri
    • İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde rüzgar şekillendirici etkisinin fazla olduğu görülmüştür.
    • Bu durum yer şekillerinin sade olması, kuraklığın fazla olması ve yağış azlığı nedeniyledir.
    • Kayaçlar fiziksel çözülmeye uğrayarak ince taneli hale gelmiştir.
    • Bitki örtüsü cılızdır veya tamamen yok olmuştur.
    06:36Diğer Rüzgar Etkilenen Alanlar
    • İğdır Ovası, Türkiye'de en az yağış alan yerlerden biridir ve rüzgar etkisine maruz kalır.
    • Ergene Ovası gibi karasal iklim bölgelerinde düzlük ve bitkisizlik hakimdir.
    • İç Ege'de Manisa, Uşak ve Afyon çevrelerinde, delta ovalarının olduğu yerlerde de rüzgarın şekillendirici etkisi görülür.
    07:36Rüzgar Aşındırmasıyla Oluşan Şekiller
    • Rüzgar aşındırmasıyla oluşan üç temel şekil vardır: mantar kayaya (şeytan masası), şahit kaya ve tafoni.
    • Mantar kayaya, Nevşehir'de Gülşehir'de bulunan ve peri bacasına benzeyen bir yapıdır.
    • Peri bacalarının oluşumunda yüzde yetmiş akarsu etkisi, yüzde otuz rüzgar etkisi görülürken, mantar kayaya oluşumunda rüzgarın payı fazladır.
    09:26Şahit Kaya ve Tafoni
    • Şahit kaya, Ürgüp-Göreme arası, peri bacaların olduğu yerde bulunan, dört katlı bina büyüklüğünde (12-13 metre yüksekliğinde) bir kayadır.
    • Rüzgar aşındırma yörelerinde arazi dümdüz olmuş ve ince taneli hale gelmiş, ortada kalan büyük blok parçalara "aşınmanın şahidi" denir.
    • Tafoni, rüzgarın içerisinde bulundurduğu taşları, çakılları ve tozları bir yüzeye vurarak açtığı kuş yuvalarına benzeyen deliklerdir.
    13:20Rüzgar Şekillendirme Sahaları
    • Çöl tozları (göz) genellikle uzak mesafeler taşınan tozlardır ve İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülebilir.
    • Kumullar kendi içerisinde karakullu ve kıyı kumlu olarak ikiye ayrılır.
    • Karakullu kumullar Konya, Kayseri, İğdır ve Manisa'da bulunurken, kıyı kumulları Türkiye'nin tüm kıyı yörelerinde görülebilir.
    16:12Kıyı Kumullarının Bulunduğu ve Bulunmadığı Yerler
    • Doğu Karadeniz'de kıyı kumulları bulunmaz çünkü bu bölge düz, kurak ve bitkisiz değildir.
    • Batı Karadeniz'de kıyı kumulları özellikle Zonguldak kıyılarına denk gelen yerlerde ve Doğu Karadeniz'de Rize, Artvin çevrelerinde görülebilir.
    • Akdeniz'de Taşeli Platosu kıyılarında kıyı kumulları görülmez, yaygın olarak görüldüğü yerler delta ovası ve Marmara kıyılarıdır.
    17:47Türkiye'de Kumulların Dağılımı
    • Türkiye'de rüzgar etkisiyle oluşan karakullar Manisa, Konya, Kayseri ve İğdır illerinde bulunur.
    • Kıyı kumulları Doğu Karadeniz (Rize, Artvin), Batı Karadeniz (Zonguldak) ve Akdeniz'de (Taşeli Platosu'nun güneyinde) bulunmaz.
    • Kıyı kumulları Çukurova çevresinde, Bafra, Çarşamba çevresinde ve Marmara Bölgesi'nin kuzey kıyılarında, Çanakkale Boğazı çevresinde yoğunlaşır.
    19:33Çölleşme Belirtileri
    • Rüzgarın şekillendirdiği yörelerde yağış azlığı, bitkisizlik, kuraklık şiddetinin fazla olması ve toprağın ince taneli çözülmesi çölleşme belirtisi gösterir.
    • Türkiye'de çölleşme belirtileri olan yerler arasında Konya Karapınar, Kayseri Develi Ovası ve İğdır Ovası bulunmaktadır.
    • Türkiye'nin orta kuşakta olması nedeniyle buzullaşmadan fazlaca etkilenmemiş, ancak buzulların etkili olduğu yerlerin özelliği yüksek ve dağlık sahalardır.
