Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Medioskop TV'nin "Kültür Tarih Sohbetleri" programında sunulan bir röportajdır. Programda İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi ve Tarih Vakfı Başkanı Mehmet Alkan, Muzaffer İlhan Erdost, Nail Sattlıgan ve Mahir Kaynak gibi akademisyenler yer almaktadır.
- Video, Karl Marx'ın "Das Kapital" eserinin Türkiye'deki çeviri sürecini, tarihsel gelişimini ve Türkiye sol hareketiyle olan ilişkisini kronolojik olarak ele almaktadır. 1912'den 2012'ye kadar olan süreçte gerçekleşen beş dalga çeviriye odaklanan röportajda, Bohr İsrail, Haydar Rıfat Yorulmaz, Kerim Sadi, Suphi Nuri Erengüç gibi önemli çevirmenlerin çalışmaları ve 1936-1965 yılları arasında kitabın yasak olduğu dönem anlatılmaktadır.
- Röportajda ayrıca Türkiye İşçi Partisi (TİP) tarihi, Marksizm ve sol yayıncılık konuları da ele alınmaktadır. Günümüzde piyasada bulunan iki farklı çevirinin (Sol Yayınları'nın Alaaddin Bilgen çevirisini ve Yordam Yayınları'nın çevirisi) durumu, "Das Kapital" kitabının günümüz kapitalizminin eleştirisindeki rolü ve Antonio Labriola'nın "Kapital, sosyalizmin ilk kitabı değil, kapitalizmin son kitabıdır" sözüyle video sonlandırılmaktadır.
- 00:38Program Tanıtımı
- Programda İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde öğretim üyesi ve Tarih Vakfı Başkanı Mehmet Alkan ile "150 Yılda Das Kapital: Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'deki Serencama" kitabından bahsedilecek.
- Kitap, 1867'den 2017'e kadar Das Kapital'in Türkiye'deki çeviri maceralarını anlatıyor ve aynı zamanda Türkiye'deki sol hareketin bir portresi sunuyor.
- Mehmet Alkan'a göre, bu kitap Türkiye sosyalist hareketinin en ilginç dipnotlarından biri olup, Das Kapital'in Türkiye'deki tarihini detaylı bir şekilde incelemektedir.
- 03:24Kitabın Yapısı ve İçeriği
- Kitap, Das Kapital'in çeviri macerasını beş dalgaya ayırarak anlatıyor ve 1912 yılından 2012 yılına kadar olan tartışmaları kapsıyor.
- Birinci cildin ilk tam çevirisi 1967'de basılabilmiş, yani 100 yıl sonra, bu durum trajik bir olay olarak değerlendiriliyor.
- Türkiye'de solcular ve sola sempati duyanlar genellikle Haydar Rıfat Yorulmaz'ın 1933 çevirisini veya yabancı dil bilenlerin Fransızca ve Rusça çevirilerini kullanarak Das Kapital'i okuyorlardı.
- 05:54Das Kapital'in Önemi ve Okunması
- Das Kapital, dünya tarihinde, kapitalizm tarihinde ve entelektüel tarihte çok önemli bir kitap olup, yaşadığı çağı yaşarken analiz etmeye çalıştığı için zorlu bir okuma sunuyor.
- Marx kutsal bir kişi değil, Das Kapital de kutsal bir kitap değil; eleştirilebilir, hata yapabilen bir metin olarak değerlendirilmeli ve bu sayede bilimsel bir kitap olarak kabul edilebilir.
- Kitabın okunması zor çünkü Marx matematik kullanıyor, iktisadi soyutlamalar yapıyor ve özel bir terminoloji geliştirmiş.
- 07:34Marx'ın Çağında Kapitalizm ve Kitabın Etkisi
- Marx'ın Das Kapital'i yazmasına sebep olan konulardan biri, İngiltere'de dokuz yaşındaki çocukların 16 saat çalıştığı vahşi kapitalizm dönemiydi.
- Marx, yaşadığı çağı analiz ederken bazı kavramları kendi icat etmiş ve bu kavramlar sonradan çeviri güçlüğü yaşanan terimler haline gelmiş.
- Kitapta birçok iktisadi kavram, Das Kapital ile adeta tedavüle girmiş ve bunları anlamak için ekonomik ve tarihi birikim gerekiyor.
- 08:38Kitabın Çevirileri ve Türkiye'deki Yansımaları
- Kapital'in kendisinden çok özeti daha çok satılmış, Carlo Coffee'nin İtalyanca'ya yaptığı özet çevirisi dünyada en çok tutulmuş çeviri olarak biliniyor.
