Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Rüştü Hoca tarafından sunulan bir Türkçe dilbilgisi eğitim dersidir. Öğretmen, 2020 tayfa için hazırladığı ders serisinin bir parçası olarak sözcük yapısı konusunu anlatmaktadır.
- Video, sözcük yapısının temel unsurlarını iki ana bölüme ayırarak ele almaktadır: kök (isim kökü, fiil kökü, ortak kök, sesteş kök ve yansıma kök) ve ek (yapım ve çekim ekleri). Konu haritası olarak kök bulma yöntemleri, çekim eklerinin (iyelik, çokluk, tamlama, ilgi ve ismin hal eki) ve yapım eklerinin (kip, eylem ve kişi eki) detaylı açıklamaları yapılmaktadır.
- Öğretmen, bu konunun dilbilgisinin en temel ve en zor konularından olduğunu, birçok konuyla ilişkili olduğunu ve bol uygulama gerektirdiğini vurgulamaktadır. Video, bir serinin parçası olup, ikinci bölümde yapım ekleri ve son bölümde ise sözcükte yapı çalışmaları yapılacağı belirtilmektedir.
- 00:01Sözcükte Yapı Konusuna Giriş
- Rüştü Hoca, sözcükte yapı konusunu anlatacak ve bu konu için üç ayrı video hazırlayacağını belirtiyor.
- Önceki videolarda ses bilgisi konusunu anlattığını ve çalışma kısımlarına dikkat edilmesi gerektiğini vurguluyor.
- Sözcükte yapı konusu için de ayrıntılı çalışmalara odaklanacağını ve bunların önemli olduğunu belirtiyor.
- 00:56Sözcükte Yapı Konusunun Önemi
- Sözcükte yapı konusu TYT ve KPSS sınavlarında her sene 2-3 soru olarak çıkmakta ve bu konu dilbilgisinin en temel ve en zor konularından biridir.
- Bu konu cümlenin ögelerine, cümle çeşitlerine ve yazım kurallarına da etki ettiği için çok önemli bir konudur.
- Öğrencilerin netten yukarı çıkamama nedenlerinden biri sözcükte yapı konusunda yaşadığı zorluklardır.
- 02:15Sözcükte Yapı Konu Haritası
- Sözcükte yapı konusunda kök, ek ve yapısı bakımından sözcükler ele alınacaktır.
- Kök konusunda isim kökü, fiil kökü, ortak kök, sesteş kök ve yansıma kök incelenecektir.
- Ek konusunda yapım ve çekim ekleri, zamanda basit, türemiş ve birleşik başlıklar ele alınacaktır.
- 02:55Sözcük Yapısı Dersinin Planı
- Ders iki bölüme ayrılacak: birinci bölümde kök ve çekim ekleri, ikinci bölümde yapım ekleri ve geri kalan kısım işlenecek.
- Sözcük yapısı konusunu anlamak için en az 8-10 gün çalışmak ve geceli gündüzlü üzerinde durmak gerekiyor.
- Dersin ardından onlarca çalışma videosu sunulacak.
- 03:35Kök Bulma Yöntemi
- Kök bulunurken sözcüğün anlamının dışına çıkmadan, bildiğimiz kadar ineceğiz.
- Kök bulurken anlam ilişkisine bakmak çok önemlidir, örneğin "kelebek" sözcüğünün kökü "kel" değildir çünkü "kel" ile "kelebek" arasında anlam ilişkisi yoktur.
- "Yapısal" sözcüğünün kökü "yap" çünkü "yapmak" ile "yapısal" arasında anlam ilişkisi vardır.
- 05:08Kök Bulma Örnekleri
- "Gözetmen" sözcüğünün kökü "göz" çünkü "göz" ile "gözetmen" arasında anlam ilişkisi vardır.
- "Çalışkan" sözcüğünün kökü "çalışmak" değil "çal" çünkü "çal" ile "çalışkan" arasında anlam ilişkisi yoktur.
- "Durak" sözcüğünün kökü "durmak" çünkü "durmak" ile "durak" arasında anlam ilişkisi vardır.
- 07:13Zorlu Kök Örnekleri
- "Bitkisel" sözcüğünün kökü "bitmek" değil "bitmek" (yerden bitmek) anlamına gelir.
- "Solungaç" sözcüğünün kökü "solumak" çünkü solungaçlar nefes almaya yarıyor.
- "Başlangıç" sözcüğünün kökü "baş" çünkü "başlangıç" "baş" anlamına gelir.
- 10:37Kökün Türleri
- Isim kökü, mac (mak) almayan kökün kendisidir, örneğin "göz" bir isim köküdür.
- Fiil kökü, mac (mak) alan köklerdir, örneğin "yürümek" bir fiil köküdür.
- Ortak kök, aynı anlamda olmak şartıyla hem isim hem fiil olarak kullanılan sözcüklerdir, örneğin "güven" kelimesi.
