Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, İndeks Akademi'nin günlük eğitim serisi kapsamında Berkici tarafından sunulan ve Etra Hanım'ın da yer aldığı bir Türkçe dilbilgisi dersidir.
- Video, Türkçe'deki ses olaylarını kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk olarak ünlü düşmesi ve ünlü türemesi konuları incelenmekte, ardından ünlü değişimi, ünlü daralması, ünsüz düşmesi, ünsüz türemesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşaması, kaynaştırma ve gerileyici ünsüz benzeşmesi (nm değişimi) gibi konular örneklerle açıklanmaktadır.
- Videoda ÖSYM sınavlarında sıkça çıkan ses bilgisi konuları vurgulanmakta ve Türk Dil Kurumu'nun bazı kelimelerin ünlü düşmesi kabul ettiği bilgisi paylaşılmaktadır. Ayrıca birleşik sözcüklerde bazı ses olaylarının geçerli olmadığı ve ikilik olan ünlü türemesi gibi konuların sınavlarda sorulmayacağı gibi önemli bilgiler de verilmektedir.
- 00:06Ses Bilgisi Genel Tekrar
- Eğitmen, genel tekrar videolarının ilk iki videosunun 15 Mayıs Çarşamba günü canlı olarak yayınlanacağını belirtiyor.
- Ses bilgisi konusunun çok önemli olduğu ve ÖSYM'nin mutlaka yokluk sorusu olarak getirdiği vurgulanıyor.
- 00:59Ünlü Düşmesi
- Ünlü düşmesi, orta hece düşmesi olarak da bilinen bir ses olayıdır ve ÖSYM bu terimi kullanmaktadır.
- Ünlü düşmesi çekim eki alarak (camlar-alnı, fikir-fikrin, omuz-omzum) veya yapım eki alarak (ileri-ilerle, uyu-uyku, benis-benze) gerçekleşebilir.
- İki sözcük birleşerek de ünlü düşmesi yaşanabilir (emir etmek-emretmek, devir etmek-devret, kayıp+ol-kaybol).
- 04:21Ünlü Aşınması
- İki ünlü karşı karşıya gelip biri kazanabilir, bu durum ünlü aşınması olarak adlandırılır.
- ÖSYM ünlü aşınmasını ünlü düşmesi olarak kabul eder (cumartesi, kahvaltı, sütlaç).
- İkilemelerde (omuz omuza, nesilden nesile, ağızdan ağıza) ünlü düşmesi yaşanmaz.
- 06:35İkilik Durumlar
- Türk Dil Kurumu'na göre "ile" bağlaç ve edat olarak kullanıldığında "ilinin" i düşme kabul edilir (arabayla).
- Ek fiiller (idi, imiş, ise, idri) düşme kabul edilir (hava sıcaktı).
- ÖSYM ikilik durumlarına girmez, sadece belirli örneklerdeki düşmeleri sorar (alın-alnımdaki, fikir-fikrindeki, uyku-uykudaki).
- 09:10Ünlü Türemesi
- Ünlü türemesi, yokken var olma durumudur ve belirli sözcüklerde görülür.
- "Biricik", "azıcık", "daracık", "gencecik" gibi kelimelerde ünlü türemesi gerçekleşir.
- Pekiştirme yaparken de ünlü türemesi olabilir: "çepeçevre", "düpedüz", "güpegündüz", "yapayalnız", "sapsağlam" gibi kelimelerde.
- 11:45Yardımcı Ünlü
- "Geliyor" ve "yapıyor" gibi kelimelerde araya giren "i" harfi, ÖSYM tarafından ünlü türemesi olarak kabul edilmez.
- Bu harf, okumamıza yardımcı olan bir ünlüdür ve kaynaklara göre "yardımcı ünlü" olarak adlandırılır.
- ÖSYM, ikilik olan bu tür ses olaylarını sormaz, sadece herkesin üzerinde tamam dediği noktaları soracaktır.
- 13:29Ünlü Değişimi
- Ünlü değişimi, Türkçe'de sadece "ben" ve "sen" sözcüklerinde olur.
- Bu sözcüklerin yanına "e" yönelme hali eki geldiğinde, kökteki ünlü "a"ya dönüşür: "ben" → "bana", "sen" → "sana".
- Ünsüz değişimi ile karıştırılmamalıdır.
- 14:34Ünlü Daralması
- Ünlü daralması, "yor" şimdiki zaman eki ve "mame" olumsuz eki alan fiillerde görülür.
- "Başla" → "başlıyor", "yaş" → "yaşıyor", "sakla" → "saklıyor", "gülmemek" → "gülmüyor", "sevmiyor" gibi kelimelerde ünlü daralması gerçekleşir.
- Her sözcükte daralma olmaz ve "yap" gibi kelimelerde "yor" eki geldiğinde daralma olmaz.