- Türkiye'de Suphi Nuri İleri 1935 yılında, oğlu Rasih Nuri İleri 1965 yılında ve 1995 yılında tekrar basılmış.
- Türkiye'de, sadece Türkiye'de değil, dünyada da solun her zaman Das Kapitale bir mesafesi olmuştur; anlamak ve anlatmak konusunda.
- 10:34Türkiye'deki Sosyalizm ve Das Kapital
- Das Kapital'in Türkiye'deki macerası, Türkiye'deki sosyalizmin macerasıyla paralel ve iç içe geçmiş bir tarih oluşturuyor.
- 1910 yılında Osmanlı Sosyalist Fırkası kurulmuş ve ilk yayın organı İştirak dergisinde birçok yazıda Marx'tan ve Das Kapital'den söz ediliyor.
- Bu dönemde en iyi Das Kapital hakkında konuşan kişi Bohr İsrail adlı bir Yahudi sosyalisti olmuş, ancak onun hakkında çok az bilgi bulunuyor.
- 11:44Türkiye'de Das Kapital'in İlk Çeviri Girişimi
- Türkiye'de Das Kapital'in ilk çeviri girişimi Ceride-i Felsefiye (bugünkü deyişle Felsefe Dergisi) adlı bir dergide yapılmıştır.
- İştirak dergisi 1910'da çıkmaya başlamış, kapatıldıktan sonra 1912'de tekrar çıkmıştır.
- İttihatçılar solu sevmezler ve İttihatçılar iktidardan gittikten sonra İştirak dergisinin ikinci çıkışında kendisine bağlı bir ek dergi kurmak istemiştir.
- 12:48Bohr İsrail'in Çeviri Çalışması
- İlk çeviri girişimi Bohr İsrail tarafından başlamış, ancak başladığı gibi bitmiş ve dergi kapanmıştır.
- Bohr İsrail'in çevirisi "hülasatül hülasa" (özetin özeti) olarak bilinmekte ve Türkçede özetin özeti anlamına gelmektedir.
- Bohr İsrail yeni kavramları Osmanlıca ifade etmeye çalışırken, yeni laflar ve kavramlar için sözcük, tamlama, Farsça veya Arapça terimler kullanmaya çalışmıştır.
- 13:541930'ların Çeviri Çalışmaları
- 1933'te yeni bir çeviri girişimi başlamış ve 1933-1938 arasında çok sayıda çeviri denemesi ve sert tartışmalar yaşanmıştır.
- Haydar Rıfat ilk çeviriyi yapmış ve kendisi bir liberal olarak bilinmektedir.
- Haydar Rıfat, İkinci Meşrutiyet döneminde de George Turner'dan ve Beyn Milen İhtilal Fırkaları gibi çeviriler yapmıştır.
- 15:05Türkiye'nin Daralma ve Genişleme Dönemleri
- Türkiye'de daralma ve genişleme dönemleri vardır; 1876-1878 dönemi genişleme, 1878-1908 dönemi daralma dönemidir.
- 1908-1909 arası bir yıl genişleme dönemidir ve özgürlükler açısından önemlidir.
- 1909-1913 dönemi daralma dönemidir, 1913'te İttihat Terakki'nin hükümet darbesi sonrası 7-8 ay süreyle tekrar açılma dönemidir.
- 16:001930'ların Çeviri Çalışmaları ve Türkiye-Sovyet İlişkileri
- Mütareke döneminde her türlü siyasi düşüncenin örgütlendiği ve kendini ifade ettiği bir dönem yaşanmıştır.
- Cumhuriyet'in özellikle 1925 Takriris Kanunu'ndan sonra 1931'e kadar kapanma dönemidir.
- 1931-1936 arası Türkiye-Sovyetler Birliği arasındaki ilişkiler çok iyi olup, Türkiye'nin birinci ve ikinci sanayi planlarını Sovyetler Birliği'nin esinlendirmesi ve desteklemesi vardır.
- 17:24Haydar Rıfat Yorulmaz'ın Çevirisi
- Haydar Rıfat Yorulmaz'ın "Sermaye" adıyla yapılmış yegane çevirisi, Türkiye'deki geleneğe daha uygun bir isimdir.
- Haydar Rıfat, Gabriel'den Gabriel Devil'in hazırladığı nüshadan çevirmeye başlamış, bir Fransızcası üzerinden metni ele almıştır.
