Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Kadir Hoca ve Serdar Görkem Hoca tarafından sunulan Türkçe dilbilgisi dersidir. Öğretmenler, tahtada notlar alarak ve örnekler vererek konuyu anlatmaktadır.
- Video, Türkçe'deki fiil çatılarını kapsamlı şekilde ele almaktadır. İlk olarak özne-yüklem ilişkisine göre çatılar (etken, edilgen, dönüşlü ve işteş) açıklanmakta, ardından nesne-yüklem ilişkisine göre çatılar (geçişli ve geçişsiz) incelenmektedir. Her çatı türü için örnekler verilmekte ve ÖSYM sınavlarında çıkabilecek soru tipleri ele alınmaktadır.
- Videoda ayrıca fiil çatılarını belirlemek için iki yöntem sunulmaktadır: "-tr" ekinin çıkarılması ve kalan fiilin geçişsiz veya geçişli olup olmadığına bakılması, "-tr" ekinin varlığı veya yokluğu üzerinden çatı türünün belirlenmesi. "Ettirgen" ve "oldurgan" kavramları örneklerle pekiştirilmekte ve "geçişli geldi ise oldurgan" gibi kısayollar sunulmaktadır.
- 00:07Fiilde Çatılar Konusuna Giriş
- Fiilde çatılar konusu, özne-yüklem ilişkisine göre ve nesne-yüklem ilişkisine göre iki şekilde anlatılacaktır.
- Fiilde çatılar sadece fiillerde aranır, başka yerlerde aranmamalıdır.
- İlk soru tipi, cümlelerin hangisinde yükleminde çatı özelliği aranmaz sorusudur.
- 01:35Fiilde Çatılar Soru Çözümü
- "Seni bu gecede bu sokakta bekledim" cümlesinde "beklemek" fiil olduğu için çatı özelliği aranır.
- "Sende benim gibi bir insansın" cümlesinde "insan" fiil olmadığı için çatı özelliği aranmaz.
- "Vakit bulamadığım için kitap okuyamıyorum" cümlesinde "okuyamıyorum" fiil olduğu için çatı özelliği aranır.
- 05:49Özne-Yüklem İlişkisine Göre Çatılar
- Özne-yüklem ilişkisine göre çatılar, işi yapana bakarak etken, edilgen, dönüşlü ve işteş olmak üzere dört türdür.
- Etken çatıda, yüklem "-ln" eklerinden birini almamış ve işi yapan belli olmalıdır.
- Edilgen çatıda, yüklem "-ln" eklerinden birini almış ve işi yapan belli olmamalıdır.
- 14:00Edilgen Çatılarda Özne Türleri
- Edilgen çatılarda özne olarak sözlü özne bulunur, bu özne işi yapan değil, işten etkilenen ögedir.
- Sözlü özne sadece edilgen çatılarda bulunur ve işi yapan belli değildir.
- Edilgen cümlelerde işi yapan belli değilse, "caci tarafından" veya "nedeniyle" eklerini alarak işi yapanı ifade edebiliriz.
- 16:32Örtülü Özne ve Edilgen Çatılar
- Örtülü özne, edilgen cümlede işi yapanın "caci tarafından" veya "nedeniyle" eklerini alarak ifade edilmesidir.
- Örtülü özne de edilgen çatılarda kullanılır ve işi yapan sonradan eklenir.
- Edilgen çatılarda işi yapan belli değilse, sözde özne veya örtülü özne kullanılır.
- 22:30Edilgen ve Dönüşlü Çatılar Arasındaki Fark
- Edilgen çatıda işi yapan belli değildir, dönüşlü çatıda ise işi yapan belli olur.
- Edilgen ve dönüşlü çatılar arasında "len" ekinin kullanımı önemlidir.
- "Len" ekini alan cümleler ya edilgen ya da dönüşlü olabilir, işi yapan belli değilse edilgen, belli ise dönüşlü olur.
- 26:38Fiil Çatıları ve Edilgen Dönüşlü Çatılar
- Edilgen dönüşlü çatılar, fiil köküne "-len" ekleri gelmiş fiillerdir ve işi yapan belli değilse kullanılır.
- Etken çatılar, fiil köküne "-len" ekleri gelmemiş ve işi yapan belli olan fiillerdir.
- Dönüşlü çatılar, fiil köküne "-len" ekleri gelmiş ve işi yapan belli olan fiillerdir.
- 28:36Fiil Çatılarının Örnekleri
- "Bankadan tüm paralar çekildi" örneğinde işi yapan belli olmadığı için edilgen çatı kullanılmıştır.
- "Babasından azar efe odasına çekildi" örneğinde işi yapan belli olduğu için dönüşlü çatı kullanılmıştır.
- "Kırılan kolu dün hastanede sarıldı" örneğinde işi yapan belli olmadığı için edilgen çatı kullanılmıştır.
- 31:18Eşleş Çatıları
- Eşleş çatılar, fiil köküne "-ş" ekleri gelmiş ve "birlikte" veya "karşılıklı" anlamlarından birini veren fiillerdir.
- "Dün gece adamla selamlaştı" örneğinde "selamlaşmak" fiili eşleş çatıdır çünkü karşılıklı bir işlem yapar.
- "Çocuklar adamları görünce kaçıştı" örneğinde "kaçmak" fiili eşleş çatıdır çünkü birlikte bir işlem yapar.
- 34:11Eşleş Olmayan Fiiller
- "Otobüse yetiştik", "güzelleştik" ve "ders çalıştık" gibi fiiller eşleş çatı değildir çünkü "birlikte" veya "karşılıklı" anlamını vermezler.
- Savaşmak, barışmak ve güreşmek gibi fiiller doğuştan eşleş çatıdır çünkü kendi içinde "şey" anlamını taşır.