    26:35Türkiye'de Buzullaşma
    • Türkiye, 4. yüzyılda yaşanan buzullaşmadan fazlaca etkilenmemiş, bu durumun nedeni mutlak konum yani orta kuşakta olmamızdır.
    • Buzullar 2200 metre üzerinde etkili olmuştur, bu nedenle Doğu Anadolu gibi yüksek bölgelerde buzullaşma daha fazla görülmüştür.
    • Toros Dağları 3000 metre, Doğu Karadeniz Dağları 4000 metre yüksekliğinde olup, bu yükseklikte buzul görülebilir.
    28:16Buzullaşan Dağlar
    • Türkiye'deki dağlardan hangisinin buzullu, hangisinin buzulsuz olduğu sorulduğunda, dağların adlarını bağırarak buzullaşan dağları tespit etmek mümkündür.
    • Buzullaşan dağların adında heybet, bol kar, kaçkar gibi kelimeler geçer ve genellikle yüksek konumdadır.
    • Bey Dağları, Sultan Dağları, Aladağlar, Kaçkarlar, Cilo Buzul Sat Dağları, Ağrı Dağı, Mercan Dağları ve Sübhan Tendürek volkanik dağları buzullaşmıştır.
    33:41Buzullaşmayan Bölgeler
    • Türkiye'nin yedi bölgesinden Ege ve Güneydoğu Anadolu'da buzullaşma görülmemiştir.
    • Buzulların 2200 metre üzerinde etkili olması nedeniyle, Ege ve Güneydoğu Anadolu'daki yükseltiler bu sınırın üzerinde değildir.
    • Kıyı çizgisindeki bölgelerde (Çanakkale Boğazı, Kıbrıs Adası) buzullar etkili olmamıştır.
    35:45Buzul Haritası
    • Marmara Bölgesi'nde Uludağ buzullaşmasını kurtarmıştır.
    • Batı Toroslar büyük oranda buzullaşmıştır.
    • Orta Toroslar'da Aladağlar, İç Anadolu'da Erzincan'daki Mercan Dağları, Ağrı Dağı, Cilo Buzul Sat Dağları, Sübhan Tendürek, Giresun, Kaçkarlar, Yalnızçam ve Allahu Ekber Dağları buzullaşmıştır.
    36:51Buzul Çağları ve Dönemler
    • Son yaşadığımız buzul çağının adı VR buzulu olup, bu buzul dönemlerine glasyal denir.
    • Şu an glasyal dönemde değiliz, tam tersi inter-glasyal (buzul arası) dönemdeyiz ve buzullar hala erimeye devam ediyor.
    • Bundan sonraki döngü buzul çağı olacak ve muhtemelen bizim jenerasyonumuz bu buzul çağını yaşayacak.
    38:25Buzul Aşındırması ve Biriktirmesi
    • Buzul aşındırması ile oluşan en önemli şekiller buzul çanağı (sirk) adı verilen çukurlardır.
    • Buzullar ağır kütlelerdir ve dağ yamacı boyunca hareket ederken yüzeyi ezip geçer, bu oymuş olduğu çukurun adı sirktir.
    • Buzullar aşındırırken aldığı taşı ve kayayı götürüp bir düzlüğe biriktirir, bu biriktirdiği taş kayanın adı moren'dir.
    39:22Buzul Çanağı ve Moren İlişkisi
    • Buzullaşmaya uğrayan dağda sirkler ve morenler aynı anda bulunurlar, farklı yerlerde değil yan yanalar.
    • Buzul çanakları (sirkler) önce çukur olarak oluşmuş, daha sonra eriyen buzullar çukurları suyla doldurunca buzul gölüne dönüşmüşlerdir.
    • Türkiye'de Uludağ, Kaçkarlar ve Aladağlar gibi dağlarda buzul gölleri bulunmaktadır.
    40:36Türkiye'de Bulunan ve Bulunmayan Buzul Türleri
    • Türkiye kıyılarında ve arazisinde örtü buzulu (kutuplarda bulunan tamamen buzla kaplı alanlar) bulunmamaktadır.
    • Türkiye'de iceberg (denizlerin içerisinde yüzen buz parçaları) bulunmamaktadır.
    • Türkiye'de takke buzulu, vadi buzulu ve sirk buzulu bulunurken, örtü buzulu ve aypert buzulu gibi türler kuzey ülkelerinde (Kanada, Rusya, İskandinav ülkeleri) bulunmaktadır.

    Yanıtı değerlendir

  • Yazeka sinir ağı makaleleri veya videoları özetliyor