- Bu dönemde terminolojiye yönelik Hikmet Kıvılcım ciddi çalışmalar yapmış ve kendince bir lügat oluşturmaya çalışmıştır.
- 19:44Çeviri Tartışmaları ve Dönemin Aydınları
- Kerim Sadi (Nevzat Cerrah), Hikmet Kıvılcımlı, Subbi Nuri İleri gibi dönemin solcu isimleri Das Kapital'i çevirmeye cesaret etmiş isimlerdir.
- Bu aydınlar Osmanlı'dan Cumhuriyet'e devrilmiş, birkaç yabancı dili çok iyi bilen, hem Batı dünyasını hem Doğu'yı takip eden donanımlı bir nesildir.
- 1941'e kadar Türkiye'de solculuk yapmak zordu ve komünist olmak romantik değil, ağır bedelleri olan bir siyasi duruştu.
- 22:42Haydar Rıfat Yorulmaz'ın Çevirisine Eleştiri
- Haydar Rıfat Yorulmaz'ın çevirisi Akın gazetesinde Bülent Nebil (aslında Kerim Sadi'nin takma ismi) tarafından sert eleştirilere maruz kalmıştır.
- Kerim Sadi, Haydar Rıfat'ın çevirisi hakkında "makine mühendisi" takma ismiyle yazılar yazmış ve çok ağır eleştirilerde bulunmuştur.
- Haydar Rıfat, Kerim Sadi'ye karşı vermiş olduğu cevap oldukça nazik ve yapıcı olmuştur.
- 24:46Das Kapital'nin Türkçe Çevirileri
- Haydar Rıfat'ın önsözünde, Kerim Sadi ve diğer çevirmenlerden çeviri hatalarını fark etmemeleri için sataşır.
- Haydar Rıfat, Das Kapital'in 14 ciltli değil, 3 ciltlik olduğunu ve ilk cildin özetini yaptığını belirtir.
- Kerim Sadi'nin çeviri girişiminde bulunmasına rağmen yarım kalırken, Hikmet Kıvılcım'ın daha başarılı bir çeviri yapar.
- 26:50Hikmet Kıvılcım'ın Çevirisi
- Hikmet Kıvılcım, 1 Mayıs 1937'de Das Kapital'in Almanca'dan çevirisini fasikül fasikül yayınlamaya başlar.
- Fasiküllerin arkasına sözlükçe bir yer ayırarak, okuyucuya yabancı gelebilecek kelimelerin karşılıklarını verir.
- Bu yöntem, Yordam Yayınları'nın 2011-2015 arasında basılan ve Farsça çeviride de bulunan üç ciltli basımında da kullanılmıştır.
- 28:09Çevirilerin Karşılaştırılması
- Çevirilerin karşılaştırılması, kavramların gelişimini takip etmeyi sağlar.
- Özgün baskıdan çeviri yapılmadığında (örneğin Haydar Rıfat'ın özetinden çevirisi), kavramlar değişebilir.
- Bohr-İsrail, Haydar Rıfat, Suphi Nuriler gibi özet çevirileri ayrı, Hikmet Kıvılcım, Mehmet Çelik ve Nail Stligan gibi orijinal çevirileri ayrı karşılaştırılmalıdır.
- 30:04Çeviriler Arasındaki Eleştiriler
- Çeviriler arasında en sert eleştiriler, kelimelerin tercih edilmesi konusundadır.
- Eleştiriler sadece küçümsemek için değil, daha iyi bir Das Kapital çevirisi yapma tutkusuyla gerçekleşir.
- Çevirmenler, Almanca ve Fransızca gibi dil bilgisi konularında tartışabilecek donanıma sahiptir.
- 31:26Mahmut Esat Bozkurt ve Çeviri Kurulu
- Mahmut Esat Bozkurt'un 1944 tarihli bir kitabın önsözünde, fikirleri işkence ile değil, daha kuvvetli fikirlerle imha etmek gerektiğini belirtir.
- Bu düşünceden hareketle Das Kapital'in tercüme edilmesi için bir çeviri kurulunun kurulduğu söylenir.
- Suphi Nuriler'in önsözünde Karl Marx'ı Musa, İsa ve Muhammed gibi dünyaya mutluluk getirmek için gelen biri olarak tanımlar.
- 34:051930'ların Yasağı ve 1960'ların Çevirileri
- 1936-1937 yıllarında Sovyetler Birliği ile Türkiye arasındaki ilişkiler gerildiğinde, Nazım Hikmet, Suphi Nuriler, Kerim Sadi, Haydar Rıfat Yorulmaz ve Sabiha Sertel'in eserleri yasaklanır.