- Özde yüklem ilişkisine göre dört çatı vardır: etken, edilgen, dönüşlü ve eşleş.
- 38:08Özne-Yüklem İlişkisine Göre Çatılar
- Özne-yüklem ilişkisine göre çatılar dört türdür: etken, edilgen, dönüşlü ve karşılıklı.
- Etken çatıda "ln" (nesne) yoktur ve işi yapan belli olur.
- Edilgen çatıda "ln" vardır ve işi yapan belli değildir.
- Dönüşlü çatıda "ln" vardır ve işi yapan belli olur.
- Karşılıklı çatıda "ln" vardır ve "birlikte" veya "karşılıklı" anlamını verir.
- 41:43Özne-Yüklem İlişkisine Göre Çatılar Örnekleri
- "Yıkıldım" ve "sevindi" dönüşlü çatıdır çünkü işi yapan belli olur.
- "Sevilmedi" ve "anlatılmıştı" edilgen çatıdır çünkü işi yapan belli değildir.
- "Biliyormuş" etken çatıdır çünkü "ln" yoktur.
- "Kırılmış" dönüşlü çatıdır çünkü işi yapan belli olur.
- "Almalıyız" etken çatıdır çünkü "ln" yoktur.
- "Üzülmesin" dönüşlü çatıdır çünkü işi yapan belli olur.
- 44:35Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Çatılar
- Nesne-yüklem ilişkisine göre çatılar iki türdür: geçişli ve geçişsiz.
- Geçişli çatıda nesne alan almasa bile araya "onu" sokulabilir.
- Geçişsiz çatıda nesne almayan almasa bile araya "onu" sokulamaz.
- Geçişli çatıda "neyi" veya "kimi" sorusu sorulabilir.
- Geçişsiz çatıda "neyi" veya "kimi" sorusu sorulamaz.
- "Okudu", "yazdı", "izledi" gibi fiiller geçişlidir çünkü nesne alabilir.
- "Güldü", "çıktı", "ağladı" gibi fiiller geçişsizdir çünkü nesne alamaz.
- 50:52Fiil Çatıları ve Ekler
- Geçişsiz fiillere "-t" ekini getirerek geçişli fiil yapabiliriz, bu duruma "doldurgan" denir.
- Geçişsiz fiillere "-r" ekini getirerek geçişli fiil yapabiliriz, bu duruma "ettirgen" denir.
- Ettirgen fiillerin anlamı "işini başkasına yaptırma" anlamına gelir.
- 54:00Fiil Çatılarını Belirleme Yöntemleri
- Fiil çatılarını belirlemek için "-tr" ekini çıkarırız.
- "-tr" ekini çıkardığımızda elimize geçişsiz fiil kalmışsa, o fiil "doldurgan" çatıdır.
- "-tr" ekini çıkardığımızda elimize geçişli fiil kalmışsa, o fiil "ettirgen" çatıdır.
- 54:46Örneklerle Fiil Çatıları
- "Polis dün bu arabayı durdurdu" cümlesinde "durdurmak" fiilinin çatısı "doldurgan"dır.
- "Kendisine iki gömlek diktirdi" cümlesinde "diktirmek" fiilinin çatısı "ettirgen"dir.
- Ettirgen fiil, bir geçişli fiil çeşididir çünkü sonuçta geçişli fiil yapılıyor.
- 57:18Fiil Çatıları ve Örnekler
- Fiil çatıları konusunda "geçişli" ve "geçişsiz" fiillerin ayrımı yapılıyor.
- "Onu yapmak oldu" ve "onu yaptırmak oldu" örnekleriyle geçişli fiillerin "ettirgen" olarak adlandırıldığı gösteriliyor.
- "Onu büyüdü" ve "onu büyütmek oldu" örnekleriyle geçişsiz fiillerin "oldurgan" olarak adlandırıldığı açıklanıyor.
- 59:49Fiil Çatıları Çözüm Yöntemleri
- Fiil çatılarını çözmek için iki yöntem gösteriliyor: "geçişli gelmişse ettirgen" ve "işi başkasına yaptırma anlamı var mı?"
- "Onu almalıydım" ve "onu unutturuyordu" örnekleriyle geçişsiz fiillerin "oldurgan" olduğu gösteriliyor.
- "Onu çektiler" ve "onu dinliyordu" örnekleriyle geçişli fiillerin "ettirgen" olduğu açıklanıyor.
- 1:00:33Fiil Çatıları Örnekleri
- Nesli olmayan fiillere "-tr" veya "-dr" eklerinden biri getirilerek nesne alabilecek duruma getirildiği belirtiliyor.
- "İçirmek", "aldırmak", "çözdürmek" ve "yaktırmak" örnekleriyle geçişli fiillerin "ettirgen" olduğu gösteriliyor.
- "Uyutmak" örneğiyle geçişsiz fiillerin "-tr" ekiyle geçişli hale getirildiği açıklanıyor.
- 1:02:38Ödev ve Taktikler
- Öğrencilere TYT Türkçe soru bankasından ve taktik bilgisi kitabından sorular çözmeleri tavsiye ediliyor.
- "Lafla peynir gemisi yürümez" deyimi ve hikayesi anlatılıyor.
- Hikayede Edirne'den İstanbul'a, İstanbul'dan İzmir'e peynir taşıyan Edirneli Aksi Yusuf ve gemici arasındaki diyalog anlatılıyor.
- 1:04:51Kapanış
- Fiil çatıları konusunun tamamen bitirildiği belirtiliyor.
- Öğrencilere ödevlerini yapmaları ve sınavda soru çıktığında başarılı olmaları tavsiye ediliyor.