Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Türkçe'nin tarihi ve dil dönemleri hakkında bilgi veren eğitici bir içeriktir. Program, Türkçenin kökeni, tarihi ve önemli dönemlerini kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Video, Türkçenin Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna mensup olduğu bilgisiyle başlayıp, dilin tarihini incelemektedir. Türkçenin yazıyla izlenebilen dönemleri (Hun dönemi, Eski Türkçe dönemi, Orta Türkçe dönemi, Kuzey Türkçesi, Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Eski Oğuz) Türkçesi) detaylı olarak ele alınmaktadır. Her dönem için önemli yazılı belgeler, edebi eserler ve dilbilimsel gelişmeler hakkında bilgiler sunulmaktadır. Video, Türkçenin bin üç yüz yıldan fazla bir zamandır yazı dili olarak takip edilen bir dil olduğunu ve yazıyla izlenilemeyen dönemlerinin günümüzden yedi-sekiz bin yıl geriye gittiğini belirterek sonlanmaktadır.
- 00:20Türkçenin Dil Ailesi ve Yaşı
- Türkçe, Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna mensup kabul edilir ve tartışmalı olsa da Moğolca, Mançu, Tunguzca, Korece ve Japonca gibi Altay dilleriyle akraba olduğu gösterilir.
- Türkçenin konuşma dili olarak yaşı kesin rakamlarla ifade edilemez ancak çok eski devirlere gittiği anlaşılır.
- Türkçenin ilk yazılı belgesi MS 687-692 yıllarına tarihlenen Çoy yazıtıdır.
- 01:25Türkçenin Tarihi Dönemleri
- Türkçenin yazıyla izlenebilen dönemleri Hun dönemi, Eski Türkçe dönemi, Orta Türkçe dönemi, Kuzey Türkçesi, Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Eski Oğuz) Türkçesi olarak sıralanır.
- Türkçenin ilk izlerine ölü bir dil olan Sümer dilinde rastlanır ve Osman Nedim Tuna'nın araştırmaları Türkçenin en az 6000 yıl önce Anadolu'da bulunduğunu gösterir.
- Kazakistan'da Esik Kurganından çıkan altın işlemeli elbise ve tas üzerindeki runik yazılar, Türkçenin yazılı tarihinin MÖ 400'lere kadar çekilebileceğini gösterir.
- 03:28Dil İçi ve Dil Dışı Gelişmeler
- Dil içi gelişmeler, dilin bünyesinden kaynaklanan değişme ve gelişmelerden; dil dışı gelişmeler ise doğrudan dille ilgili olmayan ancak dili etkileyen siyasal ve kültürel gelişme ve değişmelerdir.
- Hun döneminde Türkçeye ait izler Çin kaynaklarında görülebilir ve bu kaynaklarda Çince söyleyişle kaydedilmiş iki cümle Türkçenin ilk cümle örneğidir.
- Eski Türkçe dönemi (MS 5-10'uncu yüzyıllar arası) Köktürk ve Uygur olarak ikiye ayrılır.
- 04:17Köktürk ve Uygur Dönemi
- Köktürkler, Türkçenin bilinen ilk ve hacimli yazılı belgelerini bıraktıkları için kültür ve dil tarihi açısından son derece önemli bir yere sahiptir.
- Eski Türkçe döneminin ikinci yarısını Uygur Türkleri meydana getirdiği zengin edebiyat ürünleri oluşturur ve Uygurlar daha çok kâğıtlara yazılmış edebi ürünler bırakmışlardır.
- Uygurlar güneye inip yerleşik yaşama geçtiklerinde yeni dinlerle karşılaşırlar ve daha çok dini metinlerin Çin ve Tibet gibi dillerden yapılan tercümelerine dayalı bir edebiyat ortaya çıkar.
- 05:15Orta Türkçe Dönemi
- Karahanlı döneminde İslam'ın kabulüyle Türk dünyasında yeni bir dönem başlar ve bu döneme Orta Türkçe dönemi denir.
- Karahanlı ve Harezm Türkçesi olarak ikiye ayrılan bu dönemde dilin iç ve dış yapısında önemli değişmeler meydana gelir.
- Karahanlı döneminde Türk dili ve kültürü için ansiklopedi sayılabilecek Kutadgu Bilig ve Divan-ı Lügatit Türk adlı eserler yazılır.
- 05:49Kuzey, Doğu ve Batı Türkçesi
- 13. yüzyıla kadar tek bir yazı diline sahip olan Türkçe, Harezm-Altınordu Türkçesi dönemiyle birlikte Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi ve Eski Oğuz Türkçesi olmak üzere üç ayrı yazı dili olarak gelişmesini sürdürür.
- Altınordu döneminde oluşmaya başlayan Kuzey Türkçesi, Kıpçak Türklerinin yazı dilidir ve en önemli yazılı belgesi Codex Kuanicus adlı eserdir.
- Uygur-Karahanlı yazı dili geleneğinin devamı sayılan Doğu Türkçesi (Çağatay Türkçesi), Türkistan coğrafyasının ortak yazı dili olur ve bu dönemde Arapça ve Farsça ögeler oldukça artmıştır.
- 07:16Eski Oğuz Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi
- Eski Oğuz Türkçesi dönemi, Moğol istilasıyla Anadolu'da yoğunluğu artan Oğuzların oluşturdukları yazı dilini ifade etmektedir.
- Eski Oğuz Türkçesi yalnızca Anadolu değil, Azerbaycan, Irak ve Suriye'de de kullanılmıştır.
- Bu yazı dilinin klasikleşmesiyle 15. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Türkçesi dönemi başlar ve Yunus Emre, Sultan Veled, Aşık Paşa, Hoca Mesud gibi isimler bu dönemde eser vermişlerdir.
- 07:49Türkçenin Tarihi Özeti
- Türkçenin bin üç yüz yıldan daha fazla bir zamandır yazı dili olarak takip edilen bir dil olduğu belirtilir.
- Türkçenin yazıyla takip edilemeyen dönemlerinin tahminen günümüzden yedi-sekiz bin yıl geriye gittiği belirtilir.
- Türkçenin yazıyla izlenebilen dönemleri Hun dönemi, Eski Türkçe dönemi, Orta Türkçe dönemi, Kuzey Türkçesi, Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Eski Oğuz) Türkçesi olarak sıralanır.