Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Türkiye anayasal tarihi hakkında kapsamlı bir ders formatındadır. Eğitimci, tahtaya notlar alarak konuyu anlatmaktadır.
- Video, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e kadar olan anayasal süreci kronolojik olarak ele almaktadır. Kanuni Esasi, 1921 Anayasası, 1924 Anayasası, 1961 Anayasası ve 1982 Anayasası hakkında detaylı bilgiler verilmektedir. Her anayasanın özellikleri, önemli değişiklikleri ve Türkiye'nin anayasal yapısındaki yeri açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca 1924 Anayasası döneminde yapılan önemli değişiklikler (1928'de devletin resmi dini İslam'dan çıkarılması, 1934'te genel o ilkesinin kabulü, 1937'de Atatürk ilkelerinin anayasaya dahil edilmesi, 1946'da çok partili seçim ve tek dereceli seçim uygulamasının başlaması), 1961 Anayasası'nın darbe anayasası olduğu, 1971-1973 yıllarındaki değişikliklerin yürütme gücünü güçlendirdiği ve 1980 darbesi sonrası 1982 anayasasının hazırlanması gibi konular da ele alınmaktadır. Video, sınavlarda çıkabilecek önemli tarih ve bilgileri vurgulayarak öğrencilere yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
- 00:101924 Anayasası'nın Özellikleri
- 1924 Anayasası, 1921 Anayasası'nı yürürlükten kaldıran ve cumhuriyetin ilanından sonra yapılan ilk anayasadır.
- 1924 Anayasası sert, detaylı ve kazuistik bir anayasadır.
- Bu anayasa parlamenter sistem ve meclis hükümeti sisteminin bir arada bulunduğu karma hükümet modelini benimsemiştir.
- 01:281924 Anayasası'ndaki Temel Kurallar
- 1924 Anayasası'nda seçimler dört yılda bir yapılır ve seçmen yaşı 18'dir.
- Çoğulcu demokrasi anlayışı benimsenmiştir.
- Resmi dil Türkçe, din İslam ve başkent Ankara olarak anayasada belirtilmiştir.
- 04:461924 Anayasası Dönemi Değişiklikleri
- 1928 yılında "devletin resmi dini İslam'dır" ibaresi anayasadan çıkarılmıştır.
- 1933-34 yıllarında belediye, muhtarlık ve vekillik seçimlerine katılma hakkı tanınmış, genel oy hakkı ilkesi kabul edilmiştir.
- 1937 yılında seçmen yaşı 18'den 22'ye çıkarılmıştır.
- 06:08Atatürk İlkeleri ve Seçim Sistemi Değişiklikleri
- 1937 yılında Atatürk ilkeleri (cumhuriyetçilik, milliyetçilik, laiklik, halkçılık, inkılapçılık ve devletçilik) anayasaya dahil edilmiştir.
- 1945 yılında anayasanın dili sadeleştirilmiştir.
- 1946 yılında çok partili seçim ve tek dereceli seçim uygulaması yapılmıştır.
- 1950 yılında gizli oy açık sayım döküm ilkesi kabul edilmiş ve seçimlerin yargısal denetimi için Yüksek Seçim Kurulu kurulmuştur.
- 09:46Anayasa Tarihi ve Önemli Tarihsel Anayasa Bilgileri
- Kanuni Esas ilk Osmanlı-Türk anayasasıdır.
- Milli egemenlik ilkesi geçen ilk anayasa 1921 anayasasıdır.
- Laik devlet ilkesi 1937 yılında kabul edilmiştir.
- Devletin resmi dini İslam'dan ibaresi 1928 yılında kaldırılmıştır.
- Gizli oy, açık sayım döküm 1950 tek dereceli seçimde, çok partili seçim 1946'da kabul edilmiştir.
- "Türkiye devleti cumhuriyettir" madde bir- değişmez hüküm olarak gelen ilk anayasa 1924 anayasasıdır.
- 10:591961 Anayasası'nın Hazırlanması
- 1961 anayasası tek yumuşak ve tek çerçeve anayasadır.
- 1950 seçimlerinde CHP başa gelmiş, 1954 seçimlerinde ise Demokrat Parti başa gelmiştir.
- 1960'da darbe gerçekleşmiş, dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Menderes ve Demokrat Partili vekiller tutuklanmıştır.
- Darbe sonrası asker yönetime el koymuş ve bir kurucu meclis toplanmıştır.
- Kurucu meclis, asli kurucu iktidar olarak adlandırılan, mevcut düzen yıkıldıktan sonra anayasa yapan iktidardır.