- 13:07Diğer Kök Türleri
- Sesteş kökler, yazılış ve okunuş aynı ancak anlamları farklı olan sözcüklerdir, örneğin "yaz" (mevsim) ve "yaz" (serbek anlamında).
- Yansıma kökler, doğadaki seslerin taklidini yansıyan sözcüklerdir, örneğin "pat", "küt", "hap", "vın" gibi.
- Yansıma kök olması için mutlaka duyulan sesler olması gerekir, örneğin "gülüştü" yansıma kök değildir çünkü "gülüş" sesi duyulmaz.
- 15:19Çekim ve Yapım Ekleri
- Çekim ekleri, sözcüğün anlamını ve türünü değiştirmeyen, etkisiz eklerdir.
- Yapım ekleri ise bir sözcükte anlamsal ya da türsel değişiklikler yaratan eklerdir.
- Çekim ekleri isme gelenler (içti) ve fiile gelenler (kek) olmak üzere iki başlık altında toplanır.
- 17:16Çekim Eklerinin Detayları
- İyelik eki, isme gelir ve aitlik belirtir (benim, senin, onun, bizim, sizin, onların).
- Şahıs eki, fiile gelir ve kök fiil olduğundan iyelik eki ile karıştırılmamalıdır.
- İyelik ekinin bir özelliği, bir sözcüğün başına "onların" gelebileceği durumda o ekinin iyelik eki olduğunu gösterir.
- 20:00Çokluk Eki
- Çokluk eki sadece sayı anlamını değil, aynı zamanda abartı, alay, saygı, millet ve benzerleri gibi farklı anlamları da katabilir.
- "Dünyalar kadar" ifadesinde çokluk eki abartı anlamı katar.
- "İtalyanlar" ifadesinde çokluk eki millet anlamı katar.
- 20:59Tamlama Ekleri
- Tamlama ekleri tamlayan ve tamlanan olmak üzere ikiye ayrılır; tamlayan eki başına kaynaştırma ünsüzü gelerek (olarak) aktarılabilir.
- Tamlayan eki, tamlanan eki sistemin açığı gibi örneklerde kullanılır.
- Konuşma sadece ekleri hakkında olacak, tamlamalar, isim ve sıfat konularında detaylı ele alınmayacak.
- 22:08İlgili Eki ve Yalın İsim
- İlgili eki, tamlayan ekinin kendisidir ve sözcükler arasında ilgi kuran ektir.
- Yalın isim, hal eklerinden herhangi birini almayan isimdir (mesela "masa" veya "masalar").
- Hal ekleri bulunma, ayrılma ve yönelme anlamları katmazsa yapım eki olur.
- 24:58İsimlikler ve Ekler
- İyelik eki ile hal ekinin ayrımı için "onun" kelimesinin başına gelip gelmediği önemlidir.
- "Dan" eki genellikle ayrılma anlamında kullanılır, ancak bazı durumlarda tamlayan ekinin yerine kullanılabilir.
- "Dan" eki neden-sonuç anlamı katabilir, örneğin "gürültüden çalışamadım" ifadesinde.
- 26:55Kipler
- Kipler haber ve bildirme ekipleri ile dilek tasarlama ekipleri olarak ikiye ayrılabilir.
- Dilek kipleri "gişe" olarak şifrelenebilir.
- Haber kipini şimdiki, geniş, gelecek ve geçmiş zaman olmak üzere dörde ayırabiliriz.
- 28:39Ek Eylem Kavramı
- Ek eylem "idi", "imiş" ve "ise" ekleridir.
- Ek eylemin varlığını bulmak için sözcüğü açarak okumak gerekir; örneğin "hastaydı" kelimesinde "hasta idi" denilebiliyor.
- Ek eylem iki görevi vardır: isme geldiğinde ismi yüklem yapar, fiile geldiğinde birleşik zaman yapar.
- 30:30Birleşik Zaman Kavramı
- Birleşik zaman, bir eylemin iki tane kip ekini almasıdır.
- Örneğin "biliyordu" ve "biliyor idi" ifadelerinde birleşik zaman ek eylemi tarafından sağlanır.
- Ek eylemin fiile geldiği zaman birleşik zaman oluşturduğu belirtilmiştir.
- 31:28Çokluk ve Kişi Ekleri
- Çokluk eki isme, kişi eki fiile gelir.
- Örnekler: "defterler" (defter+lar), "geldiler" (gel+ler).
- "Koşucular" örneğinde "koşucu" isim, "lar" çokluk eki olarak kullanılmıştır.
- 32:37Dersin Sonrası ve Gelecek İçerikler
- İkinci bölüm videoda yapım ekleri ve son kısmı görülecektir.
- Sonrasında çalışmalar videoları gelecektir.
- Konu çok derin olduğu için ciddi ödevler verilecek ve en az üç-dört video atılacaktır.