- Das Kapital 1936'dan 1965'e kadar yasak bir kitaptır.
- 1965 sonrası, TİP'in ilk meclise girmesiyle birlikte yeni bir çeviri hareketi başlar ve Mehmet Selik ile Alaaddin Bilgi'nin çevirileri bu dönemde ortaya çıkar.
- 36:52Türkiye İşçi Partisi'nin Siyasi Katkıları
- Türkiye İşçi Partisi (TİP), Türkiye siyasetine, soluna, sosyalizmine ve hatta sağına önemli katkılar sundu.
- TİP, Türkiye'deki siyasi yasakların kaldırılmasında öncü bir rol oynadı.
- 1963 yılında, TİP bir senatöre sahip olduğu için Anayasa Mahkemesi'ne dava açabilme hakkı kazandı.
- 37:43Anayasa Mahkemesi Kararı ve Sol Yayınların Başlangıcı
- TİP, 1041-1042 Türk Ceza Kanunu maddelerinin anayasaya aykırı olduğunu iddia eden bir dava açtı.
- 1965 yılında Anayasa Mahkemesi, bilimsel nitelikteki eserlerin yasaklanamayacağını kararlaştırdı.
- Bu kararla 1965'ten itibaren Türkiye'de sol yayınların tarihi başladı.
- 38:40Kapital'in Türkiye'deki Yayınlanması
- Suphi Nuri İleri'nin oğlu Rasih Nuri İleri, babasının çevirisiyle "Kapital"i 1967 yılında yayınladı.
- "Kapital"in ilk cildi 1966 yılında yayınlanmaya başladı ve 1967 Nisan'ında tamamlandı.
- Muzaffer Erdost, Türkiye'deki sosyalist yayıncılık tarihinin önemli isimlerinden biri olarak tanınıyor.
- 40:21Kapital'in Yayımlanma Süreci
- Sol Yayınları 1966 yılında "Kapital"in birinci cildini beş kitap olarak yayınlamaya başladı.
- İkinci cilt hiçbir zaman yayınlanmadı, üçüncü cildin ilk kitabı ise 1970 yılında yayımlandı.
- Mehmet Çelik ve Muzaffer Erdost, "Kapital"in çevirilerinde ortak çalışmışlardı.
- 43:00Yayıncılık Krizi ve Kapital'in Tamamlanması
- 12 Mart sonrası Sol Yayınları kapatılmak yerine baskı altına alındı ve Muzaffer Erdost tutuklandı.
- Mehmet Çelik, çevirisini Odak Yayınları'na devretti, bu durum Muzaffer Erdost'u kızdırdı.
- 1975'ten itibaren "Kapital" İngilizce'den çevriliyor ve Almancasıyla karşılaştırılıyor, 1978'de üçüncü cilt tamamlanıyor.
- 45:102007-2008 Krizi ve Marksizmin Yeniden Keşfi
- 2007-2008 ekonomik krizi dünya kapitalizmini derinden etkiledi ve Türkiye'de de siyasi ve dış politika alanlarında ciddi etkiler yarattı.
- Bu kriz sonrası Marksizm ve Marx'ın eserleri dünya çapında tekrar ilgi gördü.
- Türkiye'de de "Kapital" satış listelerinde birinci sıraya yerleşti ve Thomas Piketty gibi yazarların eserleri tercüme edildi.
- 49:13Sağ İktidarlar ve Sol Değerler
- Günümüz dünyasında sağ iktidarlar var olsa da, bunlar sol değerlerle var olan iktidarlar olmaktadır.
- Günümüz kapitalizmi, tüm sol değerlerin hayata geçmeye çalıştığı bir sistemdir.
- Muhafazakar, liberal veya İslamcı olabilirsiniz, ancak onların jargonlarında da solun ve sosyalizmin ürettiği kavramlar bulunmaktadır.
- 50:04"Das Kapital" Çevirileri ve Yayımları
- Mehmet Selim'in "Das Kapital" metni, ilk olarak Sol Yayınları'ndan basılmış, 1974'te Odak Yayınları'nda tekrar basılmıştır.
- Yordam Yayınları, Nail Satlıgan'ın çevirisiyle 2011'de "Das Kapital"ın ilk cildini yeniden yayınlamıştır.
