Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen ve Recep adlı öğrencisi arasında geçen, Liteboard platformunda sunulan Türkçe dilbilgisi dersini içermektedir.
- Videoda fiil konusu detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. İlk olarak fiilin ne olduğu açıklanmakta, ardından fiillerin anlamlarına göre üç ana kategoride (iş fiili, durum fiili ve oluş fiili) sınıflandırılması anlatılmaktadır. Daha sonra Türkçe dilbilgisindeki kipler konusu iki ana başlık altında incelenmektedir: haber kipleri (görülen geçmiş zaman, duyulan geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zaman) ve dilek kipleri (gereklilik kipi, dilek şart, istek kipi ve emir kipi).
- Video, fiil kipleri ile fiil türleri konusunda örnek sorular çözülerek sona ermektedir ve bir sonraki derste fiille kaldıkları yerden devam edeceklerini belirtmektedir.
- 00:13Fiil Konusuna Giriş
- Öğretmen, fiil konusuna başlangıç yapacağını ve bu konunun Türkçe'nin neredeyse yarısını oluşturduğunu belirtiyor.
- Fiil konusunun Türkçe'de çok önemli bir yeri olduğu ve bu derse Liteboard kullanarak detaylı bir şekilde gireceklerini söylüyor.
- Fiilin diğer adının eylem olduğu ve fiilin varlıkların hareketlerini, durumlarını veya zaman içindeki değişimlerini ifade eden sözcükler olduğu açıklanıyor.
- 03:17Anlamlarına Göre Fiiller
- Türkçe'deki bütün fiiller iş fiili, durum fiili ve oluş fiili olmak üzere üç kategoriye ayrılıyor.
- İş fiili, bir varlık üzerinde gerçekleştirilen eylemleri ifade eden fiillerdir.
- İş fiilinin gerçekleşebilmesi için mutlaka bir varlığa ihtiyaç vardır, örneğin kırmak, sevmek, beklemek gibi fiiller iş fiilidir.
- 05:43Fiil Türleri
- Fiillerin bir varlığa ihtiyaç duyan (nesne alabilen) ve duymayan (nesne alamayan) iki ana türü vardır.
- Nesne alabilen fiiller (kılıç fiili veya iş fiili) örneğin "kır", "sev", "iç", "ye", "uzaklaştır" gibi fiillerdir.
- Nesne alamayan fiiller (durum fiili) örneğin "uyumak", "yatmak", "gelmek", "gitmek" gibi fiillerdir.
- 07:47Fiil Türlerini Belirleme Yöntemi
- Fiil türlerini belirlemek için "onu" kelimesini fiilin önüne koyup anlamlı olup olmadığını kontrol etmek yeterlidir.
- Anlamlı çıkan fiiller nesne alabilen (kılıç fiili/iş fiili) olurken, anlamsız çıkan fiiller nesne alamayan (durum fiili) olur.
- 08:52Oluş Fiili
- Oluş fiili, tabiatta kendiliğinden gerçekleşen, insan iradesiyle değil zaman içerisinde tabiatın kendi kurallarıyla gerçekleştirilen değişimlere verilen isimdir.
- "Çürümek", "uzamak", "yürümek", "paslanmak" gibi fiiller oluş fiilleridir.
- Oluş fiilleri zaman içinde tabiatın kurallarıyla kendiliğinden gerçekleşir, insan iradesiyle kontrol edilemez.
- 10:37Kipler Konusuna Giriş
- Kipler konusu iki ana kategoriye ayrılır: haber kipleri ve dilek kipleri.
- Haber kipleri, bir eylemin ne zaman yapıldığı bilgisini verirken, dilek kipleri ise eylemlerin yapılışıyla ilgili bilgi verir.
- 11:15Haber Kipleri
- Beş tane haber kipi vardır: görülen geçmiş zaman (bilinen geçmiş zaman), duyulan geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zaman.
- Görülen geçmiş zaman, fiile "dı, di, du, d" eklerinden birinin gelmesiyle oluşur ve eylemin yapıldığı, bittiği, geçmişte kaldığı ve konuşmacının onu gördüğünü ifade eder.
- Duyulan geçmiş zaman, fiile "mı, mi, mu, müş" eklerinden birinin gelmesiyle oluşur ve eylemin yapıldığı, bittiği, geçmişte kaldığı, konuşmacının onu görmediği ancak başkasından duymuş olduğu anlamına gelir.
- Duyulan geçmiş zaman ayrıca durum anlamı veya sonradan farkına varma anlamı da kazanabilir.
- 15:37Diğer Haber Kipleri
- Şimdiki zaman kipi, fiile "yor" ekinin gelmesiyle oluşur ve şu anda yapılan işi ifade eder.
- "Mekte, mak" eki şimdiki zaman anlamı katabilir ancak bu bir şimdiki zaman eki değildir.
- Gelecek zaman kipi, fiile "acak, ecek" eklerinden birinin gelmesiyle oluşur ve eylemin henüz yapılmadığı, konuşmacının sözü söyledikten sonra bir süre sonra yapılacak anlamına gelir.
- Geniş zaman kipi, fiile "ur, er" eklerinden birinin gelmesiyle oluşur ve eylemin geçmişte yapıldığı, bugünlerde yapıldığı ve gelecekte de tahminen yapılmaya devam edeceği anlamına gelir.
- 18:44Dilek Kipleri
- Dört tane dilek kipi vardır: gereklilik kipi, dilek kipi, istek kipi ve emir kipi.
- Gereklilik kipi, fiile "meli, malı" eklerinden birinin gelmesiyle oluşur ve eylemin yapılması gerekiyor anlamına gelir.
- 19:45Fiil Kipleri
- Gereklilik kipi sadece "gereklilik" anlamına gelmez, aynı zamanda tahmin ve olasılık anlamı da katabilir.
- Dilek şart kipi "s" veya "sağ" eki ile fiile gelir ve dilek veya şart anlamından birini katar.
- İstek kipi "e" veya "a" eki ile fiile gelir ve dilemek ya da istemek anlamı katar, ancak günlük hayatta saseyi tercih ediyoruz.
- 22:32Emir Kipi ve Kiplerin Özeti
- Emir kipinde fiile hiçbir ek gelmez ve emir sadece karşıda olan veya uzakta olan muhataba verilir, kendisine veya bir grup insan kendisine emir veremez.
- Kiplerin hatırlanması için "Erecek, gelecek, görülen geçmiş, şimdiki, muş geçmiş, öğrenilen geçmiş" formülü kullanılır.
- Dilek kipleri sırasıyla "meli malı gereklilik, sase dilek şart, e ya a istek, emir kipi yoktur" formülüyle hatırlanabilir.
- 25:15Soru Çözümü
- Fiillerin anlam özellikleri incelendiğinde, durum fiilleri doğada kendiliğinden gerçekleşen, iş fiilleri nesne alabilen, oluş fiilleri doğada kendiliğinden gerçekleşen fiillerdir.
- Fiillerin kipleri incelendiğinde, "yor" eki şimdiki zaman, "ar" eki geniş zaman, "mış" eki geçmiş zaman kipini gösterir.
- Videoda iki sorunun cevabı "D" şıkkı olarak belirlenmiş ve bir sonraki videoda fiille ilgili konuların devam edileceği belirtilmiştir.