- 1961 anayasası referandum sonucu %61 gibi bir rakamla kabul edilmiştir.
- 14:521961 Anayasası'nın Özellikleri
- 1961 anayasası darbe arkasından gelen bir anayasa olmasına rağmen çok özgürlükçü bir anayasa olarak hazırlanmıştır.
- Anayasa, kuvvetler ayrılığına geçiş yaparak parlamenter hükümet modeline geçmiştir.
- Yasama organı çift başlıdır: Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi'den oluşur.
- Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, yargı yetkisi ise bağımsız mahkemelerce kullanılır.
- Milli egemenlik ilkesi 1921 anayasasında "milli egemenlik" olarak, 1924 anayasasında benimsenmiş, 1961 anayasasında ise "milli devlet" şeklinde kullanılmaya başlanmıştır.
- 1961 anayasası çoğulcu demokrasi anlayışı benimsemiştir.
- Anayasa sert bir anayasa olarak hazırlanmış, madde bir "Türkiye devleti bir cumhuriyettir" değiştirilemez bir maddedir.
- Sosyal devlet ilkesi, demokratik devlet anlayışı ve hukuk devleti anlayışı 1961 anayasası ile kabul edilmiştir.
- 19:081961 Anayasası'nın Özellikleri
- 1961 Anayasası'nda insan haklarına dayalı devlet anlayışı benimsenmiş ve insan hakkı her şeyin üzerinde tutulmuştur.
- 1924 Anayasası'nda temel hak ve hürriyetler, kişi hakları ve siyasi haklardan bahsedilirken sosyal ve ekonomik haklara yer verilmemişti.
- 1961 Anayasası sosyal devlet anlayışını getirerek temel hak ve hürriyetler, kişi hakları, sosyal haklar ve siyasi haklar olmak üzere üç başlık altında toplandı.
- 19:521961 Anayasası'ndaki Kuruluşlar
- 1961 Anayasası'yla Anayasa Mahkemesi kurulmuş ve Yüksek Hakemler Kurulu, Yargıtay, Danıştay, Uyuşmazlık Mahkemesi gibi yapılar anayasada düzenlenmiştir.
- 2007 anayasa değişikliği ile Askeri Yargıtay kaldırılmıştır.
- Üniversitelerin özerklikleri tanınmış, Milli Güvenlik Kurulu düzenlenmiş ve meclis dışından bakan atama usulüne yer verilmiştir.
- 21:061961 Anayasası'ndaki Diğer Özellikler
- Yüksek Seçim Kurulu ve Diyanet İşleri Başkanlığı gibi yapılar anayasada düzenlenmiştir.
- Başlangıç ilkesine yer verilmiş ve Devlet Planlama Teşkilatı düzenlenmiştir (2011'de kaldırılmıştır).
- 1961 Anayasası, hürriyet-otorite dengesinde hürriyetin ağır basmasıyla özgürlükçü bir yapıya sahiptir.
- 22:291971-1973 Değişiklikler
- 1971'de "muhtıra" (yarı darbe) yaşanmış ve Demirel hükümeti istifa etmiştir.
- 1971-1973 değişikliklerinde yürütme güçlendirilmiştir; bakanlar kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi tanınmıştır.
- Üniversitelerin özerklikleri daraltılmış, TRT'nin özerkliği kaldırılmış ve temel hak ve hürriyetlere genel sınırlama sebepleri getirilmiştir.
- 24:581971-1973 Değişikliklerin Devamı
- Devlet Güvenlik Mahkemeleri ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kurulmuştur (2004 ve 2007 yıllarında kaldırılmıştır).
- Küçük siyasi partilerin Anayasa Mahkemesi'ne iptal davası açmaları yasaklanmıştır.
- Anayasa Mahkemesi'nin anayasa değişikliklerini sadece şekil bakımından denetleyebilmesi için bir hüküm getirilmiştir.
- 27:261980 Darbesi ve Anayasa Süreci
- 1980 yılında cumhurbaşkanı seçilemez hale geldi, meclisler kanun çıkaramaz hale geldi ve Türk Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu.
- Bu darbe, 1960'daki orta rütbeli subayların darbesinden farklı olarak üst rütbeli subaylar tarafından yapıldı ve demokrasi çöktü.
- Darbe sonrası bir meclis toplanarak 1982 anayasası hazırlanacak ve halk oylamasına sunulacaktı.
- 28:281982 Anayasası'nın Hazırlanması
- 1982 anayasası hazırlanırken, 1961 anayasası gibi bir kurucu meclis toplandı; bir kanadı asker, bir kanadı sivil (Milli Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisi) oluşturuyordu.