- 17:39Ünlü Daralmasının Diğer Durumları
- Ünlü daralması sadece "yor" ekiyle yapılmaz, "demek", "yemek" fiilleri ve "n" sözcüğünün yanına "y" kaynaştırma ünsüzü gelip ismin "e" hali geldiğinde de gerçekleşir.
- "Demek" → "diye", "yemek" → "ye", "n" → "ye" gibi kelimelerde ünlü daralması olur.
- 19:47Ünsüz Düşmesi
- Ünsüz düşmesi, en çok "k" harfinin düşmesi durumudur, ardından "t", "d" ve "s" harfleri düşebilir.
- "Sıcacık" → "ufacık", "minicik", "yumuşacık" gibi kelimelerde "k" harfi düşer.
- "Alçak" → "alçalmak", "yüksek" → "yükselmek", "büyük" → "büyüyecek" gibi kelimelerde de ünsüz düşmesi görülür.
- 22:58Ünsüz Düşmesi
- "Gülücük" ve "öpücük" kelimelerinde ünsüz düşmesi vardır; "gül"den "gülüş" ve "öp"den "öpüş" olurken ş harfi düşer.
- Ünsüz düşmesi, fiilimsi eki (çıkcık) ile isimden isime gelen bir yapım ekidir, ünlü türemesi değildir.
- 24:18Ünsüz Türemesi
- Ünsüz türemesi, aynı harfin ikizleşmesidir; örneğin "af" kelimesinden "affetmek", "his" kelimesinden "hissetmek", "red" kelimesinden "reddetmek" gibi.
- Ünsüz türemesi, kelimenin kökünde aynı harf varsa oluşur; örneğin "gitti", "eller", "şiddet", "millet" gibi kelimelerde türeme yoktur.
- 26:50Ünsüz Benzeşmesi
- Ünsüz benzeşmesi, c, d, g ile başlayan eklerin ç, t, k harflerine dönüşmesidir; örneğin "sınıf" kelimesinden "sınıfta", "çocuk" kelimesinden "çocukça" gibi.
- Ünsüz benzeşmesi birleşik sözcüklerde geçerli değildir; örneğin "akdeniz", "üçgen", "açıkgöz" gibi kelimelerde bu kural uygulanmaz.
- 30:02Ünsüz Yumuşaması
- Ünsüz yumuşaması, ünlü ile başlayan eklerle birleştiğinde p, b, t, d, k harflerinin p, b, t, d, yumuşak g'ye dönüşmesidir.
- Ünsüz yumuşaması kökte yaşanan bir olaydır; örneğin "kitap" kelimesinden "kitabım", "sokak" kelimesinden "sokağı", "atmak" kelimesinden "adım" gibi.
- 31:54Kaynaştırma
- Kaynaştırma, y, ş, s harflerinin ünsüzleri olarak adlandırılır ve Türk Dil Kurumu'na göre koruyucu ünsüz, üniversite literatürüne göre bağlayıcı ünsüz olarak da bilinir.
- ÖSYM'nin genel yetenek sınavında y, ş, s harfleri kaynaştırma olarak kabul edilirken, ÖABT sınavında sadece y kaynaştırması kabul edilir.
- Kaynaştırma, iki ünlü arasında araya girerek Türkçe'de iki ünlü yan yana getirilememesini engeller; örneğin "oda-ı" yerine "odayı", "iki-er" yerine "şişesi" gibi.
- 34:56Gerileyici Ünsüz Benzeşmesi
- Gerileyici ünsüz benzeşmesi, halk arasında "nm değişimi" olarak da bilinen bir ses olayıdır.
- Bu ses olayında yabancı dilden alınan kelimelerde, özellikle Farsça'dan alınan kelimelerde "m" ünsüzü "n" ünsüzüne dönüşür (örneğin "çember" → "pembe", "zambak" → "zambak").
- Gerileyici ünsüz benzeşmesi özel isimler (İstanbul) ve bitişik birleşik sözcüklerde (Safranbolu, binbaşı) geçerli değildir.
- 36:48Ulama Ses Olayı
- Ulama, bazı kaynaklara göre ses olayı kabul edilmese bile, "sonda üvey evlat olmasın diye" anlatılan bir ses olayıdır.
- Ulama, bir kelimenin ünsüzünün diğer kelimenin ünlüsüne bağlanarak okunmasıdır (örneğin "Sezen Aksu" → "naksu", "Mehmet Akif Ersoy" → "Mehmet Akif").
- Noktalama işareti varsa ulama kabul edilmez, noktalama işareti ulamayı bozar (örneğin "Babam ava gitti?" → "Babam ava gitti").
- 37:54Video Kapanışı
- Konuşmacı, izleyicilerden yorumlarını, isteklerini ve taleplerini videonun altına yazmalarını, like atıp abone olmalarını rica ediyor.
- Konuşmacı, tüm genel tekrarlarının izleyicilere başarılar getireceğini umduğunu belirtiyor.