- Piyasada iki çeviri bulunmaktadır: Alaaddin Bilgen'in Sol Yayınları'ndan çıkan çevirisi ve Yordam Yayınları'nın çevirisi.
- 51:47Diğer Çeviriler ve Yayınlar
- Muzaffer Erdost, Fransızca "Das Kapital" çevirisinin yayın hazırlığı içindeydi çünkü Fransızcası da Marx'ın gözden geçirdiği önemli bir çevirdir.
- İş Bankası'nın üç cilt olarak yayınlaması duyurulmuştu ancak 2007-2008 döneminde sert eleştiriler nedeniyle yayınlanmaktan vazgeçilmiştir.
- "Das Kapital"ın basım tirajları tespit edilebilir, ancak yaygın olması okunma anlamına gelmez.
- 54:27"Das Kapital" Okuma Kaynakları
- David Harvey'nin "Das Kapital" dersleri YouTube'da Türkçe altyazılı olarak takip edilebilir.
- 1990'ların başında Alaaddin Bilgen'in "Das Kapital" Okuma Kılavuzu çok yaygındır.
- Türkiye'de de "Kapital Dersleri" adı altında okuma grupları düzenlenmiştir.
- 55:38Mahir Kaynak Anekdotu
- Mahir Kaynak, Demokratik Devrim Derneği'nde ilk dersini verirken, üretici güçler ve üretim ilişkilerini birbirine karıştırmıştır.
- Bir eski TKP'li, Mahir Kaynak'ın "plue value" (artı değeri) bilmediğini fark ederek onun polis ajanı olabileceğini düşünmüştür.
- TKP'liların hapishanede eğitim aldıkları ve birbirlerine dersler verdikleri "hapishane eğitimi" jargonu vardır.
- 58:15"Das Kapital"ın Anlamı
- Antonio Labriola'nın "Kapital, sosyalizmin ilk kitabı değil, kapitalizmin son kitabıdır" sözü kitabın özünü ifade eder.
- "Das Kapital", her şeyi bitiren değil, her şeyi yeni baştan tartışmamızı ve üretmemizi vaaz eden bir kılavuz kitaptır.
- 58:47Yeni Kitap Projeleri
- Konuşmacı, Türkiye'de kapital ile ilgili tartışmaların özgür bir ortamda tartışılmaya devam etmesini umduğunu belirtiyor.
- Şubat ayına yetiştirmeyi istediği ancak yoğunluktan dolayı olmayan "Komünist Manifesto'nun Türkiye'deki Tarihi" kitabını yazdığını ve yakında yayınlanacağını söylüyor.
- "Bir Mayıs'ın Dünyada ve Türkiye'deki Tarihi" kitabını da üzerinde çalıştığını, Chicago'daki bir Mayıs olaylarının mekanlarını tespit ettiğini ve Chicago mezarlığında ilk öldürülen sosyalistlerin mezarlarını bulduğunu anlatıyor.
- 1:00:08Bir Mayıs'ın Tarihi ve Çocuk İşçiliği
- Bir Mayıs'ın Chicago'dan başlayıp Türkiye'ye geldiği, Türkiye'de 1908 yılından sonra Selanik, İstanbul ve Üsküp gibi şehirlerde kutlanmaya başlandığı belirtiliyor.
- 1909 ve 1910 yıllarında Selanik'teki bir Mayıs kutlamalarında kortejin önünde yüzlerce çocuk yürüdüğünü, bunların aslında ayakkabıcılıkta çalışan işçi çocukları olduğunu açıklıyor.
- Çocuk ve kadın emeğin ayakkabı dikiminde işlevsel olduğu için çalıştırıldığını, bu sorunun günümüzde de devam ettiğini, Marx'ın Kapitali yazmasına sebep olan 16 saat çalışan 9 yaşındaki çocuktan bahsediyor.
- 1:01:50Çalışma Koşulları ve Refah
- Bir Mayıs'ın ortaya çıkmasına sebep olan Chicago'daki işçilerin 8 saatlik işgücü direnişi olduğunu, söz verilen çalışma saatlerinin yerine getirilmeyip 15-18 saat çalıştırıldığını anlatıyor.
- Modern kapitalizmin ve medeniyetin çocuk ve kadın emeği üzerine kurulduğunu, en ucuz emeğin çocuk ve kadın emeği olduğunu vurguluyor.
- Türkiye'nin çalışma saatleri konusunda dünyanın en kötü şartlarda çalışma ülkelerinden biri olduğunu, Meksika'dan sonra en kötü şartlara sahip olduğunu belirtiyor.