- Halka 1982 anayasası kabul edilirse Kenan Evren'in cumhurbaşkanı olacağı söylendi ve halk oylaması cumhurbaşkanı seçimiyle birleştirildi.
- 1982 anayasası %91,70 oranla kabul edildi ve Kenan Evren cumhurbaşkanı oldu; günümüzde yürürlükte olan anayasa hala 1982 anayasasıdır.
- 29:351982 Anayasası'nın Özellikleri
- 1982 anayasası bir darbe anayasasıdır ve darbenin ardından bir kurucu meclis toplanmıştır.
- 1982 anayasasında ilk üç maddesi değişmez kılınmıştır, bu nedenle "elbiseler anayasası" olarak da adlandırılır.
- 1982 anayasası, anayasa değişikliklerinde halk oylaması safhasını getirmiştir ve siyasi kararlarda tıkanıklıkları giderici hükümler öngörmüştür.
- 32:021982 Anayasası'nın Hürriyet-Otorite Dengesi
- 1982 anayasasında otoritenin ağırlığı artırılmış, hürriyetler daraltılmış ve yürütme organı güçlenmiştir.
- Siyasi parti grubu oluşturabilmek için gerekli milletvekili sayısı 10'dan 20'ye çıkarılmıştır.
- 1982 anayasası, halkı siyasetten uzaklaştırmak için daha az katılımcı modeli benimsemiştir.
- 33:241961 ve 1982 Anayasaları Karşılaştırması
- Her iki anayasa da darbe anayasasıdır ve kurucu meclis tarafından hazırlanmıştır.
- 1961 anayasasında hürriyetin ağırlığı artırken, 1982 anayasasında otoritenin ağırlığı artmıştır.
- 1961 anayasası insan haklarına dayalı devlet anlayışını benimsemişken, 1982 anayasası insan haklarına saygılı devlet anlayışını benimsemiştir.
- 35:06Osmanlı Anayasaları
- Tanzimat ve İssa fermanları ferman niteliğindeyken, senedi ittifak misak niteliği taşıyordu ve anayasacılığa geçin temel adımları atılmıştı.
- İlk Osmanlı-Türk anayasa Kanuni Esasi'di ve birinci meşrutiyet döneminde ilan edilmişti.
- Kanuni Esasi'de yasa merkezi çift başlıydı ve Meclis-i Umumi, Meclis-i Ayan ve Meclis-i Mebusan olmak üzere iki kanattan ayrılıyordu.
- 35:371921 Anayasası ve Cumhuriyet Dönemi
- 1921 Anayasası milli egemenlik ilkesini getiren ilk anayasa olup, tek yumuşak ve tek çerçeve anayasa idi.
- 1921 Anayasası insan haklarından, temel hak ve hürriyetlerden ve yargıdan söz etmeyen tek anayasadır.
- 1923'te cumhuriyet ilan edildiğinde, 1921 ve Kanuni Esasi kullanılmıştı ve 1924 Anayasası'na geçilerek bu iki anayasa yürürlükten kalktı.
- 36:181924 Anayasası ve Önemli Değişiklikler
- 1924 Anayasası'nda madde bir "Türkiye Cumhuriyeti bir cumhuriyettir" olarak değişmez madde olarak belirlendi.
- 1924 Anayasası döneminde 1928'de "devletin resmi dini İslam'dır" ibaresi anayasadan çıkarıldı.
- 1930-1934 arasında kadınlar belediye, muhtarlık ve vekillik görevlerine getirildi ve 1934'te genel seçim ilkesi geldi.
- 37:02Sonraki Anayasal Değişiklikler
- Laik devlet ilkesi 1937 Atatürk İlkeleri ile kabul edildi.
- Çok partili seçim ve tek dereceli seçim 1946'da, gizli oy ve açık sayım 1950'te getirildi.
- 1961 Anayasası'nda sosyal devlet, demokratik devlet, hukuk devleti, insan haklarına dayalı devlet, anayasa mahkemesi ve meclis dışından bakan atanması usulü düzenlendi.
- 37:441982 Anayasası
- 1982 Anayasası ikinci darbe anayasası olup, günümüzde yürürlükte olan anayasadır.
- En fazla yürürlükte kalan anayasa artık 1982 Anayasası'dır, eskiden 1924 Anayasası olduğu düşünüldüğünde zamanın ilerlediği unutulmamalıdır.
- Konuşmacı, öğrencilerin soru bankasındaki çözümlü soruları önce çözümünden okuyup sonra tekrar çözmelerini öneriyor.